كەيىنگى كەزدە ەلوردادا جاسوسپىرىمدەردىڭ شالجاقتىعىنان قالا بيۋدجەتىنە ءبىراز شىعىن كەلىپ وتىر. ءبىر قيىنى, بۇل جاعداي ءالسىن-ءالسىن جىلىنا بىرنەشە رەت ەلىمىزدىڭ ءار جەرىندە قايتالانىپ قالىپ ءجۇر. مۇنى بالالىق شولجاڭدىققا ءتىپتى جاتقىزۋعا بولمايدى. ويتكەنى مۇنداي ورەسكەل ارەكەتتىڭ استارىندا قاۋىپسىزدىككە قاتەر ءتوندىرۋ جاتقانىن استە ەستەن شىعارۋعا بولمايدى.
جالعان دابىلشى – بالالار
2021 جىلدىڭ مامىر ايىندا پوليتسيانىڭ ورتالىق پۋلتىنە استاناداعى №22 مەكتەپتىڭ ىشىندە جارىلعىش زات قويىلعانى تۋرالى حابارلاما كەلىپ تۇسەدى. ءارى بەلگىسىز داۋىس «مەكتەپتىڭ بىرنەشە جەرىنە بومبا قويىلدى, كوپ كەشىكپەي ول جارىلادى» دەپ كوك اسپاندى ودان سايىن توبەدەن ءتوندىرىپ قويادى.
ال كەلىپ شاپقىلا. توتەنشە جاعدايلار دەپارتامەنتى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى اياعىنان تىك تۇرادى. پوليتسيا بۇكىل جولدى جاۋىپ, مەكتەپتەگى ءۇش جۇزگە تارتا وقۋشىنى قاۋىپسىز جەرگە كوشىرىپ الەك بولادى. ساپەرلەر ءار شارشى مەتردى ىجداعاتتاپ سۇزگىدەن وتكىزەدى. ەشتەڭە جوق. دابىل جالعان بولىپ شىقتى. قانشاما ادامنىڭ جۇيكەسى جۇقارىپ, ۋاقىتى ءراسۋا بولدى.
ارادا 1 ساعات, 48 مينۋت وتكەندە قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرى تەلەفوننىڭ قايدان شالىنعانىن تاپ باسىپ تاۋىپ الادى. سويتسە, 13 جاسار وسى مەكتەپتىڭ وقۋشىسى تۇك بولماعانداي «دوستارىممەن ازىلدەپ ەدىم» دەپ تومەن قاراپ, باسىن سيپايتىن كورىنەدى.
ءبىر قىزىعى, بۇل جەتكىنشەكتىڭ وسىنداي ارەكەتكە بارعانىنا سىنىپ جەتەكشىسى قاتتى تاڭعالىپتى. ساباق ۇلگەرىمى دە جاقسى, اتا-اناسى دا وقىعان زيالى ادامدار بولا تۇرىپ, بالاسىنىڭ وسىنداي قىلمىسقا بارۋىن ۇستازدارى تۇسىنبەي قالعان.
وقۋشىلار تاراپىنان بولعان مۇنداي كەلەڭسىز جاعداي وتكەن جىلى ماڭعىستاۋ, اتىراۋ, سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا بىرنەشە رەت قايتالانسا, بيىل تەمىرتاۋ قالاسىندا ورىن الدى.
ءتۇس مەزگىلىندە پوليتسياعا بەلگىسىز بالا تەلەفون شالىپ, «№20 مەكتەپتى جارامىن. قازىر ىشىندەگى ادامداردىڭ بارلىعىنىڭ دا كۇلى كوككە ۇشادى» دەپ قوقان-لوقى كورسەتكەن.
توتەنشە جاعدايلار قىزمەتى جەدەل جەتىپ, مۇعالىم مەن وقۋشىسى بار – بارلىعى 500 ادامدى 20 مينۋتتىڭ ىشىندە باسقا جەرگە كوشىرىپ, قويىلعان جارىلعىش زاتتى ىزدەگەن. ءۇش ساعات ۋاقىت زايا كەتتى, تابىلماعان. كوپ كەشىكپەي پوليتسيا جارىلعىش زات قويىلعانى تۋرالى جالعان تەلەفون سوققان بالانىڭ اتى-ءجونىن انىقتادى. ول وسى مەكتەپتىڭ 12 جاسار وقۋشىسى ساباقتان ەرتەرەك كەتكىسى كەلىپ, كوزدى الا بەرىپ, مۇعالىمدەر بولمەسىندەگى تەلەفوننان «102»-گە قوڭىراۋ شالعان…
سەبەبى ءارتۇرلى
ال ەندى پوليتسيا ولارعا قانداي شارا قولدانعانى جونىندە جارتىپ جاۋاپ بەرمەدى. «اتا-اناسىنا قاتاڭ ەسكەرتىلدى, ايىپپۇل سالىندى» دەگەن سياقتى شىعارىپ سالما سوزدەر وسىنداي جاعدايدىڭ تولاستاماي تۇرعانىنا بىردەن-ءبىر سەبەپ ەمەس پە ەكەن؟
نەگە ول بالانى ەسەپكە قويىپ, بالاسىنا دۇرىس تاربيە بەرمەگەن اتا-اناسىن دا قاتاڭ جاۋاپقا تارتىپ, قوعامدىق تالقىعا سالماسقا؟ ويتكەنى پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا, مۇنداي بالالاردىڭ ومىردە مىنەزىندە وزىمشىلدىك, قاتىگەزدىك سياقتى بىرتوعالىق بىردەن بايقالاتىن كورىنەدى. «ازىلدەدىم» دەپ باسقا بىرەۋدىڭ زارداپ شەككەنىن سىرتىنان باقىلاپ, سوعان ءماز بولۋ ول جەتكىنشەكتىڭ پسيحيكاسىنداعى اۋىتقۋشىلىقتىڭ العاشقى بەلگىلەرى ەكەنىن بولجاۋ قيىن ەمەس.
ال ەكىنشى ءبىر پەداگوگ-پسيحولوگ جاننا وماروۆا بۇل جەردە باسقا سەبەپتەر دە بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى. ماسەلەن, بالالار وتپەلى كەزەڭدە – 12, 13, 14 جاستا وزىنشە ءبىر ەرلىك جاساپ كوزگە تۇسكىسى كەلىپ تۇرادى. كورگەن كينوسى, وقىعان كىتابى بار سولاردىڭ بارىندەگى وقيعالاردا باتىلدىق, كوزگە ءتۇسۋ, بىرەۋدىڭ الدىندا ەرەكشە كورىنۋ ولارعا اسەر ەتپەي قويمايدى. ءسويتىپ ءوز-وزىنە دەگەن سەنىمى ويانىپ, وسىنداي ارەكەتتەرگە بارۋى مۇمكىن. الايدا ونىڭ اسقان قىلمىس ءارى وعان زاڭ جۇزىندە جاۋاپ بەرۋ كەرەك ەكەنىنە بالانىڭ اقىلى جەتە بەرمەيدى.
ەندى ءبىر سەبەپ – بالا بىرەۋمەن باستەسۋى مۇمكىن. ءبىر قۇربىسى نەمەسە سىنىپتاسى «ەگەر سونى ىستەسەڭ, ساعان ون بالمۇزداق نەمەسە سۋ جاڭا پلانشەت سىيلايمىن» دەۋى مۇمكىن. ول وزىنشە «نامىسقا» تىرىسىپ, بۇكىل مەكتەپتى ابىگەرگە سالىپ قويادى. كەيبىرەۋلەر «ول بالا ەمەس پە, سول بالا تەلەفون شالدى دەپ بارلىعىن اياقتان تىك تۇرعىزۋدىڭ قاجەتى نە؟» دەگەن ءۋاج ايتىپ جاتادى.
– كەشىرىڭىز, قاۋىپسىزدىك ورگاندارى كىم بولسا دا مۇنداي شالىنعان قوڭىراۋدى ەلەۋسىز قالدىرا المايدى. ونىڭ ارتىندا جۇزدەگەن, ءتىپتى مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرى تۇر. ول راسىن ايتىپ تۇر ما, ازىلدەپ تۇر ما, ماڭىزدى ەمەس. جالعان بولسا ءبارىبىر تاۋىپ, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونى جازالايدى. سوندىقتان ۇلكەنىمىز بار, كىشىمىز بار – ءبىز ءبارىمىز دە وسى تۇرعىدا مەكتەپتە, باسقا دا وقۋ ورنىندا, قوعامدىق جەردە مۇنداي ارەكەتتىڭ وتە اۋىر قىلمىس ەكەنىن ۇگىت-ناسيحاتپەن ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك, – دەيدى پەداگوگ-پسيحولوگ.
قىلمىستىق جازا بار
قازىرگى تەحنيكانىڭ داۋىرلەگەن زامانىندا «ازىلقوي» وقۋشىنى انىقتاۋ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا كوپ قيىندىق كەلتىرمەيدى. ءتىپتى داۋىس تا سول ادامدىكى ەكەنىن جازباي تانيتىن قۇرىلعىنىڭ نەشە ءتۇرى بار ەكەنىن دە ادامدار ءتۇسىنۋى كەرەك. مۇنداي اقپاراتتار ايتىلىپ تا, جازىلىپ تا جاتىر. ونىڭ وتە اۋىر قىلمىس ەكەنى دە تالاي رەت بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جازىلدى. بۇل – بارىپ تۇرعان لاڭكەستىك. قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 273-بابى بويىنشا جازالانادى. بەس مىڭ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە (14,5 ميلليون تەڭگە) دەيىن ايىپپۇل تولەيدى. نەمەسە بەس جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋى مۇمكىن. بىراق جالعان تەلەفون شالۋ فاكتىلەرى توقتاماي تۇر. 2021-2022 جىلى عانا ەلىمىز بويىنشا 138 قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ, ونىڭ 20-سى سوتقا جونەلتىلگەن. ۇستالعان التى ءجاسوسپىرىمنىڭ اتا-اناسى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. وسىنداي جالعان تەلەفون شالۋ مەملەكەتكە 250-300 مىڭ تەڭگە شىعىنعا تۇسەدى ەكەن. شىعىن ءوز الدىنا, قانشاما جەدەل جاردەم, ءورت ءسوندىرۋ, قاۋىپسىزدىك قىزمەتى, قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرى ۋاقىتىن ءراسۋا ەتەدى.
قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى ەكسترەميزمگە قارسى ءىس-قيمىل دەپارتامەنتى باسقارما باستىعىنىڭ ورىنباسارى سپارتاك قابدەنوۆتىڭ ايتۋىنشا, بالالاردان بولەك, مۇنداي جالعان قوڭىراۋ شالاتىندار كوبىنە ماسكۇنەمدەر, پسيحيكالىق اۋىتقۋى بار ادامدار نەمەسە جۇيكەسى قاتتى جۇقارعان جۇمىسسىزدار بولاتىن كورىنەدى.
ماسەلەن, 2017 جىلى – 24, 2018 جىلى – 17, 2019 جىلى – 19, 2020 جىلى – 16, 2021 جىلى – 18, 2022 جىلى 23 ادام تەلەفون تەرروريزمى بويىنشا ءىستى بولسا, سولاردىڭ كوبى سول ارەكەتىن ماس كۇيىندە جاساعان. ءارى ولاردىڭ 90 پايىزى – جۇمىسسىزدار. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, كەيىنگى كەزدە باسقا بىرەۋدەن كەك الۋ نەمەسە كەسەل كەلتىرۋ ماقساتىندا «بومبا قويىلعانى» تۋرالى الەۋمەتتىك جەلى, مەسسەندجەر, ينتەرنەت ارقىلى سول كىسىنىڭ اتىنان حابارلاۋ جاعدايى جيىلەپ بارادى. وتكەن جىلى مۇنداي ەلەكتروندى حابارلاما ارقىلى بەرىلگەن 48 وقيعا تىركەلگەن.
تەلەفون تەرروريزمى – اسا اۋىر قىلمىس. مۇنىڭ سالدارى دا وراسان. سوندىقتان ءجاسوسپىرىم بولسىن, ەرەسەك ادام بولسىن, وسىنداي ارەكەتكە بارار كەزدە وتە قاتاڭ جازا بار ەكەنىن ەسكەرسە دەيمىز. ارتىنان بارماق تىستەگەنمەن, ءبارى كەش بولادى.
