جاز ايلارىندا نۇر-سۇلتان مەن وزگە دە ءىرى قالالاردا «بيلەت تاپشىلىعى» ورىن الىپ, دەلدالدار داۋرەنى جۇرەتىنى, سوناۋ كەڭەس داۋىرىنەن قالعان ۆاگونداردى الە دە جاماپ-جاسقاپ پايدالاناتىنىمىز, جۇك ۆاگوندارىن الدىمەن «قولى ۇزىندار» الاتىنى جاسىرىن ەمەس.
جەڭ ۇشىنان جالعاسقان جەمقورلىق تەمىرجول سالاسىن اينالىپ وتپەگەنى بەلگىلى. جۇك جانە جولاۋشىلار تاسىمالىنداعى سان الۋان قىزمەتتەردىڭ قاي قىرىنان الساڭىز دا بەلشەدەن باتقان جەمقورلىقتىڭ «جەمىسىن» قاراپايىم حالىق كورۋدەي-اق كورىپ كەلدى. سوڭعى جىلدارى وسى قوعام «دەرتىمەن» كۇرەس قازاقستان تەمىرجولىندا قارقىندى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە بيىل سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەستە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ سىبايلاس جەمقورلىقپەن ىمىراسىز كۇرەسۋ مەملەكەتتىك ساياساتتاعى نەگىزگى باسىمدىقتىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ وتكەنى ءمالىم.
ناعىز قۇقىقتىق مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن بارلىق سالادا جەمقورلىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ كەرەك. الايدا ونىڭ تامىرى تەرەڭدەپ كەتكەن ءىرى كومپانيالاردا «بالىق باسىنان شىرىگەنىن» جاقىندا ەكونوميست ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ ءوزىنىڭ Facebook جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا جازىپ, ەلدى شۋلاتتى. «قتج» ۇك» اق-تىڭ Instant payments كومپانياسىمەن شارتتى بۇزعانى تۋرالى اقپاراتىن العا تارتقان ول كومپانيانىڭ بارلىق ازىرلەمەلەرىن قتج بالانسىنا الۋى وتە ءادىل ارەكەت دەپ باعالادى.
«سونىمەن قاتار وتكەننىڭ قالدىقتارىن, مامين كومانداسىمەن بىرگە سالاعا ۇلكەن زيان كەلتىرگەندى جازالايتىن كادرلىق وزگەرىستەر كەرەك, سونىڭ سالدارىنان قتج 2 ترلن تەڭگە قارىزعا باتتى. كومپانيادا جاپپاي كادرلىق وزگەرىستەر ورىن الۋى ءتيىس ەكەنى تۇسىنىكتى, ناتيجەسىندە كەلىسىمشارت سوماسىنىڭ 40 پايىزىنا جەتكەن شيەلەنىستەر مەن سىبايلاس جەمقورلىق فاكتورلارى جويىلادى دەپ ۇمىتتەنەمىن» دەيدى ەكونوميست. ونىڭ ايتۋىنشا, قتج-دا تسيفرلاندىرۋ بويىنشا كۇردەلى باعدارلاما باستالادى, بۇل ادامي فاكتوردى جويادى. كومپانيا وسى باعدارلامالاردىڭ بارلىعىن ىسكە اسىرىپ, جەمقورلىقتى تولىعىمەن جويسا, وندا بۇل ونىڭ رەنتابەلدىلىگىن ارتتىرادى جانە قارىز الۋدى توقتاتىپ, ۆاگون پاركىن بىرتىندەپ جاڭارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
جەمقورلىق دەرەكتەرىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ بازاسىندا بىرنەشە جىل بۇرىن «ادال جول» ءوفيسى اشىلدى. قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنە تىكەلەي باعىناتىن وفيس ءوز جۇمىسىن سول كەزدە تەمىرجول بيلەتتەرىنىڭ زاڭدى ساتىلۋىنا قاتىستى تەكسەرۋدەن باستاعان. سونىڭ ناتيجەسىندە «الىپ-ساتۋ» ءادىسى ارقىلى جولاۋشىنى بيلەتسىز كەز كەلگەن وڭىرگە جىبەرە الاتىن «كومەكشىلەر» انىقتالىپ, زاڭسىز تاسىمالداۋشىلار تەمىرجول بيلەتتەرىن نارىق باعاسىنان 50 پايىز قىمباتقا ساتقانى ءمالىم بولعان ەدى. ودان بەرى دە بيلەتتى كومپانيا سايتىنان ەلەكتروندى ساتىپ الۋ, «كۇتۋ پاراعى» جۇيەسىن ىسكە قوسۋ ارقىلى بيلەت ساتۋ جۇيەسىن دەلدالداردان تازالاۋعا مۇمكىندىك تۋدى. 2019 جىلى بيلەت ساتۋ جۇيەسىندەگى الىپ-سا تار لار مەن كۇرەس ءۇشىن ەنگىزىلگەن «Mobius» جۇيەسى دە بيلەت تاپشىلىعىن جويۋعا ىقپال ەتتى. قاناتقاقتى جوبانى ەنگىزگەندە ەلورداداعى «نۇرلى جول» جانە قاراعاندى ۆوكزالىنىڭ پەرروندارىنا بيلەتسىز ادامداردىڭ جاقىنداۋىنا شەكتەۋ قويىلدى.
«قتج» ۇك» اق كومپلاەنس-قىزمەت جەتەكشىسى يرينا كاپانوۆانىڭ ايتۋىنشا, قر سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى زاڭ تالاپتارىنا سايكەس جانە قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ كەڭسەسى تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءۇشىن كومپانيادا قۇرىلعان جۇمىس توبى وتكەن جىلى 8 ءساۋىر مەن 28 مامىر ارالىعىندا سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىنە ىشكى تالداۋ جۇرگىزگەن. سوندا, جەمقورلىققا اكەلەتىن سەبەپتەردى ازايتۋ بويىنشا شارالار قابىلدانعانىنا قاراماستان, كومپانيانىڭ نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرى مەن ىشكى قۇجاتتارىندا دا, سونداي-اق ۇيىمداستىرۋشىلىق-باسقارۋشىلىق قىزمەتتە دە بۇرىنعىنداي سىبايلاس جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى جوعارى دەڭگەيدە ەكەنى بەلگىلى بولعان.
جەمقورلىقتى ءتۇپ تامىرىمەن جويۋ ءۇشىن ادامي فاكتوردى جوياتىن تسيفرلاندىرۋ جوبالارىنىڭ ماڭىزى زور. قازاقستان تەمىرجولىندا دا «تسيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا بىرنەشە جىل بۇرىن «تسيفرلى تەمىرجول» باعدارلاماسى جاسالعانى ءمالىم
تەمىرجولدا جوعارى دەڭگەيدەگى جەمقورلىق تاۋەكەلدەرى تەمىرجول قىزمەتىن كورسەتۋدە, ساتىپ الۋ كەزىندە, پەرسونالدى باسقارۋ جانە كەلىسىمشارتتاردى ورىنداۋدا ءجيى كورىنىس تاباتىنى انىقتالدى. وسى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن كومپلاەنس-قىزمەتى توقسان سايىن جەمقورلىق تاۋەكەلدەرىن ازايتۋ بويىنشا شارالار تيىمدىلىگىن باعالاۋ جانە ورىنداۋ مونيتورينگىن جۇزەگە اسىرادى. كومپلاەنس-قىزمەتى مەن «ادال جول» جوبالىق كەڭسەسىنىڭ بىرلەسكەن جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە كومپانيا جۇمىسىندا وڭ وزگەرىستەر بايقالدى. ماسەلەن, 2018 جانە 2019 جىلدارى سىبايلاس جەمقورلىق بويىنشا سايكەسىنشە 37 جانە 84 زاڭ بۇزۋشىلىق تىركەلىپ, 15 جانە 38 ادام قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان بولسا, 2020-2021 جىلدارى بۇل كورسەتكىش ءبىرشاما تومەندەگەنى اڭعارىلدى, ياعني اتالعان بۇزۋشىلىقتار 8 جانە 12 فاكتىگە, قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك 1 جانە 4 تۇلعاعا ازايعان.
كومپانيادا قۇپيا اقپاراتتاندىرۋ كانالدارى, سونىڭ ىشىندە «شۇعىل جەلى» ىسكە قوسىلعان. سولار ارقىلى جۇمىسشىلار مەن باسقا دا تۇلعالار كومپانيا قىزمەتىنىڭ كەيبىر تۇستارىنا قاتىستى شاعىمىن بەرە الادى. سونىمەن قاتار تەمىرجول كولىگىندەگى جەمقورلىق ماسەلەسى بويىنشا الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن باق-تاعى جاريالانعان ماتەريالدارعا ۇدايى مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ وتىرادى. سول سەبەپتى ازاماتتار مەن جۇمىسشىلاردىڭ جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ تاراپىنان تۇسەتىن بىردە-ءبىر ءوتىنىم جاۋاپسىز قالمايدى.
تەمىرجولداعى جەمقورلىق تۋرالى اڭگىمە قوزعالسا, جولسەرىكتەردىڭ جونسىزدىگىن ايتپاي كەتپەۋگە بولمايدى. اسىرەسە, قازاقستاننىڭ باتىس وبلىستارىنا قاتىنايتىن «تالگو» پويىزدارىنىڭ جولسەرىكتەرى مەن بيلەت باعاسى كوڭىل كونشىتپەيدى.
«تالگو» يسپاندىق ۆاگوندار دەپ دارىپتەلگەنمەن, كوبىنە جولاۋشىلارعا ىڭعايسىزدىق تۋعىزىپ ءجۇر. بيلەت باعاسى جۇرەتىن كۇنى جاقىنداعان سايىن قىمباتتىراق بولادى. كاسسادا بيلەت جوق, دەگەنمەن ۆاگونداردا كوبىنە بوس ورىندار ارتىلىپ جاتادى. جولسەرىكتەر ونى جول-جونەكەي وزدەرى ساۋدالايتىنى جاسىرىن ەمەس.
سوسىن باراتىن جەرىنە 15 مينۋتتان ءبىر-ەكى ساعاتقا دەيىن كەشىگىپ جەتەتىن كەزدەرى بولادى. ال بەلگىلى سەبەپتەرمەن پويىزدان كالىپ قويساڭىز, بيلەتىڭىزدىڭ قۇنىن ەكى-ءۇش ايلاپ قايتارا المايسىز. ەگەر ناقتى ۇڭىلسەك, وسى كەمشىلىكتەردىڭ استارىندا جەمقورلىق جاتقانى ايدان انىق.
جەمقورلىقتى ءتۇپ تامىرىمەن جويۋ ءۇشىن ادامي فاكتوردى جوياتىن تسيفرلاندىرۋ جوبالارىنىڭ ماڭىزى زور. قازاقستان تەمىرجولىندا دا «تسيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا بىرنەشە جىل بۇرىن «تسيفرلى تەمىرجول» باعدارلاماسى جاسالعانى ءمالىم. بۇل باعدارلاما كومپانيانىڭ جۇك جانە جولاۋشىلار تاسىمالى, ينفراقۇرىلىم جانە كولىكتىك لوگيستيكا سەكىلدى ماڭىزدى قىزمەت كورسەتۋ سەگمەنتتەرىنە جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ مەن بيزنەس-مودەلدى تسيفرلاندىرۋدى قاراستىرادى.
– جۇك ۆاگوندارىن باسقارۋ پروتسەسى قاعازسىز تەحنولوگياعا اۋىستىرىلدى. اتاپ ايتقاندا, كەلىسىمشارتتىق جانە كوممەرتسيالىق جۇمىستاردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەسى جۇك جونەلتۋشىلەر مەن جۇك قابىلداپ الۋشىلارعا قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا جۇمىس ساپاسى جانە تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. سەبەبى ول تاسىمالدى جوسپارلاۋ, تاسىمال قۇجاتتارىن رەسىمدەۋ, جۇك تاسىمالى ءۇشىن تولەم, ەلەكتروندى الدىن الا اقپاراتتاندىرۋدى اۆتوماتتاندىرۋدى, شەكارا ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ اقپاراتتىق تەمىرجول جۇيەسىندەگى ءوزارا ءىس-قيمىلىن قاراستىرادى. بۇگىنگى تاڭدا ىشكىرەسپۋبليكالىق قاتىناستاعى قاعازسىز تەحنولوگيا بويىنشا ەلەكتروندى تاسىمال قۇجاتتارىن رەسىمدەۋ 100 پايىزدى قۇرايدى, – دەيدى ي.كاپانوۆا.
ەلوردادا «قتج» كومپانياسىنىڭ ەنشىلەس ۇيىمى – «KTZ Express» اق سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى جيىن وتكىزدى. كليەنتتەرگە قازاقستان جانە شەتەل بويىنشا جۇكتەردى جەتكىزۋشى مۋلتيمودالدىق كولىك-لوگيستيكالىق كومپانياسىنىڭ باسشىسى نۇرلان يگەمباەۆ: «قازىرگى تاڭدا سىبايلاس جەمقورلىق – دامۋشى ەلدەر ءۇشىن قاۋىپتى سالدارى كوپ, الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. كوبىنە كومپانيالاردىڭ وزدەرى بيۋروكراتيالىق جۇيە مەن ينستانتسيانىڭ جوعارى قاعيداتتارىن اتتاپ ءوتىپ, وسىنداي ءىس-ارەكەتتەر جاساۋعا جۇمىسشىلارىن وزدەرى يتەرمەلەيدى. بۇل جەمقورلىقپەن كۇرەستە اناعۇرلىم اۋقىمدى جانە شۇعىل شارالار قابىلداۋعا نەگىز بولۋدا» دەدى.
تەمىرجولدىڭ بەت-بەينەسىن دە, بار ابىرويى مەن اتاعىن دا كورسەتەتىن سالاسى – جولاۋشىلار تاسىمالى قىزمەتى. ونىڭ ساپالى ءارى قاۋىپسىز بولۋى باستى نازاردا بولۋى كەرەك. اسىرەسە, كەڭەس وكىمەتىنەن قالعان ەسكى ۆاگونداردىڭ «بىتپەيتىن جىرى», سوڭعى جىلدارى ءبىراز جاڭارتىلعانىنا قاراماستان, ۇلتتىق تاسىمالداۋشىنىڭ قىزمەتىنە سىن بولىپ, ءالى دە ايتىلىپ كەلەدى. بىلتىر ەڭ ۇزاق باعىت – الماتى-ماڭعىستاۋ جانە نۇر-سۇلتان-ماڭعىستاۋ باعدارى بويىنشا «تالگو» ۆاگوندارى ىسكە قوسىلدى. ءسويتىپ ەل ىشىندە الماتى مەن ماڭعىستاۋ اراسىندا «ەسەك پويىز» دەگەن اتقا يە بولعان جىلجىمالى قۇرامدار تەك ءتۇرىن عانا ەمەس, جىلدامدىعىن دا جاڭارتتى. دەگەنمەن حالىق اراسىندا «ۆاگوندار ەسكى, ءىشى ىسسى, جايلى ەمەس» دەپ شاعىمداناتىندار تاۋسىلار ەمەس. قر يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, 2025 جىلعا دەيىن جولاۋشىلار تەمىرجول پاركى 600 جاڭا ۆاگونمەن تولىعادى. «جولاۋشىلار تاسىمالى» اق پاركىن جاڭارتۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك باعدارلاما شەڭبەرىندە جىل سايىن 100 جاڭا ۆاگون ساتىپ الۋ كوزدەلگەن.
