رەنوۆاتسيانىڭ ماسكەۋلىك ۇلگىسى

بۇگىندە الەمنىڭ قالا قۇرىلىسىندا «رەنوۆاتسيا» دەگەن تەرمين وتە ءجيى قولدانىلادى. ال «renovatio» لەكسەماسى كونە لاتىن تىلىنەن «جاڭارتۋ», «قايتا قالپىنا كەلتىرۋ», «جوندەۋ» بولىپ اۋدارىلادى. قازىرگى زاماندا بۇل ءسوز «تۇتاس قۇرىلىمدى بۇزباي جاقسارتۋ, جاڭعىرتۋ, رەستاۆراتسيا ۇدەرىسى» ماعىناسىن بىلدىرەدى.
جاھانداعى ءىرى ۇلكەن قالالار اراسىندا كەزىندە رەنوۆاتسيا ۇدەرىسىن باستان كەشپەگەندەرى نەكەن-ساياق. بىرقاتار جىلداردان بەرى ەلوردادا دا وسىنداي پروتسەسس باستالىپ كەتكەن. مۇندا نەگىزىنەن شاھاردىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى ەسكى باراك ۇيلەر سۇرىلۋدە. بىراق قارقىن ونشالىقتى قاتتى ەمەس. ءتىپتى بۇرىن سۇرىلگەن ۇيلەردىڭ ورىندارى دا ءالى تولىق يگەرىلگەن جوق. ال ءبىز بۇگىن ماسكەۋدە سوڭعى جىلدارى رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىنعان جۇمىستارعا توقتالىپ وتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

شىنىندا بۇگىندە رەسەي استاناسىندا ءجۇرىپ جاتقان جۇمىستاردى «سەرپىلىس», «بۋم», «بۇلقىنىس» رەتىندە اتاپ وتۋگە بولادى. ماسكەۋدە رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى 2017 جىلى ىسكە قوسىلدى. سونىڭ ارقاسىندا ماسكەۋلىك 350 مىڭ وتباسى, ياعني ءبىر ميلليوننان استام ادام كومفورت كلاستى جاڭا پاتەرلەرگە كىرگەلى وتىر. ال بۇل باعدارلامالارعا قانداي ۇيلەر ەنۋلەرى كەرەكتىگىن تۇرعىنداردىڭ وزدەرى شەشتى. ول سول جىلى 15 ماۋسىمدا اياقتالعان «بەلسەندى ازامات» جانە «مەنىڭ قۇجاتتارىم» اتتى جوبالار بويىنشا داۋىس بەرۋ ناتيجەسىمەن انىقتالدى. تامىزدا قالا مەرى سەرگەي سوبيانين رەنوۆاتسيا باعدارلاماسىن بەكىتتى. ماسكەۋلىكتەر ەندى جاڭادان تابىلعان الاڭقايلاردا تۇرعىزالاتىن نەمەسە ءسۇرىلىپ تاس­تالعان بۇرىنعى بەس قاباتتى كونە ۇيلەردىڭ ورىندارىندا بوي كوتەرەتىن قازىرگى زامانعى ءمونوليتتى جانە پانەلدى ۇيلەردەن پاتەر الاتىن بولدى. سول جىلعى 26 قىركۇيەكتە رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى جۇرگىزىلەتىن قۇرىلىس الاڭدارىنىڭ ءتىزىمى جاريالاندى. تاڭداۋ كەزىندە قالا تۇرعىندارىنىڭ پىكىرلەرى ەسكەرىلىپ, بۇدان ءارى ماحاللالىق قۇرىلىستى جۇزەگە اسىرۋعا باعىت ۇستالدى.
ءسويتىپ, باعدارلاماعا قانداي ۇيلەردىڭ كىرەتىنىن تۇرعىنداردىڭ وزدەرى تاڭدادى. داۋىس بەرۋ قورىتىندىسىندا وعان 5173 بەسقاباتتى ەسكى ءۇي ەنگىزىلدى. ناتيجەسىندە باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار كوپ ۇزاماي وزدەرى تۇراتىن اۋدانداردا جاڭا تۇرعىن ۇيلەر الۋعا كىرىستى. العاشقى ۇيلەر 2018 جىلدىڭ اقپان ايىندا سالىنىپ ءبىتىپ, وزدەرىنىڭ جاڭا تۇرعىندارىن قابىلداي باستادى.
رەنوۆاتسيالىق ۇدەرىسكە ماسكەۋ­دىڭ نەگىزىنەن ەرتەدەن بەرى كەلە جاتقان, قازىرگى قالا ساۋلەتى كەسكىنىنە جاۋاپ بەرە المايتىن ەسكى ۇيلەرى ەنگەن. ولار شاھاردىڭ سىرتقى شەڭبەرىنە جاقىن اۋدانداردا ورنالاسقان. سولاردىڭ ءبىرى – وڭتۇستىك وكرۋگىندەگى «موسكۆورەچە-سابۋروۆ» اۋدانىنداعى جاڭا ۇيلەردىڭ قۇرىلىسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلگەلى تۇر. «قازىر مۇنداعى ۇيلەردىڭ ىشكى جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر, قۇرىلىسشىلار قاسبەتتى قۇراستىرۋدى اياقتاپ قالدى. ءۇي بيىلعى جىلى تۇرعىندارىن قابىلدايدى» دەيدى ماسكەۋ قۇرىلىس دەپارتامەنتىنىڭ جەتەكشىسى اندرەي بوچكارەۆ.
ءارتۇرلى قاباتتى دەڭگەيدەگى بۇل ۇيلەر «بوريس توعانى» جانە «ماسكەۋ وزەنى-سابۋروۆ» اۋداندارىندا بوي كوتەرگەن. ولارداعى 313 پاتەردىڭ اۋماعى 19,5 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايدى. دەپارتامەنت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, پاتەرلەردەگى ىشكى جۇمىستار ماسكەۋ ۇكىمەتى بەكىتكەن رەنوۆاتسيا ستاندارتتارىنا ساي جۇرگىزىلىپ جاتىر ەكەن. وسىعان سايكەس, بولمەلەر اشىق ءتۇستى فريزەليندى تۇسقاعازدارمەن قاپتالىپ, توبەلەرى لاتەكس اكريلدى بوياۋمەن بويالۋدا. ال سانتەحنيكالىق توراپتار, بالكوندار مەن لودجيالار ەدەندەرىنە, كىرەبەرىس پەن ءاسۇي اۋماعىنا – اشىق بوياۋلى كەراموگرانيت, بولمەلەرگە «اشىق ەمەن» تۇسىندەگى لامينات توسەلەدى. پاتەرلەرگە ۆاننا, ۋنيتاز, سۇلگى كەپتىرگىش ورنالاستىرىلادى. ءاسۇي پليتامەن جانە ىدىس-اياق جۋاتىن ورىنمەن قامتاماسىز ەتىلەدى, ونىڭ جۇمىس ىستەلەتىن ۇزىنا بويىنا كەراميكالىق فارتۋك جاپسىرىلادى. تەرەزەلەرگە شىبىن-شىركەي جىبەرمەيتىن تورلار قاعىلىپ, بولمەلەر اراسىنا شپوندالعان ەسىكتەر قويىلادى, ال سىرتقى مەتالل ەسىك جىلۋ ساقتاعىش ماتەريالدارمەن قاۋسىرىلادى.
ۇيلەردىڭ بارلىعىندا دا تەحنيكالىق جەرتولە مەن شاتىر استى قاباتى جاسالادى. قاسبەتتەر كەراموگرانيت جانە فيبروتسەمەنت پليتالارمەن قاپتالادى, كونديتسيونەرلەرگە ارنالعان كارزىڭكەلەر ورناتىلىپ, لودجيالاردىڭ اينەكتەرى جابىلىپ بەرىلەدى. ءبىرىنشى قاباتتا تۇرعىن ۇيلەر بولمايدى, مۇندا دۇكەندەر, ءدامحانالار, سۇلۋلىق سالوندارى, سپورت كلۋبتار, بالالارعا ارنالعان سەكتسيالار مەن ۇيىرمەلەر قانات جايادى. «وڭتۇستىك وكرۋگتە رەنوۆاتسيا باعدارلاماسىنا 1,4 ميلليون شارشى مەتردى الاتىن 378 ءۇي ەنگىزىلدى, ال «ماسكەۋ وزەنى-سابۋروۆ» اۋماعىندا تۇرعىندار 11 ۇيدەن جاڭا پاتەرلەر الادى. بۇل اۋداندا «بوريس توعانى» مەن كاشيرا تاسجولى مەكەنجايلارى بويىنشا ءۇي تۇرعىزىلاتىن ەكى سورەلىك الاڭ تاڭداپ الىندى» دەيدى بوچكارەۆ.
ەندى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ماسكەۋدىڭ بارلىق اۋداندارىندا بوس جاتقان جەرلەردە قۇرىلىس جۇمىستارى باستالىپ كەتكەلى تۇر. قالا مەرى سەرگەي سوبيانين 3 قىركۇيەكتە وتكەن ماسكەۋ ۇكىمەتى, تورالقا وتىرىسىندا رەنوۆاتسيا بويىنشا قۇرىلىس جۇرەتىن اۋدانداردىڭ قوسىمشا مەكەنجايلارىن بەكىتتى. وسىلايشا, سۇرىلۋگە جاتاتىن بەس قاباتتى تۇرعىن ۇيلەردەن كوشىپ كەلەتىندەرگە جاڭا جايلار سالۋ ءۇشىن التى اۋداننىڭ بەسەۋىنەن 6 ۋچاسكە تاپتى. ولارعا 100,4 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي تۇرعىزىلادى. مۇندا 16 بەس قاباتتى ۇيدەن 3,6 مىڭ تۇرعىن كوشىپ كەلە الادى. بۇلارداعى 1437 پاتەردىڭ جالپى اۋدانى 64 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايدى.
«بىزگە بۇگىن كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ العاشقى تولقىنىن قابىلداۋ ءۇشىن 5 ميلليون شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ۇيلەر سالاتىن الاڭ تاڭداپ الۋدىڭ ورايى كەلدى, – دەيدى ماسكەۋ مەرىنىڭ ورىنباسارى مارات حۋسنۋللين. – بۇل – باعدارلامانىڭ 30 پا­يىزى سورەلىك الاڭمەن تولىق قامتىلدى دەگەن ءسوز. بۇعان ەندى ەسكى ۇيلەردى ءسۇرىپ تاستاۋ جولىمەن سالىناتىن تاعى 2,5 ميلليون شارشى مەترلىك تۇرعىن ءۇيدى قوسىڭىز. سوندا ءبىز جالپى سانى 7,5 ميلليون شارشى, ياعني رەنوۆاتسيا ءۇشىن كەرەكتى كولەم – 16 ميلليوننىڭ جارتىسىنا جۋىعىن الامىز. جىل سوڭىنا دەيىن بارلىق اۋدانداردان رەنوۆاتسياعا قاجەتتى بوس ۋچاسكەلەردى تابامىز».
سونىمەن ماسكەۋدە رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى بويىنشا سالىناتىن 37 جاڭا ۇيگە 70-كە جۋىق ەسكى ءۇيدىڭ تۇرعىندارى كوشىپ بارعالى تۇر. ولار كرەملدى قالانىڭ سولتۇستىك, شىعىس, وڭتۇستىك, وڭتۇستىك-شىعىس, باتىس جانە وڭتۇستىك-باتىس دەپ اتالاتىن جەتى وكرۋگىندە ورنالاسقان. وسى كۇزدە, سونداي-اق, مۇنداي جۇمىستاردى ماسكەۋدىڭ ورتالىعىنا, پرەسنيا اۋدانىنا كوشىرۋ دە جوسپارلانىپ وتىر. قالا مەرى ورىنباسارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, بۇگىندە مۇندا 46 جاڭا ءۇيدىڭ قۇرىلىسى سالىنىپ بىتكەن, تاعى 115-ءى سالىنىپ جاتىر. جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 12 مىڭ ادام جاڭا ۇيلەردىڭ وردەرلەرىن الادى. رەنوۆاتسيا باعدارلاماسى بويىنشا قاتارعا قوسىلاتىن 5173 تۇرعىن ۇيگە ميلليوننان استام تۇرعىندى كوشىرىپ ءبىتۋ 2032 جىلى تولىق اياقتالۋعا ءتيىس.
ەندى الەمدەگى ءىرى قالالاردا قولعا الىنعان رەنوۆاتسيا باعدارلاماسىنىڭ تاريحىنا كەلسەك, ول العاش رەت بۇدان 65 جىل بۇرىن قولعا الىنعان. ول پرەزيدەنت ەيزەنحاۋەردىڭ كەزىندە 1954 جىلى ميسسۋري شتاتىنداعى سەنت-لۋيس قالاسىندا باستالدى. باعدارلاما «پريۋيتت-ايگوۋ» دەپ اتالدى. جۇمىس جاس ارحيتەكتور م.ياماساكيدىڭ جوباسى بويىنشا جۇرگىزىلدى. قالانىڭ جانىنداعى اشىق الاڭدار مەن بىرىنە-ءبىرى مىنگەسكەن لاشىقتارى اۋداندارىنا قانات جايعان جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە جىل ىشىندە 33 ءبىر تەكتى ون ءبىر قاباتتى ۇيلەر پايدا بولدى. ولاردىڭ جاندارىنا شاعىن جاسىل جەلەكتى اۋداندار پايدا بولدى, ال پاتەرلەر قاراپايىمدىلىعىمەن جانە تۇرمىسقا قولايلىلىعىمەن ەرەكشەلەندى.
بۇل جۇمىستاردىڭ ءتيىمدى بولعانى سونداي, ارتىنشا ونىڭ تاجىريبەسى اقش-تىڭ باسقا قالالارىنا, سودان كەيىن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى تۇرعىندارى اسا تىعىز ءىرى قالالارعا تاراي باستادى.

راسۋل ايتقوجا