مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلىمىزدە قۇقىق سالاسىن رەفورمالاۋعا باسا نازار اۋدارىپ وتىر. وسى تۇرعىدا ول ءادىل سوت تورەلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا سوت جۇيەسىن بىرتىندەپ جانە جۇيەلى جاڭارتۋدى, ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان بارلىق اكتيۆتەردى قايتارۋ كەرەكتىگىن تاپسىردى. تۇپتەپ كەلگەندە, بۇل كونستيتۋتسيالىق رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەگىزى بولماق.
وسىعان وراي قازاقستان ۇكىمەتىندە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى, ۇلتتىق بانك جانە باس پروكۋراتۋرا باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن مەملەكەت باسشىسى العا قويعان مىندەتتەرگە سايكەس ەلدەن زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى كەرى قايتارۋ تۋرالى ەكونوميكالىق ساياسات كەڭەسى ءوتتى. مۇندا وسىعان ىقپال ەتكەن شارتتاردى جويىپ, ەرىكتى تۇردە قايتارۋعا ىنتالاندىرۋ, ولاي بولماعان جاعدايدا ءماجبۇرلى تۇردە قايتارۋ باستاماسىن كوتەرۋ نورمالارى قاراستىرىلدى.
تابىسىن ءتۇسىندىرۋى ءتيىس
جاسىراتىنى جوق, ءبىر كەزدە جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ ارقىلى سىبايلاس جەمقورلىقپەن ۇستاعاننىڭ قولىندا, تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتكەن حالىقتىڭ ۇشان-تەڭىز بايلىعى ىڭعايىن تاۋىپ شەتەل اسىپ جاتتى.
ەلدە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار ەندى وسىلاردىڭ باس-اياعىن تۇگەندەپ, سۇراۋ سالۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ءار نارسەنىڭ دە سۇراۋى بولادى. كەيىنگى كەزدە ەلدە جاپپاي دەكلاراتسيا تاپسىرۋ ماسەلەسى دە دەندەپ قولعا الىنۋدا. ەندى بۇدان بىلاي وسىعان قاتىستى بارلىق ادامداردىڭ شەكتەۋلى ءتىزىلىمىن جاساۋ جوسپارلانۋدا. ەگەر اكتيۆتەردىڭ يەسى ولاردىڭ قالاي كەلگەنىن, قانداي جولمەن تاپقانىن راستاي الماسا, ول نەگىزسىز ساتىپ الىنعان دەپ تانىلىپ, مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلۋى ءتيىس.
بۇل جونىندە ەكونوميست ايمۇرات نۇرتاسوۆ بىلاي دەيدى.
– قازىر حالىق جاڭا, ادىلەتتى قازاقستان دەگەن يدەيانى تولىق قولداپ وتىر. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ايتقانداي, ءبىز تەرەزەسى تەڭ قوعامدا ءومىر ءسۇرۋىمىز كەرەك. مەملەكەت بايلىعى بەلگىلى ءبىر توپقا ەمەس, بارشا جۇرتشىلىققا بىردەي بولىپ, ادامدار ەلدەگى ەكونوميكالىق يگىلىكتەردى تەڭدەي كورۋى كەرەك. سوندىقتان مەن ەلدەگى كەيىنگى كەزدە, ناقتىراق ايتقاندا, رەفەرەندۋمنان كەيىنگى قولعا الىنىپ جاتقان ءىس-شارالاردى تولىق قولدايمىن. شەنەۋنىكتەر ۇلان-اسىر كىرىسىنىڭ شىعۋ تەگىن تۇسىندىرە الماسا, قارجىسى تاركىلەنىپ, قازاقستان حالقىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا جۇمسالسىن.
مۇنداي زاڭسىز بايۋمەن كۇرەسۋ شارالارى وزگە مەملەكەتتەردە بۇرىننان بار. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان 2008 جىلى بۇۇ-نىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيالادى. بۇل جاۋاپكەرشىلىكتى ودان سايىن كۇشەيتەدى. حالىق كورمەي وتىر ما, بىرەۋلەر ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن ۇلكەن ۇيدە تۇرادى. جول تالعامايتىن كولىكتەر مىنەدى. بالالارى شەت ەلدە وقيدى. ەۋروپادا دەمالادى. ال ەكىنشى بىرەۋلەر بالا-شاعاسىن شاق اسىراپ, ءبىردى-بىرگە ارەڭ جەتكىزىپ, ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ ءجۇر.
ەلدە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار ەندى وسىلاردىڭ باس-اياعىن تۇگەندەپ, سۇراۋ سالۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. ءار نارسەنىڭ دە سۇراۋى بولادى. كەيىنگى كەزدە ەلدە جاپپاي دەكلاراتسيا تاپسىرۋ ماسەلەسى دە دەندەپ قولعا الىنۋدا. ەندى بۇدان بىلاي وسىعان قاتىستى بارلىق ادامداردىڭ شەكتەۋلى ءتىزىلىمىن جاساۋ جوسپارلانۋدا. ەگەر اكتيۆتەردىڭ يەسى ولاردىڭ قالاي كەلگەنىن, قانداي جولمەن تاپقانىن راستاي الماسا, ول نەگىزسىز ساتىپ الىنعان دەپ تانىلىپ, مەملەكەت مەنشىگىنە قايتارىلۋى ءتيىس
قارجىلىق باقىلاۋ كۇشەيدى
مويىنداۋ كەرەك, شەكارا اسىپ كەتكەن قارجىنى قايتارۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بۇل تۇرعىدا ەڭ ءبىرىنشى زاڭدىق نەگىزدەر قالانۋى قاجەت. حالىقارالىق ۇيىمدارمەن بايلانىس ورناتىلىپ, وفشورلارمەن قارجىلىق اقپارات الماساتىن مۇمكىندىكتەر دە جولعا قويىلعانى ءجون. ەلدە باس پروكۋراتۋرا جانىنان ارنايى كوميسسيا قۇرىلدى. مىنە, ءسويتىپ, سىبايلاس قىلمىسپەن كۇرەس قاتاڭ جولعا قويىلدى. وسىنداي ءىس-شارالاردىڭ ارقاسىندا قازىر ەلگە 630 ميلليارد تەڭگەدەي قارجى قايتارىلىپ وتىر. بۇل جۇمىس الداعى ۋاقىتتا زاڭدىق تۇرعىدان كەشەندى تۇردە جالعاسىن تابا بەرەدى. ءتىپتى كەيىنگى كەزدە مەملەكەت بيۋدجەتتىڭ ءبۇيىرىن تولتىرىپ, كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ اياعىنا تۇساۋ سالۋ ماقساتىندا جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيا تاپسىرۋدى ەنگىزىپ وتىر. وسىعان وراي 2022 جىلدان باستاپ مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە ولارعا تەڭەستىرىلگەن قىزمەتكەرلەر جۇبايلارىمەن; 2023 جىلدان باستاپ بيۋدجەت سالاسى قىزمەتكەرلەرى مەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور قىزمەتكەرلەرى جانە ولاردىڭ جۇبايلارى; 2024 جىلدان باستاپ زاڭدى تۇلعالار مەن ولاردىڭ قۇرىلتايشىلارى, جەكە كاسىپكەرلەر جانە ولاردىڭ جۇبايلارى; ال 2025 جىلدان باستاپ بارلىق ازاماتتار دەكلاراتسيا تاپسىرادى.
قر قارجى مينيسترلىگى مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى اينۇر سارتاەۆانىڭ ايتۋىنشا, بۇل ادامداردىڭ بارلىعىن تەكسەرۋ دەگەن ءسوز ەمەس ەكەن. قازىر قالاي بار سول كۇيىندە ازاماتتار جۇمىسىن ىستەپ, تىرلىگىن جاساپ جۇرە بەرەدى. سالىعىن ۋاقىتىلى تولەپ تۇرسا, ولاردا ەشقانداي ماسەلە بولمايدى. ال وسىنداي مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ, بەلگىلەنگەن جالاقى الاتىن ادامدار قىمبات كولىك مىنسە, ساۋلەتتى ۇيدە تۇرسا, نەمەسە وتباسىمەن شەتەلدەردە ءجيى دەمالاتىن بولسا, تاپسىرعان دەكلاراتسياسى تالاپقا سايكەس كەلە مە, كەلمەي مە, مەملەكەت سونى عانا تەكسەرۋگە مۇددەلى بولادى. ءارى ول سول تابىستاردى قانداي جولمەن تاپقانىن ناقتى كورسەتۋى تالاپ ەتىلەدى.
«راسى كەرەك, شەتەلدە اكتيۆتەرى بار ادامداردىڭ كوبى قازىر ەلدە جوق. ەگەر ءبىز وتانىنان قونىس اۋدارعانداردىڭ اكتيۆتەرى مەن دۇنيە-مۇلىكتەرىن مەملەكەتكە قايتارۋ جايىن ويلايتىن بولساق, زاڭدىق تۇرعىدا قابىلدانعان قۇجاتتار نەگىزىندە جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزۋىمىز كەرەك. ويتكەنى وتكەن جىلى بۇكىل حالىق بولىپ كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر ادىلەتتىلىككە جول اشقان, حالىقتىڭ جوعىن جوقتاپ, مۇڭىن مۇڭداعان تۇجىرىمدار بولدى. ەندى ونى ومىردە جۇزەگە اسىرۋ اسا ماڭىزدى» دەيدى ساياساتتانۋشى جولامان بەيسەنوۆ.
زاڭسىز بايۋمەن كۇرەسۋ شارالارى وزگە مەملەكەتتەردە بۇرىننان بار. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان 2008 جىلى بۇۇ-نىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كونۆەنتسياسىن راتيفيكاتسيالادى. بۇل جاۋاپكەرشىلىكتى ودان سايىن كۇشەيتەدى. حالىق كورمەي وتىر ما, بىرەۋلەر ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن ۇلكەن ۇيدە تۇرادى. جول تالعامايتىن كولىكتەر مىنەدى. بالالارى شەت ەلدە وقيدى. ەۋروپادا دەمالادى. ال ەكىنشى بىرەۋلەر بالا-شاعاسىن شاق اسىراپ, ءبىردى-بىرگە ارەڭ جەتكىزىپ, ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ ءجۇر
ءبارى يگىلىككە جۇمسالماق
2023 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنان باستاپ قۇزىرلى مەملەكەتتىك ورگاندار جاڭا سالىق كودەكسىندەگى بايلىققا سالىناتىن سالىقتى جەتىلدىرمەكشى. وسىنى پارلامەنت قابىرعاسىنان وتكىزىپ, زاڭدىق تۇجىرىمىن بەكىتتىرۋ ۇلكەن شارۋا بولىپ تۇر. قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆ ءبىر سوزىندە «نەگىزى بايلىققا سالىناتىن سالىق 2024 جىلدان باستالادى. قازىر جاڭا سالىق جوباسىمەن پارمەندى جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ءبىز ءتۇرلى نۇسقالاردى قاراستىرۋدامىز. ءبىرىنشى جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ سانىنا بايلانىستى. ءبىر ادامعا بىرنەشە جىلجىمايتىن مۇلىك تىركەلگەن بولسا, ول اۋقاتتى ادام دەپ سانالىپ, بايلىق سالىعىن سالۋ كوزدەلەدى. وسى باعىتتا بىزگە قازىر ەنگىزىلىپ جاتقان كىرىس پەن شىعىس قاراجاتتى باقىلايتىن دەكلاراتسيا كومەكتەسەتىن بولادى» دەگەنى بار.
بۇعان دەيىن نەگىزسىز بايىعانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ەنگىزۋ زاڭناماسىن جەتىلدىرۋ جايى ءسوز بولدى. سونداي-اق «فيسكالدىق جانە مانساپتىق سانكتسيالاردى كۇشەيتۋ كەرەك» دەگەن پىكىرلەر دە ايتىلۋدا.
ايتپەسە, ەلدە كەدەي مەن بايدىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي الشاقتاپ كەتتى. قولىندا بارلار دۇنيەنى شايقاپ توگىپ, بايىعاننىڭ ۇستىنە بايىپ بارادى. مىنە, وسىعان توسقاۋىل قويۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسكە قاتىسۋى ميللياردتاعان قارجىنى جىمقىرۋ مەن باقىلاۋسىز قالۋىن توقتاتىپ قانا قويماي, سونىمەن قاتار لاۋازىمدى تۇلعالار تاراپىنان زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋعا, ءتۇرلى جوبانىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەر ەدى» دەيدى قارجىگەر سىمبات ساعيدوللاەۆا.
سەڭ قوزعالدى. زاڭسىز جولمەن بايىعاندار مەن قوماقتى قاراجاتتى حالىقتان جاسىرىپ, وفشورلارعا تىققانداردىڭ اقشالارى ەلگە جاپپاي قايتارىلاتىن كۇن الىس ەمەس سياقتى. وسى نەگىزدە باستالعان تىڭ رەفورمالار اياسىندا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جاعىمدى جاڭالىقتاردى كوپشىلىك قۋانا قولداۋدا. اسىرەسە, ولارعا مەملەكەت باسشىسىنىڭ: «قايتارىلعان بارلىق قاراجات ازاماتتاردىڭ يگىلىگىنە جۇمسالۋعا ءتيىس. بۇل قارجىنى جوعارى تەحنولوگيالى ءوندىرىس ورىندارىن اشۋعا, مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالار سالۋعا, الەۋمەتتىك جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا پايدالانۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى قۋاتتاندىرا كۇش بەرىپ وتىر.
