باتىستاعى قازاق ىقىلىم زاماننان بەرى قارا جەردى قوپارىپ, «قارا التىنىن» يگەرىپ كەلەدى. بۇل جەردە تۋىپ-وسكەندەردىڭ, ءيا قونىس اۋدارىپ كەلگەندەردىڭ ءبىرازى ءومىرىن مۇنايمەن بايلانىستىرعانى بەلگىلى.
جىلىوي جاعىندا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى, بەلگىلى مۇنايشى حاسان الداقوۆ ەسىمىن جاقسى بىلەدى. ول قان مايداننان امان ورالىپ, تالاي قازىنالى كەن ورىندارىن اشۋعا بەلسەنە قاتىسقان ازامات, بار سانالى عۇمىرىن حالقىنا قىزمەت ەتۋگە ارناعان مۇنايشى ەدى.
ول 1920 جىلى ءبىرىنشى تامىزدا ماقات كەنتىندە ومىرگە كەلدى. سودان 19 جاسىندا اسكەرگە الىنعان جاس ەلگە ۇلى وتان سوعىسى اياقتالعان سوڭ, ياعني 1945 جىلدىڭ قاراشاسىندا جەتەدى. جەتى جىل بويى سولدات شينەلىن يىعىنان تاستاماعان حاسان تالاي شايقاستى باسىنان كەشكەن. جۇزدەگەن بوزداق قاس قاعىم ساتتە وپات بولىپ, مايدان دالاسىندا جەر جاستانعاندا, ونىڭ پەشەنەسىنە ەلگە امان ورالۋ جازىلعان ەكەن. ارداگەردىڭ مايدان جولىنا كوز جۇگىرتسەك: قاتارداعى جاۋىنگەردەن باستاپ لەنينگراد پەن كارەل مايداندارىندا بولىمشە كومانديرىنە دەيىن كوتەرىلەدى. مايدان ورتاسىندا ءجۇرىپ, 1942 جىلى كومپارتيا قاتارىنا وتەدى. ال, 1945 جىلى ومبى قالاسىندا وفيتسەرلەر كۋرسىن ءتامامدايدى.
زۇلمات جىلداردان سوڭ ەل ەكونوميكاسى تۇرالاپ قالسا دا, بەيبىت ومىرمەن قاۋىشقان ەلدىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. الايدا, ەتىگىمەن قان كەشىپ كەلگەن ساربازداردى ەلدە دە جەڭىل تۇرمىس كۇتىپ تۇرمادى. جاۋىر ارقالار تاعى دا اۋىر ەڭبەكتەن قايىسا ءتۇستى. مايداننىڭ لوكوموتيۆى بولعان دوسسور مەن جىلىويدىڭ مۇنايى سوعىستان كەيىن دە بارشا وداقتاس ەلدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەردى. حاسان جاۋىلبايۇلى ەلگە كەلگەن سوڭ, اتا كاسىبىمەن قايتا تابىسادى. ءسويتىپ, باستاپقىدا ەكى جىلداي «ەمبىمۇنايگاز» بىرلەستىگى قۇلسارى مۇناي كاسىپشىلىگىندە تەحنيك قىزمەتىن اتقارادى. 1946-1948 جىلدارى ساۋاتتى جىگىت جىلىوي اۋداندىق كومپارتيا كوميتەتىندە نۇسقاۋشىلىق جۇمىسىن جاسايدى. ايتسە دە, قارا التىن وندىرۋشىلەر قاتارىنا تارتا بەرەدى. ءسويتىپ, 1948 جىلى ماسكەۋدەگى اكادەميك گۋبكين اتىنداعى مۇناي ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ, ءوز ماماندىعىنىڭ حاس شەبەرى اتانعانداردىڭ قارا شاڭىراعىن 1953 جىلى ويداعىداي ءبىتىرىپ شىعادى. قازىردىڭ وزىندە ىرگەلى وقۋ ورنى سانالاتىن بۇل ينستيتۋتقا, شالعاي اۋىلداعى قازاق جىگىتتەرىنىڭ ىلۋدە بىرەۋى قابىلداناتىن ەدى. قولىنا ديپلومىن العان جاس مامان تەوريالىق ءبىلىمىن كەن ورىندارىندا تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋعا كىرىسەدى. جىلىوي مەن ماقات اۋداندارىنداعى كەنىشتەردە الدىمەن بۇرعىشىنىڭ كومەكشىسى, بۇرعىشى ماستەر, كەيىن ينجەنەر جانە ءبولىم باستىعى بولادى. «قازاقستانمۇنايبارلاۋ» بۇرعىلاۋ شەبەرى قىزمەتىن اتقارادى. «ماڭعىستاۋمۇنايگازبارلاۋ» ترەسىندە تۇبەجەك, جەتىباي كەنىشتەرىن يگەرىپ, تەر توگەدى. ال, 1965-1975 جىلدارى وزەن بۇرعىلاۋ باسقارماسىندا ۋچاسكە باستىعى, ينجەنەرلىك-تەحنولوگيالىق ورتالىقتا اۋىسىم جەتەكشىسى مىندەتتەرىن دە اتقارادى.
ۇلى وتان سوعىسى مەن بەيبىت تىرلىكتە العان ماراپاتتارى ازاماتتىڭ تۇلعاسىن ودان ءارى ايقىنداي تۇسەدى. حاسان الداقوۆ قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىن العان. ونىڭ ومىراۋىندا «قىزىل جۇلدىز» وردەنى, «ەرلىگى ءۇشىن», «ۇلى وتان سوعىسىندا جەڭىسكە جەتكەنى ءۇشىن» مەدالدارى جارقىرادى. بايىرعى مايدانگەر, بىلىكتى مۇنايشى 1981 جىلدىڭ قاراشاسىندا ومىردەن ءوتتى. ەسىمى قازاقستان مۇناي ەنتسيكلوپەدياسىنا ەندى.
ايتا كەتەرلىگى, حاسان ارداگەردىڭ اكەسى جاۋىلباي الداقوۆ قازاق مۇنايىنىڭ باستاپقى جىلدارىندا ەڭبەك ەتكەن ەر ەدى. وسىنداي اكەدەن ءتالىم العان ۇلى حاسان الداقوۆ تا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن حالقىنا ادال قىزمەت ەتتى. ءومىردىڭ اششى-تۇششى ءدامىن قاتار تاتىپ, سوعىستىڭ بەينەتىن باسىنان كەشىرگەن اقساقال ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورىپ, وتباسىنىڭ قىزىعىنا دا كەنەلەدى. ارتىندا قوس ۇلى مەن ءۇش قىزى قالدى. ولار اتا-بابا جولىنان تايماي, ومىرلەرىن مۇنايمەن بايلانىستىرادى. سول ۇرپاقتارىنىڭ ەندىگى ارمانى – ەلىم, جەرىم دەپ وتكەن اكەلەرىنىڭ ەسىمىن اسقاقتاتۋ. وسى ورايدا, ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرىنىڭ ەسىمى جىلىوي جەرىندەگى ءبىر كوشەگە بەرىلسە دەيدى. بىزدە نە كوپ؟! كوز سۇرىنەتىن ماعىنا-ءمانسىز كوشە اتاۋلارى كوپ. سوندىقتان ەل مەن جەردى قورعاپ, ازاماتتىق بورىشىن قانمەن وتەۋگە اتتانعان ازاماتقا ءبىر كوشە اتاۋىن بەرۋ ارتىق ەتپەيتىن ءتارىزدى.
اسحات رايقۇل
