ەڭبەك قۇقىقتارىن قورعاۋعا كوڭىل اۋداردى
جاقىندا باتىس قازاقستان وبلىسىندا قازاقستان كاسىپوداقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ اتىنان پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر امانگەلدى تاسپيحوۆتىڭ سەنىمدى وكىلدەرى ەڭبەك ۇجىمدارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋ بارىسىندا ەنەرگەتيكالىق سەكتورداعى كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسشىلارىنا ۇمىتكەردىڭ سايلاۋ الدىنداعى باعدارلاماسىنىڭ ءمانىسى جانە نەگىزگى باعىتتارى ءتۇسىندىرىلدى.
ۇمىتكەردىڭ سەنىمدى وكىلدەرى اتالعان باسقوسۋدا ەڭبەك قاتىناستارىنىڭ بارلىق تالاپتارىن ساقتاۋعا, كاسىپورىنداردا ەڭبەك ادامدارىنىڭ قۇقىقتارىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋىنا ەرەكشە كوڭىل اۋداردى. قازاقستاندىق كاسىپوداقتاردىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا وتاندىق جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جىلدىق قارىزدارى 2 ملرد تەڭگەدەن اسىپ كەتىپتى. امانگەلدى تاسپيحوۆتىڭ وكىلدەرى وسى سەكتورداعى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ايتتى.
2019 جىلدىڭ باسىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى ەلىمىزدەگى 139 كاسىپورىننىڭ جۇمىسشىلارعا جالاقى بويىنشا قارىزى 1,97 ملرد تەڭگەگە جەتكەنىن حابارلاعان ەدى. «2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى احۋال بويىنشا 139 كاسىپورىننىڭ 6203 جۇمىسشىعا جالاقى بويىنشا تولەمەگەن قارىزى 1,97 ملرد تەڭگەنى قۇرايدى. سونىڭ ىشىندە 77 پايىزى بانكروتقا ۇشىراعان 108 كاسىپورىننىڭ قارىزى بار. 2018 جىلى مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتورلارى وتاندىق 1,2 مىڭ كاسىپورىنداعى جالاقى بويىنشا قارىز كولەمى 3,7 ملرد تەڭگەگە جەتكەنىن انىقتاعان بولاتىن. قولعا الىنعان ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەسىندە 32 مىڭنان اسا جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىقتارى قورعالىپ, ولارعا 3,2 ملرد تەڭگە اقشا تولەندى» دەلىنگەن قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ حابارلاماسىندا. بۇعان قوسا, اتالعان مينيسترلىكتىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا 1,4 مىڭنان اسا ماتەريالدار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جىبەرىلىپ, ول بويىنشا 98 قىلمىستىق ءىس قوزعالعان.
ستۋدەنت جاستارمەن جۇزدەستى
پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر جامبىل احمەتبەكوۆتىڭ شىمكەنت قالالىق سايلاۋالدى شتابىنىڭ جەتەكشىسى ن.قادىرقۇلوۆ جانە پارتيا كوميتەتىنىڭ بەلسەندىلەرى يندۋستريالدى-تەحنيكالىق كوللەدجدە قالانىڭ ستۋدەنت جاستارىمەن كەزدەستى.
ن.قادىرقۇلوۆ جاستارعا قكحپ-نىڭ سايلاۋالدى تۇعىرناماسىن ءتۇسىندىردى. ول ماركسيستىك-لەنيندىك ۇستانىمداردىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ, كوممۋنيستىك تاربيەنىڭ نەگىزگى تەتىكتەرىن اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار پارتيانىڭ باتىستىڭ كەرى قۇندىلىقتارىنا قارسى جۇمىسىن تىلگە تيەك ەتتى.
سونداي-اق قازىرگى تاڭدا جاستاردىڭ مەملەكەتتىڭ تاعدىرىنا الاڭداۋشىلىعى باسەڭ ەكەنىن, ولاردىڭ ءتۇرلى وقيعالارعا بەيجاي قاراۋى بەلەڭ الىپ بارا جاتقانىن باياندادى. قكحپ بۇل جاعدايدى تۇزەتۋگە بارىنشا اتسالىساتىنىن جەتكىزدى.
ول زاماناۋي جاستاردىڭ تاربيەسىنە دە توقتالدى. اقشاعا دەگەن قۇمارلىق جاستاردى قۇلاق كەستى قۇلعا اينالدىرىپ جاتقانىنا نازار اۋداردى. ينتەرنەتتىڭ بەلگىلى ءبىر كونتەنتى جاستار اراسىندا وسىنداي ولقىلىقتىڭ ورىن الۋىنا سەبەپ بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. «ءبىز, بارلىعىمىز, «كوك كيتتىڭ» دەسترۋكتيۆتى قىزمەتىنىڭ, ونىڭ سۇمدىق ناتيجەسىنىڭ كۋاگەرى بولدىق» دەدى ول.
قالالىق شتاب جەتەكشىسى جوو تۇلەكتەرىنىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنە دە توقتالدى. ونىڭ پىكىرىنشە, بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن جاڭا ءتاسىل قاجەت, قوعامنىڭ زاماناۋي تالاپتارىنا سۇيەنۋ كەرەك.
ۇمىتكەر جاستاردىڭ ءوزىن-ءوزى تانىتۋىنا مۇمكىندىك ۇسىنۋ قكحپ-نىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قكحپ ۇمىتكەرى ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا جاستار ءۇشىن العاشقى كەپىلدەنگەن جۇمىس ورنىن ەنگىزۋدى تالاپ ەتەتىنىن ايتتى.
جيىندا كوتەرىلگەن تاقىرىپتار جاستاردىڭ جانىنا جاقىن بولدى. ولار سالاماتتى ءومىر سالتىن, شاكىرتاقىنىڭ كولەمىنە, جاستاردىڭ بوس ۋاقىتىن ۇيىمداستىرۋعا قاتىستى مەزگىل ماسەلەلەرىن كوتەردى.
قوسانوۆ قوستانايلىقتارمەن كەزدەستى
ەلىمىزدەگى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىنا «ۇلت تاعدىرى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتىنان ۇسىنىلعان ءامىرجان قوسانوۆتىڭ سايلاۋالدى شتابىنىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى جالعاسىپ جاتىر. جۋىردا ۇمىتكەر ءوزىنىڭ سەنىمدى وكىلدەرىمەن بىرگە قوستاناي وبلىسىنداعى زاتابول اۋىلىنداعى «سحوس زارەچنوە» جشس-ءتىڭ جۇمىسشىلارىمەن جۇزدەستى.
بۇل كاسىپورىن مال وسىرۋمەن جانە تاڭداۋلى استىق داقىلدارىن وندىرۋمەن اينالىسادى. اتاپ ايتقاندا, ەلىمىزگە جانە شەتەلدەرگە ءمالىم كاسىپورىن بيدايدىڭ, راپستىڭ (ماي جانە جەم الىناتىن وسىمدىك), سۇلىنىڭ, ارپانىڭ جانە باسقا دا داقىلداردىڭ ەليتالىق تۇقىمىن وسىرەدى.
باسقوسۋعا جيىرماعا جۋىق ادام قاتىستى. ولاردىڭ اراسىندا اتالعان كاسىپورىن جۇمىسشىلارى مەن زاتابول كەنتىنىڭ تۇرعىندارى بار. كەزدەسۋدى ۇمىتكەردىڭ قوستاناي وبلىستىق سايلاۋ الدىنداعى شتابىنىڭ جەتەكشىسى سەرىك ساتمۇحامبەتوۆ جۇرگىزدى. جۇزدەسۋ بارىسىندا ءامىرجان قوسانوۆتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى تالقىلاندى. جۇمىسشىلار مەن كەنتتىڭ قاراپايىم تۇرعىندارى ءوزىنىڭ وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
سونىمەن قاتار, جينالعان جۇرت پرەزيدەنتتىك سايلاۋداعى باقىلاۋشىلار تۋرالى سۇراق قويدى. الۋان ءتۇرلى قوعامدىق, الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بويىنشا وزدەرىنىڭ اشىق كوزقاراستارىمەن ءبولىستى. پىكىرتالاس بارىسىندا قاتىسۋشىلاردىڭ وزەكتى سۇراقتارىنا ءامىرجان قوسانوۆتىڭ ءوزى, سايلاۋالدى شتابىنىڭ مۇشەلەرى جان-جاقتى جاۋاپ قايىردى.
«اق جولدىڭ» ۇمىتكەرى عىلىمي ورتالىقتا بولدى
«اق جول» قدپ اتىنان قر پرەزيدەنتتىگىنە ۇمىتكەر ءدانيا ەسپاەۆا اقمولا وبلىسىنىڭ تۇرعىندارىن ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىمەن تانىستىردى. شورتاندى اۋدانىندا رەسپۋبليكالىق شتاب مۇشەلەرىمەن, «اق جول» قدپ سەنىمدى وكىلدەرىمەن جانە وڭىرلىك بەلسەندىلەرىمەن ۇگىت-ناسيحات كەزدەسۋىن وتكىزدى.
شورتاندى اۋدانىندا «اق جول» پارتياسىنىڭ اتىنان تۇسكەن ۇمىتكەر ءدانيا ەسپاەۆا ا.باراەۆ اتىنداعى استىق شارۋاشىلىعىنىڭ عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىندا بولدى. بۇل جەردە اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ 17 تۇرىنە سەلەكتسيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. كەيىنگى جىلدارى بيدايدىڭ, ارپانىڭ, تارىنىڭ جانە باسقا دا ءداندى داقىلداردىڭ, سونداي-اق جارمانىڭ 60-قا تارتا جاڭا سۇرىپتارى ءوندىرىلدى. وتاندىق سەلەكتسيا سۇرىپتارى جىلدان-جىلعا ءوزىنىڭ تارالۋ اۋماعىن كەڭەيتىپ كەلەدى.
ءدانيا ەسپاەۆا عىلىمي ورتالىقتىڭ سوڭعى جەتىستىكتەرىمەن تانىستى. «اق جول» پارتياسىنىڭ ۇمىتكەرى شورتاندى اۋدانىنىڭ كاسىپكەرلەرىمەن جانە الەۋمەتتىك سالا قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەستى. وڭىردە شامامەن 1300 ادام شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا ەڭبەك ەتەدى جانە ولاردىڭ 40 پايىزى – ايەلدەر. قىزمەت كورسەتۋ سالاسى جاقسى دامىعان, مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا ەلدى مەكەندەردە كىشىگىرىم وندىرىستەر اشىلىپ جاتىر.
ءدانيا ەسپاەۆا سايلاۋشىلارعا ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن تانىستىردى, سونداي-اق ەكونوميكانىڭ باسىم باعىتىنداعى سالالار, ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعى, وڭدەۋ, جەڭىل جانە تاعام ونەركاسىبى ءۇشىن ققس مولشەرلەمەسىن تومەندەتۋ تۋرالى ءوز ۇسىنىستارىن ايتتى. ۇمىتكەر جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى.
ساباقتاستىق پەن تۇراقتىلىق جالعاسادى
ق.توقاەۆتىڭ رەسپۋبليكالىق قوعامدىق شتابىنىڭ مۇشەلەرى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكتيۆىمەن, «قۇرىق» پاروم كەشەنىنىڭ جۇمىسشىلارىمەن جانە وڭىردەگى باسقا دا بىرقاتار كاسىپورىننىڭ ەڭبەك ۇجىمىمەن كەزدەستى. سونداي-اق ولار ايماقتاعى بيزنەس قاۋىمداستىق پەن ۇەۇ وكىلدەرىمەن جانە بىرقاتار اۋدانداردىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەستى.
كەزدەسۋلەردە ق.توقاەۆتىڭ جاقتاستارى كانديداتتىڭ ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ سالاسىنداعى باسىمدىقتارى تۋرالى ايتتى. سايلاۋالدى باعدارلامادا ترانسكاسپي ءدالىزى ارقىلى كونتەينەرلەر تاسىمالداۋ جۇيەسىن ءارى قاراي دامىتۋ, اۆتوموبيل جولدارىنىڭ ساپاسىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ جانە «ۇيگە دەيىن جول» قاعيداسىن جۇزەگە اسىرۋ تەتىكتەرى قاراستىرىلعان. بۇل باسىمدىقتاردىڭ ءبارى ەلباسىنىڭ ەلىمىز بويىنشا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا باعىتتالعان باستامالارىنىڭ لايىقتى جالعاسى بولارى انىق.
– وڭىرلەردى دامىتۋ بويىنشا ەلباسى ساياساتىن ءارى قاراي جۇزەگە اسىرۋ – ءبىزدىڭ كانديداتتىڭ ماڭىزدى باعىتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ قازىرگى باعدارلامالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن ساقتاپ, بارلىق ساناتتاعى ازاماتتارعا قولداۋ كورسەتۋگە جاعداي جاساۋدى كوزدەپ وتىر, – دەدى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ.
سونىمەن قاتار رەسپۋبليكالىق شتابتىڭ مۇشەلەرى جاڭاوزەن قالاسىنىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەستى. مۇندا حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ جانە بارلىق الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەردى ساقتاۋ ءۇشىن قاجەتتى شارالاردى قولعا الۋ ماسەلەلەرى ءسوز بولدى.
سونداي-اق ق.توقاەۆتىڭ سەنىمدى وكىلدەرى وبلىس اۋماعىندا تاعى بىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزىپ, كاسىپكەرلەرمەن, قوعامدىق ۇيىم وكىلدەرىمەن جانە مۇناي-گاز سالاسىنداعى ونەركاسىپ ورىندارىنىڭ ەڭبەك ۇجىمدارىمەن كەزدەستى.
ۇلتجاندى ازاماتتىڭ ۇستانىمى
نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى «جەرۇيىق» ساياباعىندا سادىبەك تۇگەلدىڭ كانديداتۋراسىن قولداۋعا ارنالعان كونتسەرت ءوتتى. كونتسەرت كەزىندە كانديدات جۇرتقا ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىن تانىستىرىپ, كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندەگى ساۋالدارىنا جاۋاپ بەردى.
«ۇلى دالا قىراندارى» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسى ۇسىنعان كانديدات سادىبەك تۇگەلدىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى قازىر رەسپۋبليكانىڭ جەر-جەرىندە قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. ساياسي ناۋقاندى تەك قازاق تىلىندە وتكىزىپ جۇرگەن ۇلتجاندى ازاماتتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسى دا ۇلتتىق قۇندىلىقتى ۇلىقتاۋدى وزەك ەتكەن. «ءاربىر ازامات انا ءتىلى مەن ءدىلىن, ءدىنىن, ونىڭ ءتۇپ-تامىرى مەن تاريحىن, مادەنيەتىن, سالت-ءداستۇرىن, رۋحاني مۇرالارىن قاستەرلەۋى قاجەت. سەبەبى ءبىز جاستارىمىزدى قالاي تاربيەلەسەك, بولاشاعىمىز دا سونداي بولادى. سوندىقتان ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى مەكتەپ تابالدىرىعىنان باستاپ جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ كەرەك» دەدى سادىبەك تۇگەل قولداۋشىلارىمەن كەزدەسكەندە.
«جەرۇيىق» ساياباعى اشىلعانىنا بيىل 20 جىل تولدى. سادىبەك تۇگەلدىڭ مۇندا ءىس-شارا وتكىزۋىندە دە وزىندىك ءمان بار. سەبەبى ول 1999 جىلى استانا قالاسى اكىمىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعان كەزدە بۇل ساياباقتىڭ «جەرۇيىق» اتالۋىنا سەبەپكەر بولعان. «ءالى ەسىمدە, 1999 جىلدىڭ كۇزىندە قالانىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگىندە سالىنعان ساياباقتىڭ اشىلۋى بولدى. ول كەزدە مەن استانا اكىمىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ەدىم. جۋرناليستەر ساياباقتىڭ اتاۋى تۋرالى سۇرادى. مەن بريفينگ كەزىندە ونى «جەرۇيىق» دەپ اتاۋدى ۇسىندىم. ەلباسى مەنىڭ يدەيامدى قولدادى» دەيدى سادىبەك تۇگەل ساياباق تۋرالى توقتالعاندا. ايتا كەتەيىك, سادىبەك تۇگەل سايلاۋالدى باعدارلاماسىن تانىستىرۋدى ەلوردانىڭ كىرەبەرىسىندەگى «قۇلاگەر» ەسكەرتكىشىنىڭ جانىندا اۋىل اقساقالدارىنان باتا الۋدان باستاعان بولاتىن.
ءداستۇردى دامىتۋدى ۇسىندى
تالدىقورعاندىقتار حالىق ءبيىن توپ بولىپ بيلەپ, ساياسي فلەشموب وتكىزدى. ونى قر پرەزيدەنتتىگىنە كانديدات ت.راقىمبەكوۆتىڭ وڭىرلىك سايلاۋالدى شتابىنىڭ وكىلدەرى ۇيىمداستىردى. وسى ءىس-شارا ارقىلى قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى مەن ءداستۇرىن ۇلىقتاۋعا جاستاردىڭ نازارىن اۋدارۋدى ماقسات ەتتى. بۇل تۋرالى تولەۋتاي راحىمبەكوۆتىڭ ءوزى دە باعدارلاماسىندا ءمان بەرە ايتادى.
ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان جاھاندانۋ ءداۋىرى ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ تولىققاندى كەلبەتىنىڭ ساقتالۋى مەن دامۋىنا قاۋىپ-قاتەرىن دە ءتوندىرىپ وتىرعانى راس. سونىمەن قاتار, ول ادامداردى جاسامپازدىققا دا باستاپ, ەكونوميكاعا دا, ءار ادامنىڭ ومىرىنە دە جاڭا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىكتەر بەرەدى. جاڭا زامان تالابىنىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرىن تۇسىنە وتىرىپ, قر پرەزيدەنتتىگىنە كانديدات تولەۋتاي راحىمبەكوۆ وسكەلەڭ ۇرپاق اراسىندا ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ساقتاپ, ونى دامىتۋدى ۇسىندى. ويتكەنى ءوز تاريحى مەن سالت-داستۇرلەرىن ءبىلۋ – بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ رۋحاني بىرلىگىنىڭ, تۇراقتى دامۋىنىڭ وزەگى. وسىنداي تۇجىرىمعا كەلگەن پارتيالىقتار جۇزدەگەن ادام قاتىسقان ساياسي فلەشموب – «قارا جورعا» ءبيىن ۇيىمداستىردى.
– شارا ءبىزدىڭ ءتۇپ-تامىرلارىمىزعا باستاپ, وزىق داستۇرلەرىمىزدى ەسكە سالادى. جاستارعا وتباسىلىق, ۇلكەنگە سىي-قۇرمەت سياقتى رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءنارىن ەگەدى. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ كانديداتىمىزدىڭ باعدارلاماسىندا قامتىلعان. وسى ءبيىمىزدى ەلىمىزدىڭ بارشا تۇرعىندارى تاماشالاپ, قولداۋىن قالايمىز دەيدى, – «اۋىل» حدپپ الماتى وبلىسى بويىنشا شتابىنىڭ جەتەكشىسى قالامقاس يساەۆا.
