مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىر 16 ناۋرىزداعى جولداۋىندا ەلىمىزگە تۇبەگەيلى رەفورمالار قاجەت ەكەنىن ايتىپ, بىرقاتار ۇسىنىستارىن جاريا ەتتى. سول ۇسىنىستار 2022 جىلدىڭ 5 ماۋسىمىندا وتكەن رەفەرەندۋم نەگىزىندە زاڭ جۇزىندە قابىلداندى. سونىڭ ىشىندەگى نەگىزگىسى – مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانە وزگە دە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەردىڭ پارتيا مۇشەلىگىندە بولۋىنا تىيىم سالىنۋى تۋرالى ۇسىنىس.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بىلتىرعى جولداۋىندا Amanat پارتياسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنەن كەتەتىنىن, سونىمەن قاتار پارتيا قاتارىنان شىعاتىنىن مالىمدەدى. پرەزيدەنت بۇل شەشىم ەلدەگى ساياسي باسەكەلەستىكتىڭ ارتۋىنا جانە ساياساتتاعى مونوپوليانىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعانىن اتاپ ءوتتى.
«پرەزيدەنتتىڭ مىندەتىن زاڭدى تۇردە راسىمدەپ, وكىلەتتىگىن اتقارۋ كەزىندە پارتياداعى مۇشەلىگىن توقتاتۋدى ۇسىنامىن. وسى نورما ساياسي باسكەلەستىكتى ارتتىرادى. بارلىق پارتياعا بىردەي جاعداي جاسايدى. سونىڭ ارقاسىندا ءبىز ەلدىڭ بولاشاق كوشباسشىلارىن نەگىزگى ساياسي ينستيتۋتتاردى ءوز ىڭعايىنا جىعۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتان قۇتقارامىز» دەدى ق.-ج.توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا.
مەملەكەت باسشىسى پارتيالىق قۇرىلىمداردىڭ مەملەكەتتىك اپپاراتپەن بىرلەسۋى دۇرىس ەمەس دەپ سانايدى. ءويتكەنى ساياساتتاعى مونوپوليا الەۋمەتتىك نارازىلىقتارعا سەبەپ بولۋى مۇمكىن. سوندىقتان ساياسي ۇستەمدىككە توسقاۋىل قويۋ ماقساتىندا وسىلايشا ۇسىنىس ءبىلدىرىپ, ونى زاڭ جۇزىندە بەكىتتى.
سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنتتەن بولەك, بىرقاتار مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتكەرلەرى دە پارتيا قاتارىنان شىعۋعا ءتيىس دەپ مالىمدەدى. ولار: كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ, جوعارعى سوتتىڭ جانە وزگە دە سوتتاردىڭ توراعالارى مەن سۋديالارى, ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ, ەلدىڭ جوعارى اۋديتورلىق پالاتاسىنىڭ توراعالارى مەن مۇشەلەرى, اسكەري قىزمەتشىلەر, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى.
سونداي-اق اكىمدەر مەن اكىم ورىنباسارلارىنا پارتيا فيليالدارىن باسقارۋعا تىيىم سالىندى. «وسى شەشىمدەر كوپپوليۋستى پارتيالىق جۇيەنى قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىندە بارلىق قوعام ساياسي جانە ەكونوميكالىق مونوپوليانىڭ قاڭتار وقيعاسىنا تۇرتكى بولعانىن ءتۇسىنىپ وتىر. ال قايعىلى قاڭتاردىڭ باستى ساباعى سول, مەملەكەتتە جوعارى لاۋازىمدى تۇلعانىڭ قولىنداعى بيلىك كۇشەيسە, وعان جاقىن ادامدار مەن وليگارحتاردىڭ ىقپالى ارتادى. ال ولار مەملەكەتتى جەكە يەلىك دەپ قابىلدايدى» دەپ ءتۇسىندىردى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
رەفورمالار ناقتى ىسكە اسىرىلۋدا
ساياساتتاعى وزگەرىس ەلدەگى ساياسي رەفورمالاردىڭ ناقتى پراكتيكالىق تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتقانىنىڭ كورىنىسى دەۋگە بولادى. قازىر ەلىمىزدە ساياسي رەفورمالاردىڭ ناقتى پراكتيكالىق تۇردە جۇزەگە اسىپ جاتقان كەزى. ونىڭ ءبىر اجىراماس بولىگى – الداعى وتەتىن ءماجىلىس جانە ءماسليحاتتار دەپۋتاتتارىن سايلاۋ ناۋقانى. بۇعان دەيىنگى پرەزيدەنت وكىلەتتىگىن شەكتەۋ مەن ونىڭ مەرزىمىن قىسقارتۋعا قاتىستى, سونداي-اق اتا زاڭىمىزعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ بويىنشا رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم سىندى پروتسەستەر – وسى ساياسي رەفورمالاردىڭ ءبىر ايعاعى. سونىڭ ىشىندە قازىرگى ەلىمىزدەگى پىكىرلەردىڭ سان الۋاندىعى, ساياسي پليۋراليزم, ساياسي پارتيالاردىڭ باسەكەلەستىگىن ارتتىرۋ ارەكەتتەرى – دەموكراتيالاندىرۋ پروتسەسىنىڭ اجىراماس بولىگى. وسى رەتتە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى سوتتاردىڭ, ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ, جوعارى اۋديتورلىق پالاتا مۇشەلەرىنىڭ, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ پارتيا قۇرامىنان شىعۋى تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. بۇل ۇسىنىستىڭ باستى ماقساتى – ەلىمىزدەگى جاڭا ساياسي كۇشتەردىڭ پايدا بولۋىنا جاعداي جاساۋ جانە ساياسي كۇشتەردىڭ تەپە-تەڭدىگىن ارتتىرۋ.
ەندىگى جەردە بۇرىنعىداي بيلىكتىڭ نەمەسە پرەزيدەنتتتىڭ پارتياسى دەگەن تۇسىنىك بولمايدى. رەبرەندينگتەن وتكەن Amanat پارتياسى بۇگىندە ىشكى قۇرىلىمىندا قايتا قۇرۋلار جاساپ جاتىر. ويتكەنى شىنايى باسەكە ورتاعا ءتۇسىپ وتىر. سونىمەن قاتار, «سايلاۋ تۋرالى زاڭعا» جانە «ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭعا» وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, پارتيا قۇرۋ مەجەسى 5 مىڭ ادامعا دەيىن قىسقارتىلعانى ارقىلى ەلدە جاڭا ەكى پارتيا پايدا بولدى. سايلاۋ جۇيەسىندەگى ماجوريتارلىق جۇيەنىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى 10 مىڭنان استام ادامدا ءماجىلىس جانە ءماسليحات دەڭگەيىندە ءوزىن-ءوزى دەپۋتاتتىققا ۇسىنۋ مۇمكىندىگى پايدا بولدى. ياعني, سايلانۋ قۇقىعى كەڭەيتىلدى.
ال مەملەكەت باسشىسىنىڭ, ءتۇرلى دەڭگەيدەگى سوتتاردىڭ, وسك, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ پارتيا قۇرامىندا بولماۋى ولاردىڭ سپەتسيفيكالىق قىزمەتىنە دە بايلانىستى. مىسالى, وسك مۇشەلەرى قانداي دا ءبىر پارتيا قۇرامىندا بولسا, سايلاۋدىڭ ءادىل ءارى اشىق وتۋىنە ءبىر كۇمان پايدا بولادى. سوندىقتان وسك تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. ول بارلىق پارتيالارعا, ءبىرمانداتتى وكرۋگ ارقىلى شىعىپ وتىرعان ءوزىن-ءوزى ۇسىنۋشىلارعا تەڭ جاعداي جاساۋعا مۇددەلى بولىپ, وبەكتيۆتى كوزقاراستا بولۋى قاجەت. سوتتىڭ دا سايلاۋ كەزىندە ءتۇرلى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار بولعان جاعدايدا تاۋەلسىز بولۋى – زاڭدىلىق. اسكەري قىزمەتشىلەر مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ پارتيادان تىس بولۋى دا ولاردىڭ جەكە قىزمەتىنە بايلانىستى. ولاردىڭ باستى ماقساتى – قازاقستان حالقىنا قىزمەت ەتۋ. قانداي دا ءبىر ساياسي كوزقاراستارى بولعانىنىڭ وزىندە ولار پارتيانىڭ وكىلى رەتىندە ەمەس, حالىققا قىزمەت ەتەتىن قىزمەتشىلەر رەتىندە ءوز-ءوزىن كورسەتە ءبىلۋى ماڭىزدى. سوندىقتان بۇل ساياسي رەفورمانىڭ تۇپكى ماقساتى – ءبىر جاعىنان ەلدەگى ساياسي مادەنيەت پەن ساياسي ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ, ال ەكىنشى جاعىنان, ەلدىڭ دەموكراتيا جولىنداعى ناقتى پراكتيكالىق قادامى دەۋگە بولادى.
وسىلايشا كونستيتۋتسيالىق رەفورما ناتيجەسىندە قولدانىستاعى زاڭنىڭ 23-بابىنا وزگەرىس ەنگىزىلدى. 23-باپتىڭ 2-تارماعىنىڭ ەسكى نۇسقاسى: 2. اسكەري قىزمەتشىلەر, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن سۋديالار پارتيالاردا, كاسىپتىك وداقتاردا بولماۋعا, قانداي دا ءبىر ساياسي پارتيانى قولداپ سويلەمەۋگە ءتيىس.
23-باپتىڭ 2-تارماعىنىڭ جاڭا نۇسقاسى: 2. رەسپۋبليكا كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ, جوعارعى سوتىنىڭ جانە وزگە دە سوتتارىنىڭ توراعالارى مەن سۋديالارى, ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ, جوعارى اۋديتورلىق پالاتاسىنىڭ توراعالارى مەن مۇشەلەرى, اسكەري قىزمەتشىلەر, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ساياسي پارتيالاردا, كاسىپتىك وداقتاردا بولماۋعا, قانداي دا ءبىر ساياسي پارتيانى قولداپ سويلەمەۋگە ءتيىس.
قازبەك مايگەلدينوۆ,
ساياساتتانۋشى, ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەسى
