بۇقارا حالقى ءۇشىن ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ءبولىپ, شىبىن جاندارىن شۇبەرەككە تۇيگەن عاسىر باسىنداعى الاش ارىستارىنىڭ اسقاق ارماندارى بۇگىندە تاۋەلسىزدىك تاڭى بولىپ اتتى. سول كەزدە كونبەسكە كونىپ, شىداماسقا شىداعان ۇلتىمىزدىڭ جانكەشتى تاعدىرىن ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتىپ, ەس جيعان كەيىنگى ۇرپاعى تۇگەندەي باستادى.
سونىڭ ءبىر ايعاعى, كەشە ەلورداداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا 1911-13 جىلدارى استراحان جانە ورال قالالارىندا جارىق كورگەن ەلىمىزدەگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تۇڭعىش قارلىعاش باسىلىمى «قازاقستان» گازەتىنىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالىپ شىعارىلعان وسى اتتاس كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمى بولدى.
باتىس قازاقستان وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ومىرگە كەلگەن كىتاپتا تاريحىمىزدى تانىپ, وتكەنىمىزدى ءار جۇرەككە جەتكىزەتىندەي وراسان زور جۇمىستار اتقارىلعان. اسىرەسە, جينالعاندارعا كورسەتىلگەن «قازاقستان» گازەتىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارى تۋرالى بەينەفيلم بويدى شىمىرلاتىپ, جۇرەكتى سىزداتتى.
باسقوسۋدا «قازاقستان» گازەتى مەن وسى گازەت ماقالالارى توپتاستىرىلعان جيناق حاقىندا ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانانىڭ باس ديرەكتورى الىبەك اسقاروۆ, تاريحشى ەرلان سايلاۋباي, قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى شاۆحات وتەمىسوۆ پەن ساميعوللا ورازوۆ, ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قايرات ساق, تانىمال جۋرناليست تىلەكقابىل بورانعاليۇلى, تاعى دا باسقا ادامدار ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ, پىكىر ءبىلدىردى.
قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىندا الدىمەن اۋىزعا ىلىگەتىن «تۇركىستان ءۋالاياتى» مەن «دالا ءۋالاياتى» گازەتتەرىنەن «قازاقستان» گازەتىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى پاتشا اتقامىنەرلەرىنىڭ سويىلىن سوقپاعان, دەموكراتياشىلدىعىندا جاتىر.
ەكىنشى ايىرىقشا توقتالاتىن جايت, وسىدان تۋرا ءبىر عاسىر بۇرىن رەسمي جازبالاردا ۇلت اتاۋى «كيرگيز», «كيرگيز-كايساك» دەپ بۇرمالانىپ جۇرگەندە, عۇمار قاراش, باقىتجان قاراتاەۆ, ەلەۋسىن بۇيرين, شاڭگەرەي بوكەەۆ, تاعى باسقا دا الاش ارىستارىنىڭ بولاشاق تاۋەلسىز, ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ اتاۋىمەن گازەت شىعارۋى اسقان كورەگەندىك ەدى. ءارى ۇلتىن ونەر-بىلىمگە, عىلىم ىزدەۋگە شاقىرۋى, ادال كاسىپ ەتۋدى ماقسات تۇتۋعا ۇندەۋى بۇگىنگى كۇنى دە ەش ماڭىزىن جويماعان مۇراتتى عالامات يدەيالار بولاتىن.
وسىدان-اق, حح عاسىردىڭ باسىندا قازاق قوعامىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي ماسەلەلەردى شەشۋدە ۇلت زيالىلارىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەكتەرىمەن قاتار ولاردىڭ تەرەڭ ويشىلدىقتارىن, اسقان بىلىمدارلىقتارىن تانۋعا بولادى.
باسىندا گازەت رەداكتسياسى كولبورسىداعى شاڭگەرەي بوكەيدىڭ ۋسادباسىندا ورنالاسىپ, گازەت استارحانداعى باسپاحانادان باسىلعان. كەيىن رەداكتسيا ورال قالاسىنا كوشىرىلىپ, وزدەرىنە شاعىن باسپاحانا ساتىپ الادى. باسىلىمنىڭ جارىققا شىعۋىنا عابدولعازەز مۇساعاليەۆ, سەيىتقالي مەڭدەشەۆ اتسالىسىپ, شاڭگەرەي بوكەەۆ پەن ازەربايجان كاسىپكەرى زەينەل-عابيدەن تاعيەۆ قارجىلاي كومەك كورسەتكەن.
مىنە, تانىستىرىلىپ وتىرعان كىتاپقا وسى «قازاقستان» گازەتىنىڭ سانكت-پەتەربۋرگتەگى م.ە.سالتىكوۆ-ششەدرين اتىنداعى جانە ماسكەۋدەگى رەسەي مەملەكەتتىك كىتاپحانالارىنان الىنىپ, جيناقتالعان ون التى سانىنىڭ تۇپنۇسقا كوشىرمەسى توپتاستىرىلىپتى. بۇل تۋرالى «جايىق پرەسس» جشس باس ديرەكتورى, كىتاپتىڭ رەداكتسيا القاسىنىڭ توراعاسى جانتاس سافۋللين بىلاي دەيدى:
– بۇگىن جۇرتشىلىققا اقجولتاي سۇيىنشىلەپ, تانىستىرىلىپ وتىرعان «قازاقستان» گازەتىنىڭ تاريحي ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى باسىلىم تۋرالى ماقالا-زەرتتەۋلەردى جيناق ەتىپ شىعارىپ وتىرمىز. زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى – 16, ەكىنشىسى – 18 سانى جارىققا شىقتى دەيدى. ءبىز 16 سانىن تاپتىق. كيريلليتساعا اۋداردىق. ءجۇز جىل بۇرىنعى جازۋ ءستيلى قالاي بولعانىن وقىرمان بايقاسىن دەپ ماتىندەر گازەتتە قالاي جازىلسا, سول قالپىندا بەردىك. كىتاپتا گازەتتىڭ تۇپنۇسقا كوشىرمەسىمەن بىرگە اۋدارماسى, گازەتتى شىعارۋشىلار مەن كەيىن زەرتتەگەن ازاماتتار تۋرالى دەرەكتەر جانە زەرتتەۋشىلەردىڭ ەڭبەكتەرىمەن وسى تاقىرىپتا ءتۇرلى باسىلىمداردا جاريالانعان ماقالالار قوسا ۇسىنىلدى.
ايتۋ كەرەك, ءوز زامانىنان ويى وزىق باسىلىم العاشقى سانىندا-اق «… ءبىزدى ءبىر نيەت, ءبىر تىلەككە جياتۇعىن زات – گازەت, سول سەبەپتى گازەت – ءبىزدىڭ باسشىمىز, گازەت – ءبىزدىڭ دوستار الدىنداعى كوركىمىز. دۇشپانعا قارسى قۇرالىمىز, بىلمەگەندى كورسەتەتىن ۇستازىمىز. قاراڭعىدا جارىق بەرىپ, تۋرا جولعا سالاتىن شامشىراعىمىز» دەپ جار سالۋى اسقان كەرەمەت باتىلدىق ەمەس پە؟!
ولاي بولسا, مۇنداي قۇندى جادىگەردى ايانباي تەر توگىپ, حالىق قادەسىنە ۇسىنىپ وتىرعان ازاماتتارعا كوپشىلىكتىڭ العىسى شەكسىز. بۇل – تاريحقا قۇرمەتپەن قاراۋدىڭ ۇلگىسى, ۇرپاققا وتكەنىمىزدى تانىتۋدىڭ عيبراتتى جولى ەكەنى ءسوزسىز.
تاڭاتار تولەۋعاليەۆ
