قازاقستاندا, سونىڭ ىشىندە نۇر-سۇلتاندا ۋرباندالۋ ساياساتىنىڭ قانداي تاجىريبەسىن ەنگىزۋ كەرەك؟ بولاشاقتىڭ قالالارى كەشەندى ينفراقۇرىلىمنان قالاي تابىس تابادى؟ وسىنداي ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ, ءبىز استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا كەلگەن The Boston Consulting Group ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى حانس-پول بيۋركنەرمەن سۇحباتتاسقان ەدىك. ول الەمدەگى ەڭ ۇزدىك جوعارى وقۋ ورنى: رۋر, يەل جانە وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتتەرىن تامامداعان. 2003 جىلى Consulting magazine نۇسقاسى بويىنشا الەمدەگى ەڭ مىقتى 25 ەكونوميست-كەڭەسشىلەردىڭ قاتارىنا كىرگەن.
– حانس-پول مىرزا, ەكونوميكانى قارقىندى دامىتىپ, قورشاعان ورتانى ساقتاۋ ءۇشىن ۋرباندالۋ ساياساتىنىڭ قانداي وزىق تاجىريبەسىن نۇر-سۇلتان قالاسىنا قولدانۋعا بولادى؟
– 2030 جىلعا قاراي الەمدەگى قالالاردا 5,1 ملرد ادام تۇرادى. بۇل دەگەنىمىز – جەر شارى حالقىنىڭ 60 پايىزى. ارينە, قازىرگى كەزدە دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىستارىنا سايكەس, جەر شارىنداعى قالا تۇرعىندارىنىڭ 10 پايىزى عانا قولايلى جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. اسىرەسە, دامۋشى ەلدەردە وتكىر ماسەلەلەر كوپ. مىسالى, دەلي, كاير, لاگوس, كاراچي سياقتى قالالاردى ايتۋعا بولادى. تەڭدەستىرىلگەن ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن, نەگىزىنەن, ءۇش ماسەلەنى شەشۋ كەرەك.
بىرىنشىدەن, قالالار وندىرىستىك جانە ەكولوگيالىق كۇردەلى سالالاردى وڭىرلەرگە شىعارىپ, ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىمىن قالپىنا كەلتىرۋى ءتيىس. مىسالى, شىعارماشىلىق جانە قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىن الايىق. بۇل جەردە نۇر-سۇلتانعا لوندوننىڭ تاجىريبەسى وتە قولايلى. ءىرى-ءىرى كاسىپورىندار وڭىرلەرگە كوشىرىلىپ, ەلوردادا تەك تابيعاتتى لاستامايتىن سەكتورلار شوعىرلانعانى ابزال. ەكىنشىدەن, جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارى قورشاعان ورتانى لاستايتىنداردى اياپ, مۇسىركەمەۋى كەرەك. كەرىسىنشە, ولارعا سالىقتى ءوسىرىپ, زاڭنامانى بۇزعانى ءۇشىن سالىناتىن ايىپپۇلداردى كوبەيتسىن. الايدا قالدىقسىز ءومىر ءسۇرۋ ساياساتىن جۇرگىزەتىن كومپانيالارعا ناقتى قارجىلىق ىنتالاندىرۋ شارالارىن ۇسىنسىن. بۇل جەردە كوپەنگاگەننىڭ تاجىريبەسى ۇلگى بولىپ تابىلادى. ۇشىنشىدەن, ۇلتتىق ۇكىمەتتەر اۋماقتىق جوسپارلاۋ جانە جۇمىس كۇشىن جوسپارلاۋ ساياساتىن قايتا قاراعانى ءجون. بۇل جەردە «ينفراقۇرىلىمداعى ادامدار» دەگەن قاعيدات ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى ءتيىس. ادامدار جۇمىسقا بارۋى ءۇشىن قىرۋار ەنەرگيا جۇمسايدى. اسىرەسە, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردى ايتىپ وتىرمىن. بۇل جەردە نەمىس قالالارىنىڭ وزىق تاجىريبەسىنەن ۇيرەنگەن ءجون.
– قازىر كەشەندى قالا ينفراقۇرىلىمىنان پايدا تابۋ دەگەن ۇعىم بار. وسىنى مىسالدارمەن تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز…
– ءيا, ونىڭىز راس. كوپتەگەن قالالار ءوزىنىڭ دامىعان ينفراقۇرىلىمىنان جاقسى تابىس تابادى. ول ءۇشىن ءتيىمدى قوعامدىق كولىك, ناقتى ادامداردىڭ مالىمەتتەرىن باسقارۋعا كوڭىل بولىنەدى. مىسالى, كەدەي قالادان ازيانىڭ ەڭ ءىرى ەكونوميكاسىنىڭ بىرىنە اينالعان سەۋلدى الايىق. «اقىلدى» قالادا شەنەۋنىكتەر مەن تۇرعىندار وتە تەرەڭ تۇسىنىسەدى. اراداعى قارىم-قاتىناسقا, ىنتىماقتاستىققا ەڭ الدىمەن نازار اۋدارىلادى. بۇرىن جەرگىلىكتى بيلىك تۇرعىنداردىڭ وي-پىكىرىن ءبىلۋ ءۇشىن ساۋالناما جۇرگىزەتىن. قازىر زامان باسقا. عالامتور زاتتارى, جاساندى ينتەللەكت جانە وزگە دە ساندىق تەحنولوگيالار بار. وسى تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ از شىعىن جۇمساپ, قىسقا مەرزىمدە قالا تۋرالى ناقتى كورىنىستى بىلە الادى. مىسالى, «جاسىل ورىندار» دەگەن تۇسىنىك بار. سينگاپۋردە حالىق سانى وسكەن سايىن جاسىل جەلەك جامىلعان ورىندار كوبەيىپ وتىردى. نۇر-سۇلتانعا دا وسى تاجىريبەنى قولدانۋعا بولادى. قازىر قالا جاپ-جاسىل بولىپ كەلەدى. اسىرەسە, جاڭادان سالىنىپ جاتقان بوتانيكالىق باققا كوڭىلىم تولدى. وسىنداي 10 شاقتى ورىن سالىنسا, نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ەندىگى كەزەكتە وسى جاسىل جەلەكتى, تازا اۋانى لاستايتىن كاسىپورىنداردى, كولىكتەردى انىقتاۋ مەن جازالاۋ شارالارىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك. ءاربىر قالا ءۇشىن قورشاعان ورتانىڭ تازالىعى, ونى ساقتاۋ مەن قورعاۋ ەڭ ءبىرىنشى ورىندا تۇرعاندا عانا ناقتى, قارقىندى دامۋ تۋرالى اڭگىمە ايتۋعا بولادى.
