ادەتتە عالىمداردىڭ جازعان ەڭبەكتەرى, جالپى عىلىمي شىعارماشىلىعى تالدانىپ, باعاسى بەرىلەتىندىگى اقيقات. ال عىلىم جولىندا تالماي ەڭبەك ەتكەن عالىم قاراپايىم ومىردە قانداي ادام, وزگەشە قانداي قاسيەتتەرى بار؟
وسى سۇراققا جاۋاپتى تاريحي-تانىمدىق تۇرعىدا جازىلعان قر ۇعا اكادەميگى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور كارىمبەك ارىستانبەكۇلى قۇرماناليەۆتىڭ تاياۋدا «ءتىل جانە تۇلعا. عىلىمي-تانىمدىق پورترەتتەر» دەگەن تاقىرىپپەن جارىق كورگەن كىتابىنان الۋعا بولادى. كىتاپتىڭ شىمىلدىعى قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, اكادەميك م.جۇرىنوۆتىڭ العىسوزىمەن اشىلعان. اكادەميا پرەزيدەنتى العىسوزىندە «جالپى اكادەميك ك.قۇرماناليەۆتىڭ بۇل كىتابىن قازاق عىلىمىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان, ەلى ءۇشىن ايانباي قىزمەت اتقارعان عالىمداردىڭ عيبراتتى عۇمىرناماسىن ناسيحاتتاپ, جاس ۇرپاق ساناسىن رۋحاني تۇرعىدان بايىتىپ, تاربيەلىك ءمانى تەرەڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساناعا ءسىڭىرۋدى كوزدەيتىن قاستەرلى دۇنيە دەپ باعالايمىز» دەگەن جۇرەكجاردى پىكىر بىلدىرگەن.
اتالمىش كىتاپتا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ 75 جىلدىق تاريحىندا ءتىل ءبىلىمى بويىنشا مۇشەلىككە سايلانعان عالىمداردىڭ ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن مولايتقان قۇندى عىلىمي زەرتتەۋلەرى, تۇلعالىق بەينەلەرى, كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن قاسيەتتەرى جايىندا پۋبليتسيستيكالىق ستيلدە سىر شەرتىلگەن. توپتامادا ون توعىز ءتىلشى-عالىمنىڭ عىلىمي-تانىمدىق پورترەتتەرى كەڭىنەن باياندالعان. العاشقى ماقالا «كوشباسشى» دەگەن تاقىرىپتا 20-عا جەتەر-جەتپەس جاسىندا لەنينگراد شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى بولعان, الەمدىك دەڭگەيدەگى عالىمداردان ءبىلىم العان, 1946 جىلى قۇرىلعان قازاقستان ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان, اۆتوردىڭ ءوز سوزىمەن ايتقاندا, «ۇتقىر ۇيىمداستىرۋشى, جىگەرلى جەتەكشى, بىلىكتى باسشى» رەتىندە ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىن شيرەك عاسىر باسقارعان عالىم-اكادەميك ىسمەت كەڭەسبايۇلىنا ارنالعان. ماقالادا عالىمنىڭ ءتىل ءبىلىمىنىڭ لەكسيكوگرافيا, فرازەولوگيا, فونەتيكا, لەكسيكولوگيا سالالارى بويىنشا ەڭبەكتەر جازعانى جايىندا ايتىلعان. سونداي-اق عالىمنىڭ باسشىلىعى كەزىندە ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ دارەجەسى كەڭەستىك رەسپۋبليكالار اراسىندا الدىڭعى ۇشتىكتەر قاتارىندا بولعانى, تۇركولوگياعا قاتىستى كونفەرەنتسيا, سيمپوزيۋمداردىڭ سول كەزدەگى استانا – الماتى قالاسىندا وتۋىنە باسشىلىق جاساعانى جايىندا دەرەكتەر كەلتىرىلگەن.
كەلەسى ماقالادا ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ءتىل مادەنيەتى ءبولىمىن ۇزاق جىل باسقارىپ, ءسوز مادەنيەتى عىلىمىنىڭ تەوريالىق نەگىزىن, پراكتيكالىق ءمانىن ايقىنداۋدا كوپ ەڭبەك ەتكەن اكادەميك ماۋلەن بالاقايۇلىنىڭ «ءتىل مادەنيەتى مەن شەشەندىك ونەر تۋرالى وي-پىكىرلەرى بۇگىنگى كۇننىڭ سۇرانىسىمەن سالىستىرا-سالعاستىرا» باياندالعان. عالىمنىڭ وسىدان ەلۋ جىل بۇرىن جازىلعان «قازاق ءتىلىنىڭ مادەنيەتى» اتتى عىلىمي ەڭبەگىندە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا, كىتاپتاردا ءتىل مادەنيەتىنە نۇقسان كەلتىرەتىن ورفوگرافيالىق, ورفوەپيالىق جانە ستيلدىك قاتەلەردىڭ كەزدەسەتىندىگى سىنالىپ, سونداي-اق ءاربىر ءسوزدىڭ دۇرىس ايتىلۋ نورماسىن ساقتاپ سويلەۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلعان. بىراق تەحنولوگيا جەتىلگەن ءححى عاسىردا دا عالىم كورسەتكەن وسى كەمشىلىكتەر ءالى دە ورىن الۋدا.
توپتاماداعى تاعى ءبىر كەيىپكەر – 33 جاسىندا تۇڭعىش ءتىل ءبىلىمىنىڭ عىلىم دوكتورى, 35 جاسىندا عىلىمعا ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر, 36 جاسىندا ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى ءارى اكادەميگى بولعان نىعمەت ساۋرانباەۆ.
قورىتا ايتقاندا, ك.قۇرماناليەۆتىڭ مىنا جاڭا تۋىندىسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ 75 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالىپ, اكادەميا مۇشەلەرىنىڭ عىلىمداعى ەڭبەكتەرى, ادامدىق بەينەسى, ازاماتتىق كەلبەتى جايىندا, ياعني عالىمداردىڭ ونەگەلى ءومىر ورنەكتەرىنىڭ كوپشىلىك نازارىنا سۇبەلى جيناق رەتىندە ۇسىنىلۋى اسا پايدالى قارەكەت دەپ بىلەمىز. ولاي بولسا عىلىمنىڭ كوكجيەگىنە تۋ تىككەن عالىمداردىڭ بىرەۋ ءبىلىپ, بىرەۋ بىلمەيتىن عالىمدىق تا, تۇلعالىق تا قاسيەتتەرىن پاش ەتكەن, عىلىمدى سۇيەر جاس قاۋىمعا, انا ءتىلىن قۇرمەتتەيتىن بارشا جۇرتقا ارنالعان تۋىندىنىڭ باعى جانىپ, وقىرمانى كوپ بولارىنا سەنىمىمىز مول.
جاڭالىق بالتاباەۆا,
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ
دوكتورى, پروفەسسور
