كونستيتۋتسيا – جوعارى زاڭ كۇشى بار ەلىمىزدىڭ باس قۇجاتى. وندا مەملەكەتتىڭ بارلىق قۇرىلىمدارىنىڭ, جەكە ازاماتتاردىڭ, ۇلت پەن ۇلىستىڭ, الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى, قۇقىقتارى كورسەتىلەدى.
وسىدان جيىرما ءۇش جىل بۇرىن 30 تامىزدا قازاقستان حالقى تاريحي شەشىم قابىلداپ, ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق ءومىرىندەگى جاسامپاز جاڭا داۋىرىنە قادام باسقان ەدى. سودان بەرى قاراي تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگىنە اينالعان اتا زاڭ مەملەكەت پەن قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان بارلىق ساياسي-ەكونوميكالىق, الەۋمەتتىك رەفورمالاردىڭ ىلگەرى باسۋىنا, دامۋىمىزدىڭ قاينار باستاۋىنا اينالدى.
تاريح تەرەڭىنە ۇڭىلسەك, سوناۋ كونە داۋىردەن ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن قولدانىلىپ كەلە جاتقان الەمدەگى ەڭ ەجەلگى كونستيتۋتسيا سان-مارينو ەلىنىڭ قازىرگى اتا زاڭى ەكەن. ول ەڭ اۋەلى 1300 جىلى قالانىڭ جارعىسى رەتىندە قابىلدانىپ, كەيىن 1600 جىلى مەملەكەتتىڭ باستى قۇجاتى رەتىندە تانىلعان. ال وسىعان ۇقساس فيليپپ ورليك كونستيتۋتسياسى دا 1710 جىلدىڭ 5 ءساۋىرى كۇنى قابىلدانعانىمەن, ەشقانداي زاڭدى كۇشى بولماعان. زامان تالابىمەن ىڭعايلاس تۇڭعىش كونستيتۋتسيا اقش-تىڭ دەلاۆەر شتاتىندا 1787 جىلى 7 جەلتوقساندا ماقۇلدانعان. سونداي-اق, تاريحتا ەۋروپا قۇرلىعىندا مەملەكەتتىڭ تۇڭعىش اتا زاڭىن جازىپ, ەل ەسىندە ساقتالعان ادام رەچا پوستوليتا بولىپ سانالادى. ونىڭ 1791 جىلى 3 مامىردا جازعان كونستيتۋتسياسى فرانتسيا حالقىنىڭ قولداۋىمەن 1791 جىلدىڭ 3 قىركۇيەگىندە قابىلداندى.
مۇنداي ەلدىك تۇرعىدان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەپ, جۇرتىنىڭ جىرتىسىن جىرتىپ, ۇلتتىق نامىسىن قورعاۋدا قازاق حالقى دا كەندە قالىپ كورمەگەن. «ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى», «قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى», «جەتى جارعى» – حالقىمىزدىڭ ءداستۇرلى ادەت-عۇرىپ, زاڭدارىنىڭ جيىنتىعى. سول ارقىلى سول داۋىردە قوعام دامۋىن, مىقتى اۋىزبىرشىلىك پەن ىنتىماق, بىرلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ومىرشەڭ زاڭدار جۇيەسى مەملەكەتكە قىزمەت ەتتى. ءۇش ءجۇزدىڭ يگى جاقسىلارى مەن بيلەرى جينالىپ, ونىڭ ىشىندە اتاقتى تولە بي, قازىبەك بي, ايتەكە بي بار, كۇلتوبەنىڭ باسىندا «تاۋكە حاننىڭ جەتى جارعىسىن» حالقىنىڭ كادەسىنە اسىرىپ, ۇلتىنىڭ ەرتەڭىنە باعىتتار بيلىككە نەگىزدەدى. سول ارقىلى قازاق بيلەرى ەل ىشىندەگى داۋ-جانجالدار مەن ساياسي ماڭىزى بار ماسەلەلەردى ءتيىمدى شەشە الدى.
قازاقستاننىڭ العاشقى كونستيتۋتسياسى قازاق اسسر-ءى ورتالىق كوميتەتىنىڭ قاۋلىسىمەن 1926 جىلى 18 اقپاندا قابىلداندى. ال 1937 جىلعى كونستيتۋتسيادا ازاماتتاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى ايقىن كورسەتىلدى. ەڭبەك ەتۋگە (96-باپ), دەمالۋعا (97-باپ), قارتايىپ, ەڭبەك قابىلەتىن جوعالتقان جاعدايدا ماتەريالدىق قامتاماسىز ەتىلۋگە (98-باپ) قۇقىلى بولدى. 1978 جىلعى 20 ساۋىردە رەسپۋبليكانىڭ كەزەكتەن تىس IX شاقىرىلعان VII سەسسياسىندا قابىلدانعان قازاق سسر-ءىنىڭ كونستيتۋتسياسى 10 ءبولىم, 19 تاراۋ, 173 باپتان تۇردى. وندا «بارلىق بيلىك جۇمىسشى تابى مەن شارۋا جانە ەڭبەك زيالى قاۋىمىنا بىرىككەن حالىقتىڭ قولىندا» دەپ جازىلدى.
تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش كونستيتۋتسياسى 1993 جىلى 28 قاڭتاردا XII شاقىرىلعان قازاقستان جوعارعى كەڭەسىنىڭ IX سەسسياسىندا قابىلداندى. ول پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا مودەلىنە نەگىزدەلدى. سوندىقتان تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى كۇردەلى كەزەڭدەر مەن قاراما-قايشىلىقتار وسىدان كورىنىس تاۋىپ جاتتى.
ال 1995 جىلعى 30 تامىزدا قابىلدانعان اتا زاڭىمىز مەملەكەت پەن قوعامدا ورىن الىپ وتىرعان بارلىق ساياسي-ەكونوميكالىق, الەۋمەتتىك رەفورمالاردىڭ ىلگەرىلەۋىنە, جەتىلۋ مەن دامۋدىڭ قاينار باستاۋىنا اينالدى. ايتىلعان جيىرما ءۇش جىل ىشىندە مەملەكەت پەن قوعامنىڭ وركەندەۋىندەگى وزگەرىستەر – دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىعۋ تالپىنىستارىنىڭ ءبارى – وسى باستى قۇجاتىمىزدىڭ قاعيدالارى نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. ءارى بۇل – الەمدەگى ەڭ جاس كونستيتۋتسيالاردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار, حالىقتىڭ يگىلىگى مەن الەۋەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان قۇجات. جيىرما ءۇش جىل دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتقانىمىزبەن, تاريح اۋقىمىمەن باعامداساق, بۇل – ازعانتاي عانا مەرزىم. دەسە دە, وسىنداي الماعايىپ زاماندا قازاقستاننىڭ اتا زاڭى ۋاقىت سىنىنان سۇرىنبەي ءوتتى, ءوزىنىڭ زامان تالابىنا لايىقتىلىعىن, جان-جاقتىلىعىن دالەلدەدى. ءتىپتى كوپتەگەن زەرتتەۋشىلەردىڭ ءپىكىرىنشە, قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسى الەمدەگى جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن ەڭ ۇزدىك 50 كونستيتۋتسيانىڭ ءبىرى ەكەن. مۇنىڭ ءوزى-اق حالقىمىزدىڭ ارمان-مۇددەسىن زاڭ تۇرىندە ايشىقتاعان مەملەكەتتىڭ باستى زاڭدار جيىنتىعى الەۋەتىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلدىرسە كەرەك.
بۇدان بولەك, 9 بولىمنەن, 98 باپتان تۇراتىن اتا زاڭ ەلىمىزدىڭ جاڭاشىل قادامدار جاساپ, ءار ازاماتتىڭ كوكەيىندەگى ومىرلىك ارمان-ماقساتىن كەدەرگىسىز جۇزەگە اسىرۋىنا كەڭىنەن جول اشىپ كەلەدى. ول قازاقستاننىڭ جاسامپاز, جاس مەملەكەت رەتىندە تانىلۋىنا مۇمكىندىك بەردى. ەلىمىز ءوزىن دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرىپ, ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەردى. قوعامدىق تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىق, بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگىن كوزدەيتىن ەكونوميكالىق دامۋ, قازاقستاندىق پاتريوتيزم, مەملەكەت ءومىرىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن دەموكراتيالىق ادىستەرمەن شەشۋگە باعىت ۇستادى. وسى اتا زاڭدا تەگىنە, الەۋمەتتىك, لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا, جىنىسىنا, ناسىلىنە, ۇلتىنا, تىلىنە, دىنگە كوزقاراسىنا, نانىمىنا, تۇرعىلىقتى جەرىنە نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايتىنى ناقتى كورسەتىلگەن.
ءبىز بۇل كونستيتۋتسيانى قابىلداي وتىرىپ, قازاقستان حالقى ءوزىنىڭ ەرىك-جىگەرىن ەركىن ءبىلدىرىپ, ادامي, ازاماتتىق قۇقىن ىسكە اسىرعاندىعىن كوردىك. ءسويتىپ بۇكىل الەم تانىعان قۇقىقتىق مەملەكەتتى جانە ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىردىق.
مەملەكەت ءومىرىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ مەن شەشۋ كەزىندە ءاربىر پاراسات پايىمى مەن ساناسى جوعارى ازامات جوعارىدا ايتىلعان جاۋاپكەرشىلىكتى جاقسى سەزىنۋى قاجەت. قوعامنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى ءۇشىن ءوز اتا زاڭىمىزدى قۇرمەتتەپ, قورعاپ, ماڭىزدىلىعىن تەرەڭ ۇعىنا وتىرىپ, ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي ءبىلۋ – ءاربىر قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ مىندەتى مەن پارىزى.
