6 اقپاندا تۇركيادا ماگنيتۋداسى 7,8 جانە 7,6 بالدىق ەكى بىردەي كۇشتى جەر سىلكىنىسى بولىپ, تۇركيا ەلى 100 جىلدان بەرگى ەڭ اۋىر تابيعي اپاتقا ۇشىرادى. ەۋروپا-جەرورتا تەڭىزى سەيسمولوگيالىق ورتالىعىنىڭ (EMSC) مالىمەتىنشە, جەر سىلكىنىسى جەرگىلىكتى ۋاقىت 01:17-دە (استانا ۋاقىتى بويىنشا ساعات تاڭعى 7:17) تىركەلگەن. جەر سىلكىنىسىنىڭ وشاعى – تۇركيانىڭ گازيانتەپ قالاسىنان 27 شاقىرىم جەردە, 10 شاقىرىم (كەيبىر دەرەكتەردە 7 شاقىرىم دەلىنەدى) تەرەڭدىكتە بولعان. العاشقى جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن 680-نەن اسا جەراستى ءدۇمپۋى تىركەلگەن, ولاردىڭ التاۋىنىڭ ماگنيتۋداسى 6 بالدان استى. پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعان بۇل ءزىلزالانى تۇركيا تاريحىندا 1939 جىلدان بەرى بولماعان كۇشتى اپات دەپ اتادى, سونداي-اق ەلدە 12 اقپانعا دەيىن جەتى كۇندىك ۇلتتىق ازا تۇتۋ جاريالادى.
اسا كۇشتى جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن تۇركيا ءوز ورنىنان شامامەن 3 مەترگە دەيىن جىلجىپ كەتتى. بۇل تۋرالى يتاليا ۆۋلكانولوگيا جانە گەوفيزيكا ۇلتتىق ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى كارلو دولوني مالىمدەدى. سىلكىنىس كەزىندە ۇزىندىعى 190 كم جانە ەنى 25 كم بولاتىن اۋماقتىڭ جەرى جارىلدى. جەراستى دۇمپۋلەرى جارتى ساعات ىشىندە ءارتۇرلى ايماقتاردا, سونىڭ ىشىندە تۇركيانىڭ استاناسى انكارادا, ادانا, نەۆشەحير, گازيانتەپ, كايسەري, مەرسين, حاتاي وڭىرلەرىندە سەزىلدى. Al Arabiya تەلەارناسىنىڭ حابارلاۋىنشا, جەر سىلكىنىسىن يراك پەن ليۆاننىڭ كەيبىر ايماقتارىنىڭ تۇرعىندارى دا سەزگەن. سونىمەن قاتار يزرايلدە دە جەراستى دۇمپۋلەرى بايقالعان. ونىڭ ۇستىنە جەر قايتا-قايتا سىلكىنىپ تۇر. 7 اقپان كۇنى ماگنيتۋداسى 5,4 بولاتىن جەر سىلكىنىسى تىركەلسە, كەشە جەرگىلىكتى ۋاقىت 3:20 شاماسىندا تاعى 4 بالدىق جەر سىلكىندى.
سىلكىنىستەن تۇركيانىڭ كەمىندە 20-عا جۋىق ءىرى قالاسى زارداپ شەكتى. سيريادا دا الەپپو, لاتاكيا قالالارىمەن قوسا, ونىڭ ماڭىنداعى بىرقاتار اۋدان قيراعان. قازىرگى ۋاقىتتا ەكى ەلدە دە (تۇركيا مەن سيريا) ىزدەستىرۋ-قۇتقارۋ ءىس-شارالارى ءجۇرىپ جاتىر. ءۇيىندى استىندا قالعان, جاراقات العان, قايتىس بولعاندار سانى ساعات ساناپ ارتۋدا. قيراعان عيماراتتار استىندا قانشا ادام قالعانى ءالى بەلگىسىز.
8 اقپان كۇنگى مالىمەت بويىنشا, تۇركيادا 9557 ازامات قازا تاۋىپ, 40 مىڭنان استام ادام زارداپ شەككەن, 11300 عيمارات قيراعان, 10 مىڭنان اسا ادام ءۇيىندى استىنان شىعارىلعان. ال سيريادا ءزىلزالادان قۇربان بولعاندار سانى 1900-دەن استى. جاراقات العاندار بىرنەشە مىڭعا جەتكەن. دەگەنمەن سيريادا قۇرباندار سانى الدەقايدا كوپ بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى 12 جىلعا سوزىلعان قاقتىعىستان ءالى ەسىن جيناپ ۇلگەرمەگەن اراب ەلىندەگى جاعداي زىلزالاعا دەيىن دە وتە اۋىر ەدى. ۇكىمەت ەلدىڭ بۇكىل اۋماعىن باقىلاپ وتىرعان جوق.
قازىر الەم ەلدەرى مەن حالىقارالىق ۇيىمدار قولدان كەلگەنشە تۇركيا مەن سيرياعا كومەك كورسەتىپ جاتىر. حالىقارالىق قىزىل كرەست قوس مەملەكەتكە جاردەمدەسۋگە 75 ميلليون دوللار سۇراپ وتىر. بىرەۋلەر اقشالاي جيناسا, باسقالارى كەرەك-جاراق پەن ماماندارىن جونەلتۋگە كىرىسكەن. تۇركيا تاراپىنىڭ مالىمەتىنشە, تابيعي اپاتتىڭ زارداپتارىن جويۋعا تۇرىك جانە شەتەلدىك 30 مىڭنان استام قۇتقارۋشى جۇمىلدىرىلدى. ولاردىڭ سانى ساعات ساناپ ارتىپ كەلەدى. سوڭعى ەكى كۇندە ىزدەستىرۋ-قۇتقارۋ جۇمىستارىنا ەرىكتى رەتىندە قاتىسۋعا 120 مىڭنان استام ادام ءوتىنىش بەرگەن. بىراق سوندا دا قۇتقارۋشىلار جەتىسپەي جاتىر. كەيبىر الىس ايماقتاردا قيراندى استىندا جاتقان ادام ءالى كوپ. ەگەر ولارعا جەدەل كومەك كورسەتىلمەسە, سۋىق ءوتىپ, اشتان ءولۋى مۇمكىن.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان ۇكىمەتى تۇركياعا قۇتقارۋشىلاردى اتتاندىردى. ولار كەشە تۇركيانىڭ گازيانتەپ قالاسىنا جەتىپ, قۇتقارۋ جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. قازاقستاندىق توپ قۇرامىندا رەسپۋبليكالاق جەدەل كومەك جاساعىنىڭ 33 قىزمەتكەرى مەن اپات مەديتسيناسى ورتالىعىنىڭ 5 مامانى جانە توتەنشە جاعدايلار ۆيتسە-ءمينيسترى يبراگيم كۇلشىمباەۆ باستاعان ۆەدومستۆونىڭ ءۇش وكىلىن قامتىعان 41 ادام بار. تاعى 1 «كاماز» بەن 2 ارنايى قۇتقارۋ كولىگى جانە مەديتسينالىق پرەپاراتتار جەتكىزىلدى. 8 اقپان كۇنى قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلاردىڭ ەكىنشى توبى دا تۇركياعا جەتتى. ونىڭ قۇرامىندا 60 ادام بار. سونىمەن تۇركياعا بارعان قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلاردىڭ جالپى سانى 101 ادامدى قۇرادى
تۇركيانىڭ تابيعات اپاتىنان زارداپ شەككەن 11 پروۆينتسياسىندا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى ۋاقىتشا جابىلدى. شەنەۋنىكتەر ءزىلزالادان امان قالعان مەكتەپ, جاتاقحانالار مەن سپورت نىساندارىنىڭ ءتىزىمىن جاسادى. باسپاناسىنان ايىرىلعاندار ۋاقىتشا سول جەرلەرگە جايعاستىرىلادى. گازيانتەپ پەن كاحرامانماراشتاعى اۋەجايلار جولاۋشىلار ءۇشىن قىزمەت جاسامايتىن بولدى. مۇندا تەك گۋمانيتارلىق جۇك تيەلگەن ۇشاقتار عانا قونادى. حاتاي اۋەجايى دا اپاتتان زارداپ شەكتى. سوندىقتان اۋە ايلاعىنان ۇشاقتار ۇشىپ جاتقان جوق. ال يسكەندەرۋن كەمەجايىندا جەر سىلكىنىسىنەن كەيىن ءورت شىققان.
بۇۇ تۇركيا مەن سيرياعا جەر سىلكىنىسىنەن جاپا شەككەندەرگە 25 ملن دوللار كولەمىندە گۋمانيتارلىق كومەك جىبەرمەك. پرەزيدەنت رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ مالىمدەۋىنشە, ءزىلزالا زاردابىمەن كۇرەسكە كومەكتەسۋگە 80-گە جۋىق ەل نيەت بىلدىرگەن. اراسىندا ناتو مەن ەۋرووداق مۇشەلەرى, رەسەي مەن ۋكراينا دا بار. الەمنىڭ بىرنەشە ەلى, سونىڭ ىشىندە رەسەي, گەرمانيا, فرانتسيا جانە يران سيرياعا كومەكتەسۋگە ىقىلاس تانىتقان. ناتو مەن ەۋروپالىق وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءورت سوندىرۋشىلەرىنەن, پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن اسكەريلەرىنەن قۇرالعان 10 قۇتقارۋ كومانداسى تۇركياعا الدەقاشان جەتىپ, قۇتقارۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى. ءزىلزالادان زارداپ شەككەندەرگە جەدەل جاردەم كورسەتۋ ءۇشىن قارت قۇرلىقتىڭ دارىگەرلەرى مەن مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار دا جەتكىزىلمەك. سونداي-اق ەۋروپالىق كوميسسيا انادولى ەلىنە ءوزىنىڭ «Copernicus» دەپ اتالاتىن سپۋتنيكتىك جەلىسىن ۇسىندى. جەلى توتەنشە ايماقتاردىڭ كارتاسىن جاساۋعا تاپتىرماس كومەك. ءدال وسىنداي قولداۋدى ەۋرووداق سيريا ۇكىمەتىنە دە ۇسىنىپ وتىر.
اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەن تۇركيا مەن سيريادا قازا تاپقاندارعا كوڭىل ايتىپ, مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيعان جويقىن جەر سىلكىنىسى جايلى حاباردى زور كۇيزەلىسپەن قابىلداعانىن مالىمدەدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا رەجەپ تايىپ ەردوعانعا كوڭىل ايتىپ, «تۇركيا رەسپۋبليكاسىندا بولعان اسا كۇشتى جەر سىلكىنىسى سالدارىنان كوپتەگەن ادامنىڭ قازا تاپقانى تۋرالى سۋىت حاباردى زور كۇيزەلىسپەن قابىلدادىم. وسىنداي قيىن ساتتە جاقىندارىنان ايىرىلعان وتباسىلارعا, سونداي-اق بۇكىل تۇرىك اعايىندارىمىزدىڭ اۋىر قايعىلارىنا ورتاقتاسىپ, قازاقستان حالقىنىڭ جانە جەكە ءوزىمنىڭ اتىمنان كوڭىل ايتامىن» دەپ جەدەلحات جولدادى. سونداي-اق ۇكىمەتكە جويقىن جەر سىلكىنىسى سالدارىنان زارداپ شەككەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنا شۇعىل كومەك رەتىندە 1 ميلليون دوللار ءبولۋدى تاپسىردى. ىلە-شالا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان ۇكىمەتى تۇركياعا قۇتقارۋشىلاردى اتتاندىردى. ولار كەشە تۇركيانىڭ گازيانتەپ قالاسىنا جەتىپ, قۇتقارۋ جۇمىستارىن باستاپ كەتتى. قازاقستاندىق توپ قۇرامىندا رەسپۋبليكالاق جەدەل كومەك جاساعىنىڭ 33 قىزمەتكەرى مەن اپات مەديتسيناسى ورتالىعىنىڭ 5 مامانى جانە توتەنشە جاعدايلار ۆيتسە-ءمينيسترى يبراگيم كۇلشىمباەۆ باستاعان ۆەدومستۆونىڭ ءۇش وكىلىن قامتىعان 41 ادام بار. تاعى 1 «كاماز» بەن 2 ارنايى قۇتقارۋ كولىگى جانە مەديتسينالىق پرەپاراتتار جەتكىزىلدى. 8 اقپان كۇنى قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلاردىڭ ەكىنشى توبى دا تۇركياعا جەتتى. ونىڭ قۇرامىندا 60 ادام بار. سونىمەن تۇركياعا بارعان قازاقستاندىق قۇتقارۋشىلاردىڭ جالپى سانى 101 ادامدى قۇرادى.
جالپى جەرورتا تەڭىزى اۋماعىندا جەر ءجيى سىلكىنەدى. جاسىل شارداعى بارلىق جەر سىلكىنىسىنىڭ 5-6 پايىزى وسى اۋماقتا بولادى. دەمەك, تۇركيا سەيسميكالىق بەلسەندىلىگى جوعارى ايماقتا ورنالاسقان. عالىمدار سىلكىنىس قۋاتىن 130 اتوم بومباسىنىڭ قۋاتىمەن سالىستىرعان بۇل جويقىن سىلكىنىس 1999, 1939 جىلدارداعى سىلكىنىستى ەسكە سالدى. تۇركيادا 17 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن جالماعان, 600 مىڭ ادامدى باسپاناسىز قالدىرعان عالامات ءزىلزالا 1999 جىلعى 17 تامىزدا بولسا, 1939 جىلعى ەرزينجان (Erzincan) ءزىلزالاسىندا 32 968 ادام وپات بولدى, 100 مىڭداي ادام جارالاندى.
بۇل رەتكى جويقىن سىلكىنىس الەمدىك ساياسي جاعداي ءۇشىن دە ۇلكەن سىناق بولدى. ساراپشىلار تابيعات اپاتىنان كەيىن سيريادان كورشى تۇركياعا جانە ەۋروپا ەلدەرىنە اعىلعان بوسقىندار ءنوپىرى ارتۋى مۇمكىن دەگەن بولجام جاساۋدا. ەڭ ماڭىزدىسى, وسى رەتكى اپاتتان كەيىن قارىم-قاتىناسى جاقسى ەمەس ەلدەر دە تۇركيا, سيريا ەلدەرىنە كومەك كورسەتۋگە نيەت تانىتتى. ماسەلەن, يزرايل, ارمەنيا, گرەكيا سياقتى ەلدەردىڭ باسىنا ءىس تۇسكەندە تۇرىك ەلىنە جاردەم قولىن سوزۋى بولاشاقتا اراداعى سالقىندىقتى سەيىلتۋگە سەپتىگىن تيگىزۋى مۇمكىن.
تۇركياداعى ءزىلزالا الەم ەلدەرىنە ۇلكەن ەسكەرتۋ جاسادى. اسىرەسە, سىلكىنىس كوپ بولاتىن ەلدەر بۇل اپاتتان ۇلكەن ساباق الۋى ءتيىس. ارينە, قازاقستاندا دا جەر ءجيى سىلكىنەتىن اۋماقتار از ەمەس. اتاپ ايتقاندا, الماتى, شىمكەنت, تاراز قالالارى سىلكىنىس بەلدەۋىندە تۇر. تاۋلى ايماقتا ورنالاسقان الماتى – ەلىمىزدەگى سەيسميكالىق ەڭ قاۋىپتى قالا. اتالعان قالادا العاش رەت 1887 جىلى 9 ماۋسىمدا ماگنيتۋداسى 7,3 بالل بولاتىن جويقىن جەر سىلكىنىسى تىركەلگەن. ەپيتسەنتردەگى ماكسيمالدى كۇشى 9,10 بالدى قۇراعان. كىندىك تەرەڭدىگى – 20 شاقىرىم. ول جىلدارى شاھاردا شامامەن 30 مىڭعا جۋىق ادام تۇرعان. ءزىلزالادان 332 ادام كوز جۇمدى. الماتى تاريحىنداعى ەكىنشى جويقىن جەر سىلكىنىسى 1910 جىلى 22 جەلتوقساندا تىركەلدى. ماگنيتۋداسى 8,2 بالدى قۇراعان 9 بالدىق جەر سىلكىنىسىنەن 44 ادام قازا تاپقان. ال قيراعان ۇيلەردە ەسەپ جوق. سوڭعى جىلدارى قالا اۋماعى نەشە ەسە ءوسىپ, عيماراتتاردىڭ توزىمدىلىگىن انىقتاۋ مۇمكىن بولماي كەتكەن. ونىڭ ۇستىنە 1983 جىلى جاسالعان شاھاردىڭ سوڭعى سەيسميكالىق كارتاسى قازىرگى زامان تالاپتارىنا ساي كەلمەيدى دەيدى ماماندار. تۇركياداعى جاعداي وسى قاۋىپتى دە ەسكە سالادى.
