قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا سيرەك كىتاپتار مەن قولجازبالار كوپ-اق.
1928-1941 جىلدارى قازاق جازۋ ۇلگىسى لاتىن گرافيكاسىندا بولعانى بەلگىلى. سول ۋاقىتتا قازاق عىلىمى مەن ادەبيەتى شارىقتاپ, دامۋ ءۇردىسى ۇدەي تۇسكەن. كوپتەگەن اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرى جينالىپ, كىتاپ بولىپ وقىرمانعا جول تارتقان.
بۇل قاتاردا شەتەل ادەبيەتى دە از ەمەس. اسىرەسە, ەۋروپادان كەلگەن بالالار ادەبيەتى قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ وتىردى. اتاپ ايتساق, مارك تۆەننىڭ «توم سويەردىڭ باسىنان كەشكەن وقيعالارى», ۆيكتور گيۋگونىڭ «گاۆروشى», رۋدولف ەريح راسپەنىڭ «ميۋنحاۋزەننىڭ باسىنان كەشكەن قالدەرى», ت.ب.
قازاق تىلىنە اۋدارىلعان ر.راسپەنىڭ «ميۋنحاۋزەننىڭ باسىنان كەشكەن قالدەرى» كىتابى 1935 جىلى الماتى قالاسىنداعى قازاقستان كوركەم ادەبيەت باسپاسىنان شىقتى. ورىس تىلىنە كورنەي چۋكوۆسكي اۋدارعان كىتاپتى قازاقشا سويلەتكەن – سالكەن بالاۋباەۆ, سۋرەتشىسى – گۋستاۆ دورە.
بىراق كىتاپتا سالكەن دەگەن اقپارات قانا بەرىلىپ, تەگى بالاۋباەۆ ەكەندىگى كورسەتىلمەگەن. مۇنىڭ سەبەبى اۋدارماشى «حالىق جاۋى» دەگەن اتقا يە بولىپ, ەڭبەكتەرى جويىلىپ, باسى ايداۋدا بولعان. قازىرگى تاڭدا اتالعان اۋدارما ەڭبەكتىڭ ءوزى ۇرپاققا جەتكەن ۇلكەن مۇرانىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
سالكەن بالاۋباەۆ – قازاقستان عالىمدارى اراسىنداعى ايگىلى تۇلعانىڭ ءبىرى. ول ۇلتتىق پەداگوگيكا مەن پسيحولوگيانى دامىتۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى, لاتىن الىپبيىنە نەگىزدەلگەن قازاق گرامماتيكاسىنىڭ دامۋىنا قاتىستى. قازاق پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋىندا ءوزىندىك ورنى بار كورنەكتى پسيحولوگتارىمىزدىڭ ءبىرى. ءوز زامانىندا پسيحولوگيا جانە پەداگوگيكا بويىنشا قازاق تىلىندە وقۋلىقتار جازعان. سونداي-اق اۋدارمامەن اينالىسىپ, پوەزيا اۋىلىنا دا اراگىدىك سوعىپ تۇرعان. كەزىندە ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن.
سالكەن بالاۋباەۆتىڭ تاعدىرى وتە قايعىلى. 1937 جىلدىڭ قاراشا ايىندا عىلىمي-پەداگوگيكالىق ءبىلىم بەرۋ قىزمەتى كۇتپەگەن جەردەن ءۇزىلىپ, 20 جىلعا قاماۋعا الىنادى. «حالىق جاۋى» اتانىپ, «الاش» پارتياسىنىڭ مۇشەلەرىمەن بايلانىسى بار دەپ ايىپتالىپ, قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىرادى. قورىمىزدا اۋدارماشىنىڭ وسى ءبىر اۋدارما كىتابى عانا قالعان. قازاق ءسوز قولدانىسىندا ءبىزدىڭ تىلىمىزگە ەنىپ كەتكەن «وقيعالارى» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا «قالدەرى» دەگەن ءسوزدى قولدانعان. بۇل ءسوز بۇگىنگى تاڭدا ارحايزمدەر قاتارىنا ەنگەن سوزدەر سەكىلدى قابىلدانادى.
ءمولدىر بايماحانبەتوۆا,
قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسى
«كىتاپ» مۇراجايىنىڭ مەڭگەرۋشىسى
