قونىسباي ءابىل, قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى
«قوزى سۋارۋ قىزىقتارى»
مەكتەپتە توعىزىنشى سىنىپتى بىتىرگەن سوڭ, اقشا تاپپاق نيەتپەن جازدا قوزى سۋارۋعا باردىق. ونشا كۇشكە تيەتىن جۇمىس ەمەس, شارتاققا قامالعان قوزىلاردى ءبىر-بىرلەپ ۇستاپ الىپ, اۋقىنا ءدارى ەرىتىندىسىن قۇيامىز. باستىعىمىز مال دارىگەرى – باقىتجان دەگەن اعاي. كولىگىمىز – اياق لاۋعا بەرگەن ءبىر-ءبىر ات. ءوزىمىز – 4 بالامىز. امانتاي ەكەۋمىزدىڭ اتقا تاقىمىمىز بەرىگىرەك, سەرىك دەگەن دوسىمىز ەرگە ونشا ورنىقتى ەمەس, ال ورىس سىنىبىنان اۋىسقان سلامجان دوسىمىز اتتا جۇرە المايتىن بولعاندىقتان اعاسى باقىتجان كوكەسىنىڭ ارتىنا مىنگەسىپ العان.
جول ۇزاق, كۇن ىستىق, اياڭ جورعامەن ءجۇرىسىمىز ونە قويمايدى. كوبىنە سول سەرىككە قارايلايمىز, ول اتتىڭ شىلبىرىن ەردىڭ باسىنا ءىلىپ قويىپ, اياڭمەن كەلە جاتادى. ونىڭ تىزگىنى بوس ەكەنىن اڭعارعان ات تا ويىنا كەلگەنىن ىستەي باستادى. باسىن سالبىراتىپ جىبەرىپ, جول بويى شوپتەن جۇرە شالىپ, باسىن ءبىر كوتەرمەيدى. ءتىپتى, ابدەن ەركىنسىگەنى سونشالىق, توقتاي قالىپ تىزەسىن بۇگە باستادى.
– تىزگىنىڭە يە بول, ەردى سىندىرادى! – دەپ باقىتجان اعا شىرىلداپ ايعايلاعانشا ات جاتا قالىپ اۋناعالى جاتىر, سەرىك بولسا تۇسە قالىپ قاشا جونەلدى.
امانتاي ەكەۋمىز ءماز بولىپ كۇلىپ جاتىرمىز.
ءبىرازدان سوڭ ميتىڭ جۇرىستەن تاعى دا شارشاي باستادىق. سلامجاننىڭ ويىنا ەشتەڭە كىرىپ-شىعاتىن ەمەس, ىڭىلداپ ورىسشا ولەڭ ايتىپ كەلەدى. ءبىر كەزدە امانتاي ماعان كوزىن قىسىپ قالىپ, اتىن جەلدىرتە جونەلدى. سول ەكپىنمەن سلامجاننىڭ تۇسىنان وتە بەرگەندە ونىڭ اتىن قامشىمەن سارت ەتكىزدى. ونسىز دا ماسالاپ مازاسى بولماي كەلە جاتقان ات ءبىر-اق ىرعىسىن. كۇتپەگەن جەردەن ساسىپ قالعان باقىتجان اعا دا ءاپ دەگەندە ات باسىنا يە بولا الماي قالدى. ەكى جاعىنا كەزەك تەڭسەلىپ, ەر قاسىنا جارماسىپ ازەر وتىرعان سلامجان ءانىن كىلت ءۇزىپ, كوكەسىنە جالىنا باستادى:
– ويباي, كوكە, اقىرىن… ويباي, كوكەتاي, اقىرىن… ويباي, كوكە, سۋكا, اقىرىن دەدىم عوي! – دەگەن جانداۋسى شىققاندا امانتاي ەكەۋمىز اتتىڭ شىلبىرىنا جارماسىپ, ازەر توقتاتتىق…
«بىزدە دە ءبىر سەمينار…»
نۇرەش سىپابەكوۆ دەگەن اعامىز دا – اۋىلداعى ايتقىشتاردىڭ ءبىرى. ول كىسىنىڭ تاۋىپ ايتقان سوزدەرى اۋىزدان-اۋىزعا تارالىپ جۇرەدى.
بىردە نۇرەش اعامىز قىزمەت بابىمەن «تورعاي» سوۆحوزىنا ديرەكتور بولىپ كەلەدى. جاڭا جۇمىسقا اۋىسقان مەرزىمى ءشوپ شابۋ ناۋقانىنىڭ قىزعان كەزىنە ءدوپ كەلگەندىكتەن, كەڭسەسىنىڭ ءىشى ءشوپ سۇراۋعا كەلگەن شال-شابانعا تولىپ كەتەدى. سونى كورگەن اكەسى سىپاش اقساقال كىسى اياعى باسىلسىن دەپ ءالىپتىڭ ارتىن باعادى. ءبىر كۇنى «وسى ءبارى دە ءشوبىن الىپ بولدى- اۋ» دەگەن مەرزىمدە اقىرىنداپ بالاسىنىڭ ەسىگىن قاعادى. بالاسى تومەن قاعاپ قاعاز جازىپ وتىر ەكەن, اكەسىنە باسىن كوتەرىپ قاراۋعا دا اسىقپايدى. «جۇمىسى كوپ شىعار» دەپ, ءبىراز ۇندەمەي وتىرادى. كۇتە- كۇتە ابدەن شارشاعان سوڭ:
– بالام, ۇيدەگى ەكى سيىرىڭ دا ءتىلىن تىستەپ تۇر, ولاردىڭ جاعدايىن ويلادىڭ با؟ – دەيدى جايلاپ قانا. ۇلى ۇندەمەيدى.
– ءاي, بالام, مەن ساعان ايتىپ وتىرمىن عوي, – دەپ شال شامدانا باستايدى. بالاسى سول تومەن قاراپ جازۋ جازىپ وتىرعان كۇيى:
– اقساقال, مىنە قاراڭىز, كەلەر جىلدىڭ شوبىنە ءسىزدى ءبىرىنشى قىلىپ جازىپ قويدىم,– دەگەن ەكەن.
«تورعاي» سوۆحوزى سول جىلى شارۋاشىلىقتىڭ قاي سالاسى بويىنشا دا كوش سوڭىندا ەكەن, تەك مەتالل سىنىقتارىن جيناۋ جونىندەگى جوسپار عانا اسىرا ورىندالىپتى.
بىردە اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى كەڭەس امانۇلى اۋباكىروۆ سوۆحوز ديرەكتورلارىن جيناپ الىپ, جينالىس وتكىزەدى. ءماجىلىستى اياقتار الدىندا:
– سونىمەن تاعى قايتالاپ ايتامىن, ءشوپ شابۋ بويىنشا «الباربوگەت» سوۆحوزىندا, مال بورداقىلاۋ جونىندە «1-ماي» سوۆحوزىندا, ءسۇت ءوندىرۋ ماسەلەسىمەن «قىزبەل» سوۆحوزىندا سەمينار وتكىزەمىز, تۇسىندىڭدەر عوي؟ – دەپ, تاعى دا پىسىقتايدى. سول كەزدە نۇرەش اعامىز قول كوتەرەدى.
– ءيا, سىپابەكوۆ نە ايتايىن دەپ ەدىڭ؟ – دەيدى حاتشى.
– كەڭەس امانوۆيچ, مەتاللوم جيناۋ جونىندە ءبىزدىڭ «تورعاي» سوۆحوزىندا دا ءبىر سەمينار وتكىزىپ جىبەرسەك قايتەدى؟ – دەگەن ەكەن اعامىز…
«جى-رى-تى-لىپ قالىپتى عوي»
اۋىلدا توقتار تايشين دەگەن ونەرگە جاقىن جىگىت بار. كەزىندە بەس جىل بويى الماتىدا جۇمىس ىستەپ, اكەدەم تەاتردىڭ ارتىستەرىنىڭ بارىمەن دوس بولدى. سونىڭ ارقاسىندا ستۋدەنتتىك كەزدە تەاترعا تەگىن كىرىپ جۇردىك. كەيىن وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى اۋىلعا ورالدى. كوركەمونەرپازداردىڭ اۋداندىق فەستيۆالىنىڭ قازىلار القاسىندا وتىرمىز. كونتسەرت جۇرگىزۋشى:
– وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ سىقاعى – «اۋسەك پەن ساۋسەك», وقيتىن توقتار تايشين! – دەپ حابارلادى.
توقتار ساحنانىڭ ءدال ورتاسىنا كەلىپ, حالىققا جىميىپ باس ءيدى. شولاق جەڭ اق كويلەگىنىڭ ءتوس قالتاسىنان ءبىر جاپىراق قاعازدى الىپ شىقتى, شاماسى گازەت قيىندىسى بولۋى كەرەك.
داۋىسىن قۇبىلتىپ وقي باستادى, ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىنە ەشكىمنىڭ داۋى جوق. ءبىر كەزدە ءاپ- ادەمى وقىپ كەلە جاتقان ولەڭىن كىلت ءۇزدى. جۇرت اڭ-تاڭ. توقتار قولىنداعى قاعازىن ءارى اۋداردى, بەرى اۋداردى. ءۇزىلىس سوزىلىپ بارادى. اقىرى اۋزىن ميكروفونعا تاقاتىپ:
– جى-رى-تى-لىپ قالىپتى عوي,- دەدى دە اياعىنىڭ ۇشىمەن ءجۇرىپ, ساحنانىڭ بۇيىرىنە قاراي جىلىستاي جونەلدى…
قۇلاقشىنعا تيمەسەڭدەر بولعانى»
ەرتەدە نۇرپەيىستىڭ ابدىحالىعى دەگەن اعامىز ساتۋشى بولىپ ىستەدى. ءوزى اقىن, ءوزى ءانشى, ءوزى ازىلكەش – سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلى كىسى بولاتىن. نە ايتسا دا قالجىڭعا اينالدىرىپ, دۇكەنگە كەلگەن ادامنىڭ سۇراعىنا تۋرا جاۋاپ بەرمەيدى. ايەلدەر ءتاۋىر ماتالاردى قولىمەن سيپالاپ:
– ابەكە-اۋ, مىنا ماتانىڭ مەترى نە؟ – دەسە:
– مەترى اعاش, – دەپ قىرسىعا قالاتىن.
ءبىر كۇنى دۇكەنگە كوپ تاۋار اكەلەدى. سوۆحوزداعى راپكووپتىڭ باستىعى:
– انا رايسويۋزداعىلار مىنا جامان مەح قۇلاقشىنداردى الماسىما قويماي زورلاپ قوسىپ بەردى, بۇلاردى وتكىزۋ دە وڭايعا تۇسپەس, – دەپ قينالادى.
ابەكەڭ ۇندەمەي جاڭاعى قۇلاقشىننىڭ بىرەۋىن عانا كورسەتىپ قويادى. سويتكەنشە دۇكەنگە ەكى شوپان كىرىپ كەلەدى.
– ابەكە, ورتالىققا كۇندە كەلىپ جاتقان جوقپىز, جاقسى زاتتان نەڭىز بار؟ – دەپ سۇرايدى.
– زات كوپ قوي قاراي بەرىڭدەر, تەك انا قۇلاقشىنعا تيىسپەسەڭدەر بولعانى, – دەيدى ساتۋشى.
– قۇلاقشىندى نەگە كورۋگە بولمايدى؟ – دەسىپ, جاڭا عانا جانىنان كوز قىرىن دا سالماي ەتكەن ەكەۋى ەلەڭ ەتىسە قالادى.
– ول مالاقايدى وزىمە ارناپ قالدىرعانمىن. قىرىق جىل دۇكەن ۇستاعاندا ءبىر دۇرىس قۇلاقشىن كيەتىن كەزىم بولعان شىعار, – دەپ وكپەلەگەن ءتۇر تانىتادى ابەكەڭ.
بۇنى ەستىگەن الگى ەكى شوپان «قۇلاقشىندى بىزگە سات!» دەپ ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ جالىنادى. ول قينالا-قينالا كونگەن بولىپ كەلىسەدى. «ديرەكتور تىقتىرىپ كەتىپ ەدى, ءوزىم ءتۇسىندىرىپ ايتارمىن, سەن دە جالاڭباس كەتپە» دەپ ەكىنشىسىن دە ريزا قىلادى.
ەكەۋى دە ەسىككە دەيىن راحمەتىن ايتىپ شىعىپ كەتكەن سوڭ, تاعى ءبىر قۇلاقشىندى الىپ, كورنەكى جەرگە ءىلىپ قويادى…
