Astanada advokattar alqasy jūmys ısteidı. Rasy kerek, olardyŋ jūmysy turaly, tynys-tırşılıgı jönınde köp adam bıle bermeidı. «Advokat kım?» deseŋız, kez kelgen adam «ol azamattardyŋ sotta qūqyn qorǧauşy» dep jauap beruı mümkın. Al şyndyǧynda, qūqyq qorǧau organdarynda kem degende bır jyl eŋbek ötılı bar, advokattar alqasynda täjıribe men synaqtan sürınbei ötken, arnaiy rūqsat alyp, aimaqtyq advokattar alqasyna müşelıkke qabyldanǧan zaŋger ǧana Qazaqstanda advokat retınde qyzmetın jürgıze alady. Sondyqtan olardyŋ jauapkerşılıgı ülken, atqaratyn qyzmetı de anaǧūrlym auqymdy. Tek jalpaq jūrtqa jariia nasihattalmaǧasyn köpşılıktıŋ bıle bermeitını sondyqtan.
Qorǧauşy täuelsız boluy kerek
Keiıngı kezde qoǧamda osy qyzmet ielerınıŋ täuelsızdıgı men sonyŋ ışınde jaŋa Qazaqstan jaǧdaiynda körsetetın zaŋdyq kömegınıŋ sapasyn arttyru jaiy da jan-jaqty äŋgıme bolyp jür.
Tıptı keşe ǧana ötken VIII sailanǧan Parlamenttıŋ bırınşı sessiiasynyŋ aşyluynda söilegen sözınde Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev: «Elımızde advokattardyŋ rölın arttyra tüsu qajet. Olarǧa sotqa deiıngı tergeudıŋ basynan bastap qylmystyq ıstıŋ materialdary eş kedergısız berıluı tiıs. Jūrt zaŋdardyŋ keibır erejelerıne narazylyq bıldırıp, şaǧym aituda. Konstitusiialyq sottyŋ şeşımderı keibır şaǧymdardyŋ oryndy ekenın körsetıp otyr» degen bolatyn.
– Ükımetke taiau arada advokattardyŋ märtebesın köteru jolynda naqty ūsynystar berıp, onyŋ jüzege asyryluyn qamtamasyz etu mındetı tūr. Qazır Qazaqstannyŋ qūqyqtyq jüiesı ünemı jaŋaru üstınde. Osy üderısten azamattyq qoǧamnyŋ eŋ bır jetekşı instituty retınde advokatura da qalys qalmauy kerek. Atap aitqanda, kepıldendırılgen memlekettık zaŋ kömegın körsetu mäselesıne airyqşa nazar audarǧan jön, – deidı Qazaqstan advokattar alqasy ǧylymi-konsultativtık keŋesınıŋ töraǧasy Sapar Ämırtaev.
Kepıldendırılgen memlekettık tegın zaŋ kömegın körsetu turaly jaŋa zaŋ jobasyn äzırleu jönınde elımızdıŋ Ädılet ministrlıgıne qanşama hat jazyldy, alqaly jiyndarda kelelı ūsynystar da aityldy. Degenmen advokattar men zaŋ keŋesşılerınıŋ osy negızdegı talap-tılekterı älı künge ūzyn arqan, keŋ tūsauǧa salynyp, naqty köŋıl bölınbei aiaqsyz qalyp keledı.
Ekınşı bır mäsele, «advokaturany sifrlandyrylǧan jüiege köşırudıŋ paidasy qandai, ziiany nede?» degen saual töŋıregınde. Advokat Asqar Ötepov mūny köpten berı ärıptesterınıŋ nazaryna salyp kele jatqanyn aitady. Onyŋ oiynşa, būl saladaǧy aqparattyq tehnologiiany jetıldırgen dūrys, alaida ony ortalyqtandyrmau kerek. Är advokattyŋ mındettı türde aqparattyq täuelsızdıgı boluy tiıs. Äitpese, «jaǧymsyz advokatty» būǧattap, tıptı onyŋ ıs-äreketı men jūmysyna syrttai baqylau jürgızıluı äbden mümkın.
«Eŋ bastysy, advokat täuelsız bolmasa, halyqqa sapaly da sauatty zaŋdyq kömek körsetu mümkındıkterı joiylady. Mıne, osyny qataŋ eskeru qajet» deidı täjıribelı advokat.
Ädep talaptary saqtalsa…
Zaŋdy jaqsy bılıp, öz ūstanymyn däleldı tūjyrymdarmen sauatty qorǧai alatyn advokatpen kez kelgen sudia onyŋ uäjıne naqty qūlaq asyp, sanasady. Būl ömırde kezdesıp jürgen köpşılıkke belgılı jai. Rasy kerek, mūndai täjıribesı mol, özınıŋ jūmysyn tiianaqty da nätijelı atqaratynyna senımdı advokattardyŋ qyzmetı de qymbattau bolatyny sözsız. Bıraq ony qazaqstandyq qūqyq qorǧauşylar aşyq aitpaidy. Bıraq soŋǧy uaqytta olardyŋ etikalyq talaptardy saqtauy jäne qyzmetı men körsetetın zaŋdyq kömegı turaly jaŋa zaŋ qabyldanuy kerek degen äŋgıme şyqqaly qoǧamda pıkır aluandyǧy qalyptasa bastady.
Zaŋger-advokat Ainūr Mūratqyzynyŋ pıkırınşe, advokattardyŋ gonoraryn aşyq jariialau kerek degen söz mülde dūrys emes körınedı. «Bıreuler «Ädılet ministrlıgı äzırlep, aldaǧy uaqytta Parlament talqysyna ūsynylǧaly otyrǧan zaŋ jobasyna osyndai bır bap nemese tarmaq engızu kerek» dep öz közqarasyn taŋyp jür. Būrynǧy zaŋda klienttıŋ qūpiiasyn aşuǧa bolmaidy degen tūjyrym bar edı. Ol jaŋa jobada da boluy kerek. Būl – tüptep kelgende, onyŋ qorǧauşysy jürgızetın jūmystyŋ naǧyz tüiını. Klient advokatqa senuı kerek. Osyndai ekeuara tüsınıstık, bır-bırın ūǧatyndai ahual qalyptasqanda ǧana ortaq jūmystyŋ jemısı bolady.
Ädeptılık talaptaryn būzǧany üşın advokattyŋ rūqsat qaǧazyn (lisenziiasyn) alyp qoiu kerek dep jatady. Ras, keide qaltasynyŋ qamyn köbırek oilap, senımge selkeu tüsıretın zaŋgerler kezdesetının jasyruǧa bolmas. «Bır qaryn maidy bır qūmalaq şırıtedı» degen sol. Ömırde kezdeisoq jaza basyp, zaŋnyŋ qūryǧyna ılıkken adamdy osyndai qiyn sätte joǧary bılıktı, maman zaŋgerdıŋ qorǧauy üşın aqyly qyzmetın ūsynuy – naryq talaby. Oǧan kelısuge bolady. Alaida özı nemese etbauyr jaqyny üşın qolyndaǧy baryn berıp, ümıttengende, bergen aqşa aqtalmai, ıs te oŋ şeşımın tappai qalsa, būl jaǧdai qoǧamda dürbeleŋ tuǧyzary sözsız. Sondyqtan qandai jaǧdaida da advokat özınıŋ qoǧamdaǧy bedelıne nūqsan keltırmeu jaǧyn aldyn ala oilastyruy kerek» deidı zaŋger.
Qazaqstanada advokattar qyzmetı turaly zaŋ 1997 jyldan berı jaŋarmapty. Mıne, endı Ädılet ministrlıgı ūsynyp otyrǧan jaŋa zaŋ jobasynda zaman talabyna sai oŋ özgerıster barynşa qamtylyp otyr. Qanşama oi-pıkır aitylǧanymen, ärkım özınıŋ äleumettık, ekonomikalyq, saiasi tūjyrymy men közqarasyn bıldırıp jatqanymen, advokatura da tırı aǧza siiaqty jetılıp, damyp otyrǧandy qalaidy. Sondyqtan erte me, keş pe būl zaŋ qabyldanary sözsız.
Jūmys nasihattalsa…
Qazaqstanda keiıngı jyldary alqa bilerdıŋ ökılettılıgı artta tüstı. Olar qazır azaptau, bötennıŋ mülkın küşpen tartyp alu (reiderstvo), därıgerlerdıŋ qatelıkterı, taǧy basqa da qylmystyq ısterge ükım şyǧaryp jür. Būǧan quanu kerek. Advokattar men qūqyq qorǧauşylar üşın būl – jaǧymdy jaŋalyq. Öitkenı ıs barysynda olarǧa tüsetın jükteme jeŋıldeidı. Sudianyŋ ädıl şeşım şyǧaruyna yqpal küşeiedı. Moiyndau kerek, öz ısın bes sausaǧyndai bılıp, şyn mūqtaj jandarǧa tegın kömek körsetıp jürgen advokattar az emes. Ondai adamdar, äsırese būryn sot, prokuratura, tergeu ısı, zaŋ salasynda mol täjıribe jinaqtaǧan saliqaly zaŋger bolyp keledı. Mıne, olardyŋ jūmysyn barynşa körsete nasihattap, jūrtşylyqqa ülgı etu qajet. Būl, tüptep kelgende, advokattardyŋ rölı men bedelın nyǧaituǧa qyzmet etedı.
«Qazır elımızde alty myŋǧa tarta advokat bar. Sondyqtan da qylmystyq, äkımşılık prosesterdegı advokattar bolsyn, azamattyq ısterdegı zaŋ keŋesşılerı bolsyn öz mındetterın ülken jauapkerşılıkpen atqaruy tiıs. Elımızde jyl saiyn 40 myŋǧa juyq qylmystyq ıs, millionǧa juyq azamattyq ıs qaralady. Osylardyŋ ärqaisysynda azamattar bılıktı zaŋ kömegıne jügıne aluy kerek. Jekelegen jaǧdaida memleket kömektesıp keledı. Bıraq, köp rette jeke tūlǧalar da, zaŋdy tūlǧalar da zaŋgerlerdı özderı tabady. Keide qorǧauşylar men keŋesşılerdıŋ bılıktılıgıne köŋılı tolmai, şaǧymdanyp jatatyndar da bolady. Aldaǧy uaqytta advokatura jūmysyn joǧary standart pen sapalyq jaŋa deŋgeige köteru – uaqyt talaby ekenın osy salanyŋ adamdarynyŋ özderı moiyndap otyr. Sondyqtan Jaŋa Qazaqstan jaǧdaiynda Memleket basşysy tapsyrǧandai advokattardyŋ märtebesı de, rölı de, jūmysy da jaŋa satyǧa köterıluı tiıs. Öitkenı olar özderın qoǧamnan da, azamattardan da, sot törelıgı jüiesınen da bölek qarastyra almaidy» degen pıkırmen tolyq kelısuge bolady.
