ۇلتىمىزدىڭ ۇلى تاريحىندا ءوز ەسىمدەرىن تاسقا ماڭگى قاشاپ جازعان تاۋ تۇرپاتتى تۇلعالار جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى – ارميا گەنەرالى, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى, ەلىمىزدىڭ العاشقى قورعانىس ءمينيسترى, حالىق قاھارمانى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ. ارداقتى اتامىز كوزى تىرىسىندە قانشاما ماراپاتقا يە بولدى. سونىڭ ىشىندە باتىردىڭ تۋعان ەلى دەپ ايتۋعا بولاتىن استانا قالاسىنىڭ دا قۇرمەتتى ازاماتى اتاندى.
اقكولدەن ۇشقان اقيىق
كورەگەن قولباسشى 1924 جىلى اقمولا وبلىسى, اقكول اۋدانىنداعى قوسىم دەگەن اۋىلدا دۇنيەگە كەلەدى. باتىردىڭ بالالىق شاعى باقىتتى بولدى دەپ ايتا المايمىز. ول ومىرگە كەلەردەن ءبىر اي بۇرىن اكەسى قوجاحمەت ومىردەن وتەدى. اناسى ايساعا وسى قايعى قانشالىقتى اۋىر بولسا دا, قيىندىققا مويىماي, ەكى بالاسىن بەتىنەن قاقپاي وسىرەدى. الايدا اعاسى ەكەۋى ەرجەتىپ كەلە جاتقان شاقتا اناسى دۇنيە سالادى. وندا ساعادات جەتى جاسقا ەندى تولعان ەدى. ەندى وعان جالعىز اعاسى ساعيت قامقور بولادى. جاستايىنان اۋىل اقساقالدارى ايتقان باتىرلار جىرىن تىڭداپ, سولاردىڭ تاربيەسىن الادى. اتالاس تۋىسقانى ءالجان قاريانىڭ بۇرىنعى وتكەن بابالارى تۋرالى ءتۇن اسىرىپ ايتقان اڭگىمەلەرى وعان قۋات بەرەدى. وسكەندە سولار سەكىلدى باتىر بولامىن دەپ تالپىنادى. سودان بە ەكەن, ول جاسىنان وجەت, وتكىر بولىپ وسەدى. اقكولدەگى ورتا مەكتەپتى ۇزدىك ءتامامدايدى. بولاشاقتا مەكتەپتە بالالارعا ساباق بەرەتىن ۇلگىلى مۇعالىم بولسام دەپ ارماندايدى. اسىرەسە, تاريح پەن گەوگرافيانى جاقسى كورەدى. العاشقى ەڭبەك جولى دا تۋعان اۋىلىندا باستالادى. كىم بىلەدى, سۇراپىل سوعىس باستالماعاندا اتامىز ۇستازدىق جولدىڭ دا باعىن جاندىرار ما ەدى؟! بىراق ول قازاقتىڭ اسكەر جولىن قۋعان ۇلاندارىنا ۇلاعاتتى ۇستاز بولدى.
ون توعىزىنداوت كەشكەن
«سوعىس باستالدى» دەگەن سۇمدىق حابار قيىردا جاتقان قازاق دالاسىن ءدۇر سىلكىندىردى. قولعا قارۋ ۇستاۋعا جارايتىن ەر-ازاماتتاردىڭ ءبارى مايدانعا الىندى. ەلدە ەگدە قاريالار مەن ايەلدەر قالدى. تۋعان اۋىلىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جەرىنەن 1942 جىلى اسكەرگە شاقىرىلادى. الدىمەن ول تۇركىمەنستانداعى كۇشكا قالاسىنداعى اسكەري ۋچيليششەدە وقيدى. 1943 جىلدان باستاپ قان مايداننىڭ بەل ورتاسىنا كىرەدى. بۇل جاۋدىڭ ءالى بەتى قايتپاعان شاعى ەدى. جاسىنان باتىرلىق پەن باتىلدىقتى ۇلگى ەتكەن قايسار ازامات سوعىستا دا وسى قاسيەتىنەن اينىعان جوق. العاشقىدا پۋلەمەت ۆزۆودىنىڭ, ودان كەيىن پۋلەمەت روتاسىنىڭ كومانديرi, 5-ەكپiندi ارميانىڭ II دارەجەلi سۋۆوروۆ وردەندi 301-دونەتسك اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ, 1052-اتقىشتار پولكى قۇرامىندا باتالون كومانديرi لاۋازىمىندا جاۋعا قارسى شايقاسىپ, وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. 1945 جىلى 27 اقپاندا پولشا جەرiندە جاۋ قورعانىسىن بۇزىپ ءوتۋ كەزiندەگi جاۋىنگەرلiك تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىنداعان ەرجۇرەك ەرلىگى ءۇشىن وعان 21 جاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرiلدi. سول كەزدە اسكەري جۋرناليست رەتىندە مايدان گازەتىندە جۇرگەن بەلگىلى قالامگەر مۇسا دىنىشەۆ باتىر اتاعىن العان جاس ساعادات تۋرالى باسپاسوزگە العاش ماقالا جازىپ, ونى حالقىمىزعا كەڭىرەك تانىستىرادى. ءسويتىپ, جيىرمادان ەندى اسقان جاس ازاماتتىڭ جانقيارلىق ەرلىگى سول كەزدەگى قازاق جاستارىنا ۇلگى بولا ءبىلدى.
ودان كەيىن نۇرماعامبەتوۆ باسقارعان باتالون رەيحسكانتسەلياريا عيماراتىنا جاسالعان شابۋىلدا دا قاھارماندىق كورسەتتى. سوعىستان كەيىن دە داڭقتى اتامىزدىڭ ءومىر جولى اسكەري سالامەن بايلانىستى بولدى. 1946-1949 جىلدار ارالىعىندا ماسكەۋدەگى م.ي.فرۋنزە اتىنداعى اسكەري اكادەميانى ءتامامداپ, ورتا ازياداعى تۇركىستان اسكەري وكرۋگىندە پولك باسقارادى. سودان سوڭ ءارتۇرلى شتابتىق, كوماندالىق لاۋازىمداردا, ونىڭ ىشىندە قازاق سسر ازاماتتىق قورعانىس شتابىنىڭ باستىعى, ورتا ازيا اسكەري وكرۋگى قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارى, وڭتۇستىك توپ اسكەرلەرى قولباسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارادى.
قورعانىس سالاسىنىڭ قىرانى
ەلىمىز ەگەمەندىك الىپ, ازاتتىقتىڭ كوك بايراعى جەلبىرەگەن شاقتا ەلباسى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ قورعانىس سالاسىن قۇرىپ, دامىتۋدى اسكەري سالاداعى تاجىريبەسى مول ساعادات نۇرماعامبەتوۆكە جۇكتەيدى. جاسى جەتپىسكە كەلگەن اقساقال بولسا دا, كورنەكتى اسكەري قايراتكەر قىرانداي ءدۇر سىلكىنىپ, تۋعان ەلىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن قورعانىس سالاسىن كوركەيتۋدى قولعا الادى. قورعانىس مينيسترلىگىن قۇردى. وعان كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن اسكەري ماماندار جەتىسپەي جاتتى. سونداي قيىن ۋاقىتتا ول كىسى جاس وفيتسەرلەردى اسكەري ماشىققا باۋلۋ جولىندا كوپ تەر توكتى. وعان جان-جاقتا جۇرگەن قازاق ۇلتىنان شىققان اسكەري مامانداردى شاقىردى. سول كەزدەگى جاعداي تۋرالى اسكەري سالادان ءبىرىنشى عىلىمي دوكتورلىق قورعاعان كيم سەرىكباەۆ اعامىز «ول ۋاقىتتا مەن پرەزيدەنت اپپاراتىنىڭ قورعانىس بولىمىندە مەڭگەرۋشى بولىپ قىزمەت ەتتىم. سوندا ساعادات اعامنىڭ ماعان ايتقانى: «كيم ءىنىم, ماڭايىڭا جاقسى جىگىتتەردى جيناپ, قورعانىس ءىسىنىڭ كەلەشەگى بولۋى ءۇشىن جانە اسكەرىمىز مىعىم بولۋى ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتاردى جاز. بىزگە اسكەري دوكترينا كەرەك. مەن اسكەري پراكتيكا جونىنەن جۇمىستانايىن, سەن اسكەري تەوريا بارىسىن بەكەمدە. ءسويتىپ, ەلىمىزدىڭ قورعانىسىن نىعايتايىق» دەگەن ەدى» دەپ جازادى.
بۇگىندە تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ قورعانىس سالاسىنىڭ ىرگەسى مىعىم, ايبارى قۋاتتى. سونى قالىپتاستىرۋدا ساعادات اتامىزدىڭ ەڭبەگى زور. قازىرگى اسكەري سالاداعى گەنەرال اتانعانداردىڭ ءبارى دە العاشقى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ شاكىرتتەرى دەپ ايتۋعا بولادى. ەلباسى حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن اسىل ازاماتتىڭ قورعانىس سالاسىنا سىڭىرگەن ولشەۋسىز ەرلىگى مەن ەڭبەگىن باعالاپ, 1994 جىلعى 23 مامىردا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن حالىق قاھارمانى اتاعى مەن №1 «التىن جۇلدىزدى» تابىس ەتتى.
ەسىمى ەل ەسىندە
وتكەن جىلى رەجيسسەر ساتىبالدى تەكەەۆتىڭ داڭقتى دارابوزدىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلىندا تۇسىرىلگەن «سوڭعى سۇحبات» اتتى دەرەكتى ءفيلمىن كورگەن ەدىك. سوندا باتىردىڭ جىلى اسەرگە تولى اڭگىمەلەرىن تىڭدادىق. سوعىستا باسىنان وتكەن وقيعالار جايىندا ايتا كەلىپ: «قان مايداندا قازاقتىڭ جىگىتتەرى وجەت بولدى. ءبىز سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇردىك. بابالارىمىزدان قالعان ايبىن ءبىزدىڭ بويىمىزدا بولدى. سونداي قيىن ساتتەردە حالقىمىزعا ارتىق ءسوز كەلتىرگەن جوقپىز. قايتا وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى بىزگە قىزىعا قارايتىن ەدى» دەپ ايتقانى جادىمدا قالىپتى. ول كىسى ومىردە ءجونسىز سويلەمەيتىن, ۇستامدى, سابىرلى كىسى بولعان. كىتاپ پەن مۋزىكانى ەرەكشە قادىرلەگەن. قىزى سالتانات اكەسىنىڭ جاڭا جارىق كورگەن تاريحي كىتاپتاردى قۇمارتىپ وقىعانىن ايتادى. وسىنداي تۋعان حالقىنىڭ باعىنا تۋعان ارداقتى ازامات 2013 جىلى 89 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى.
بۇگىندە استانادا كوزى تىرىسىندە ارميا گەنەرالىنىڭ ەسىمى بەرىلگەن ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق «جاس ۇلان» مەكتەبى جۇمىس ىستەيدى. وندا باتىر باباسىنىڭ ەرلىك جولىن جالعايتىن قازاقتىڭ بالالارى ءبىلىم الۋدا. ولاردىڭ قاتارىندا حالىق قاھارمانىنىڭ تىكەلەي ۇرپاعى دا بار. كىم بىلەدى, ولاردىڭ اراسىنان دا كەلەشەكتە ءباھادۇر ساعادات اتاسى سەكىلدى تالاي قاھارمانداردىڭ شىعارى حاق. ويتكەنى جاقسىلار سالعان جول ەشقاشان وشپەيدى.
ازامات ەسەنجول
