بيىل – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ءىزاشارى سانالاتىن جەلتوقسان وقيعاسىنا 35 جىل. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» ماقالاسىندا ازاتتىقتىڭ العاشقى قارلىعاشى رەتىندە جەلتوقسان قاھارماندارىنىڭ ەرلىگىنە لايىقتى باعاسىن بەرىپ, جوسپارلى تۇردە ناسيحاتتاۋعا شاقىردى.
سول ىزعارلى جەلتوقسان كۇنىندە الماتى جاستارىمەن بىرگە رەسپۋبليكانىڭ وزگە ايماقتارىنداعى جاستار دا توتاليتارلىق جۇيەگە تەگەۋرىندى قارسىلىق كورسەتكەنىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس. الاتاۋ باۋرايىنداعى جاستاردىڭ كوتەرىلىسىن جانشىپ باسقاننان سوڭ, ەلىمىزدىڭ ءار قيىرىندا الماتىلىقتارعا قولداۋ بىلدىرگەن تولقۋلار بايقالدى. ارينە, ونىڭ ءبارىن دە اقپاراتتىق ساياساتتى اشسا الاقانىندا, جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان كەڭەس وداعى جاريا قىلمادى. ەسەسىنە وسى وقيعالاردىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن بەلسەندىلەر اياۋسىز جازالاندى.
1986 جىلدىڭ 19 جەلتوقسانىندا الاتاۋ بوكتەرىنەن جەتكەن سۋىق حاباردان تۇلا بويىن اشۋ-ىزا كەرنەگەن اقمولا جاستارى دا ءوز قارسىلىقتارىن ءبىلدىردى. ولاردىڭ قاتارىندا سول كەزدەگى تسەلينوگراد اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەن امانگەلدى نۇكەنوۆ تە بار. ناقتىراق ايتقاندا, امانگەلدى تەمىرشوتۇلى اقمولالىق جەلتوقسانشىلاردىڭ كوشىن باستادى.
زامانداستارى ينستيتۋتقا دەيىن تەحنيكۋمدى ءتامامداپ, اسكەري بورىشىن وتەپ, ءومىر مەكتەبىنەن شىڭدالىپ كەلگەن امانگەلدىنىڭ ستۋدەنتتەر اراسىندا بەدەلىنىڭ جوعارى بولعانىن ايتادى. سوندىقتان بولار ەمتيحانداردان سۇرىنبەي وتكەن ونى فاكۋلتەت دەكانى قۋانىش ابۋەۆ ستۋدەنتتەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ەتىپ سايلايدى. بۇل قىزمەتكە دەيىن فاكۋلتەت دەكانىنىڭ تاپسىرمالارىن ەكى ەتكىزبەي ورىنداعان امانگەلدى كەيىننەن دە سول بەدەلدىڭ بيىگىنەن كورىنە ءبىلدى.
1986 جىلدىڭ 17 جەلتوقسانىندا الماتىداعى جاعداي تۋرالى اقپاراتتى راديودان ەستىگەن ساتتە بويىندا بەلگىسىز ءبىر اشۋ-ىزا پايدا بولدى. ستۋدەنتتىك كەڭەس بەلسەندىلەرىن جيناپ, سول كەزدەگى تسەلينوگراد قالاسىندا ستۋدەنتتەردىڭ بەيبىت شەرۋىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك دەگەن ءبىتىم جاسايدى. جاستار دەرەۋ وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرماعا ساي ىسكە كىرىستى. قالاداعى بىرقاتار جوعارى جانە ارناۋلى ورتا وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىن دە قاتارعا قوسۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلدى. ءتىپتى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا قارسى ءسوز سويلەيتىن جاستار دا دايىندالدى.
– ءبىز ءوز تاراپىمىزدان كادىمگى بەيبىت شەرۋ وتكىزەمىز دەپ ويلادىق. شەرۋگە قاتىسۋشىلارعا وزىمەن بىرگە قۇجاتتارىن جانە تاياق, تەمىر, سويىل سىندى زاتتاردى الىپ جۇرۋگە تىيىم سالىندى. ۇيىمداستىرۋشىلار مەن ءسوز سويلەۋشىلەر اراسىندا قاتاڭ كونسپيراتسيا ساقتالدى. بەلسەندىلەردى ۇگىتتەۋ كەزىندە ولارمەن تەك كوزبە-كوز تىلدەستىك. بۇل ءادىس ءبىزدى سول ساتتە مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ تۇتقىنداۋىنان الىپ قالدى. دەگەنمەن مەنى اقىرى 26 جەلتوقساندا تۇتقىندادى. تەرگەۋ كەزىندە مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ وفيتسەرى ءبىزدىڭ بەيبىت شەرۋ ۇيىمداستىرۋداعى ادىسىمىزگە باسىن شايقادى.
قاتارداعى ستۋدەنتتەر وسىنداي شارانى قالايشا ءوز بەتىمەن ىڭ-شىڭسىز ۇيىمداستىردى دەپ كۇمانمەن قاراي باستادى. ءتىپتى تەرگەۋ كەزىندە جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسشىلىعى مەن وقىتۋشىلار قۇرامىن جاستارعا باعىت-باعدار بەردى دەپ قارالاۋعا دا تىرىسىپ باقتى, – دەيدى سول ءبىر شاقتاردى ەسكە العان ا.نۇكەنوۆ.
اقىر اياعىندا بەيبىت شەرۋدى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە امانگەلدى نۇكەنوۆ سوتتالدى. ونىڭ باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەن ساتتە سول كەزدەگى جەلەزينكا اۋدانىنداعى قارا شاڭىراق تا ارناۋلى ورگانداردىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا ەدى. ايتسە دە اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنداعى قىزمەتىنەن بوساپ, پارتبيلەتىن تاپسىرعان اكەسى تەمىرشوت, اعاسى قانات ادىلدىكتەن ءۇمىت ۇزبەيدى. امانگەلدىنىڭ ەندىگى تاعدىرىن سول كەزدەگى رەسپۋبليكاداعى ەڭ مىقتى ادۆوكاتتىڭ ءبىرى ميحايل سمولينگە سەنىپ تاپسىردى. سول تۇستاعى اقمولاداعى بارلىق جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرى شاقىرتىلىپ, اشىق تۇردە وتكەن سوت پروتسەسى جاس جىگىتتىڭ ءجۇنىن جىعا المادى.
قازسسر جوعارعى سوتىنىڭ قىلمىستىق ىستەر جونىندەگى سوت القاسىنىڭ 1987 جىلعى 24 ناۋرىزداعى شەشىمىمەن 3 جىل باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. وعان كەڭەستىك جۇيەگە قارسى ناسيحات جۇرگىزۋدەن بولەك, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا باعىنبادى, باسبۇزارلىق جاسادى دەگەن ايىپتار دا تاعىلدى. امانگەلدىنىڭ اتا-اناسى ۇكىممەن كەلىسپەي, الماتىعا كولبينمەن كەزدەسۋگە اتتانادى. الايدا رەسپۋبليكانىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا كىرۋ وڭاي بولمايدى. اقىرىندا ولاردى كولبيننىڭ كومەكشىسى توقۋەۆ قابىلداپ, جوعارعى سوت پەن باس پروكۋراتۋراعا ءجون سىلتەيدى.
كەيىننەن تسەلينوگراد تۇرمەسىندە جاتقان امانگەلدىنى كراسنويارسك جاققا ەتاپپەن ايدايدى دەگەن اقپارات شىقتى. وندا دا اكەسى دەرەۋ ارەكەتكە كوشىپ, جازاسىن كەرەكۋ تۇرمەسىندە وتەۋ تۋرالى وكىمگە قول جەتكىزەدى. اقىر سوڭىندا ادۆوكات ءسموليننىڭ ارقاسىندا نۇكەنوۆكە تاعىلعان ايىپ تا جەڭىلدەيدى. ول جازاسىن ارنايى كومەنداتۋرادا وتەيدى. پاۆلودار قالاسىنداعى ەڭبەك مەكەمەلەرى جونىندەگى باس باسقارماعا قارايتىن ارنايى كومەنداتۋرادا جاتىپ, سولاردىڭ رۇقساتىمەن جۇمىسقا بارىپ-كەلىپ, جازاسىن وتەپ جۇرەدى. 1989 جىلدىڭ 19 قازانىنا دەيىن تاس قالاۋشى-بەتونشى رەتىندە پاۆلودار قالاسىندا جىلۋ-ەنەرگەتيكالىق ورتالىقتىڭ ۇلكەن مۇرجاسىنىڭ قۇرىلىسىندا ءوز قولتاڭباسىن قالدىردى. وسىندا جازاسىن وتەپ ءجۇرىپ, كوپتەن ءسوزى جاراسقان بولاشاق جارى جۇماگۇلمەن قوسىلعانى دا ءوز الدىنا بولەك حيكايا.
بوستاندىق تاڭى اتقان ساتتە امانگەلدى سىندى جەلتوقسانشىلارعا كوزقاراس وزگەردى. ولاردى جازالاۋعا نەگىز جوق ەكەندىگى راستالدى. اقمولاداعى بەيبىت ميتينگتى ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن كىنالى دەپ تانىلعان امانگەلدى نۇكەنوۆ 1993 جىلى 14 ساۋىردەگى «جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ قۇقىعىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى» №2 بابىنىڭ نەگىزىندە جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى دەپ تانىلدى.
ءار جىلدارى «پاۆلودار-تەمير», «مارات ي ك» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە, «التىن-پۆ» شارۋا قوجالىعىندا باسشىلىق قىزمەت اتقاردى. قازىر نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى «اسكادي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگىندە ءوندىرىس تەلىمىنىڭ شەبەرى بولىپ ەڭبەك ەتۋدە.
باسىنا ءىس تۇسكەن شاقتا جانىنان تابىلعان ادال جارىمەن ونەگەلى وتباسىن قۇردى.
