Elorda äkımı Altai Kölgınov qala atauy özgergennen keiın alǧaş ret sūhbat berdı. «Azattyq ruhy» YouTube-arnasynyŋ jurnalisımen äŋgıme barysynda ol megapolistıŋ bolaşaǧy turaly josparlarymen bölıstı, infraqūrylymdy damytu, JEO-3-tı ıske qosu, su tapşylyǧy problemalaryn şeşu turaly egjei-tegjeilı baiandap, qala atauyn Astana dep qaita özgertuge qatysty jeke pıkırın bıldırdı.
Bas josparǧa tüzetuler engızu
– Altai Seidırūly, Astanada jyl saiyn halyq sanynyŋ ösuımen bırge injenerlık infraqūrylymǧa jükteme de artyp keledı. Qarqyndy qala damu üstındegı köşı-qon üderısıne ılese alar ma eken?
– Būl – özektı mäsele. Elordamyz urbanizasiianyŋ jahandyq trendın ūstanuda. Sonyŋ nätijesınde uaqyt ötken saiyn elordamyzdyŋ ajarlanyp, barşaǧa tartymdy bola tüskenın moiyndauymyz kerek. İä, ülken qalalarǧa adamdar köbırek keledı, tiısınşe, bärımızge belgılı, būl şahardyŋ injenerlık, äleumettık infraqūrylymyna jüktemenı arttyrady. Mūnyŋ bärı şahardyŋ bas josparyna ünemı tüzetuler engızıp otyrudy qajet etedı. Mäselen, 2001 jyly elordanyŋ bas josparyn bekıtken kezde, 2030 jylǧa qarai Astanada 850 myŋ adam tūrady degen boljam jasaldy. 2010 jyly osy sandardy tüzete otyryp, 2030 jylǧa qarai halyq sany 1 mln 200 myŋǧa juyq adamdy qūraidy dep esepteldı. Bıraq bügınde qala halqynyŋ sany būrynǧy boljamdardan asyp tüskenın körıp otyrmyz. 2020 jyldyŋ özınde elorda tūrǧyndarynyŋ sany 1 mln 200 myŋnan asyp tüstı.
2022 jyldyŋ 1 qyrküiegıne qarai elorda halqy şamamen 1 mln 330 myŋ adamdy qūrady.
Būl rette osynda uaqytşa jūmys ısteitınder, oqityndar, bıraq resmi türde tırkelmegender jäne t.b. esepke alynǧan joq.
Al 2019 jyldyŋ basynda resmi türde qalada 1 mln 70 myŋ adam tırkelgen. Olarǧa qosylǧan 250 myŋ adamdy oblys ortalyǧynyŋ tūrǧyndarymen salystyruǧa bolady. Ärine, osy halyqtyŋ barlyǧyn sumen, jylumen, elektrmen, balabaqşalarmen, mekteptermen, emhanamen jäne t.b. qamtamasyz etu qajet. Osyǧan orai, injenerlık infraqūrylymǧa jüktemenı azaitu üşın mūny mümkındıgınşe tezırek jüzege asyru kerek. Būl rette bız jüktemenı sezınıp otyrmyz jäne ol älı de ösedı. Sondyqtan ony şeşumen baiypty jäne mūqiiat ainalysyp kelemız. Mysalǧa, JEO-3-tı alaiyq. Būl 10 jyldan astam uaqyt boiy qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysan, ony aiaqtau kerek.
Osydan ekı jyl būryn elordany gazdandyru jūmysy qolǧa alyna bastaǧan kezde, ärine, bız JEO-3-tıŋ bastapqy jobasyn gazǧa beiımdedık. Endı qazandyqtar tabiǧi gazben jylytylady. Būǧan qosymşa 29 mlrd teŋge bölındı. Ärine, merdıgerdıŋ tarapynan nysan qūrylysynyŋ ūzaqqa sozyluynyŋ obektivtı sebepterı de bar. Mysaly, logistika problemalary. Qazır būl körşı elderdegı tūraqsyz jaǧdailarǧa, materialdardyŋ qymbattauyna bailanysty, olardyŋ köpşılıgı bızdıŋ elde şyǧarylmaidy. Älbette, bız valiuta baǧamyna, baǧa belgıleuge jäne t.b. täueldımız. Tūtastai alǧanda, būl qiyndyqtardyŋ barlyǧy qūrylys merzımıne äser etpei qoimaidy. Osyǧan qaramastan, bız qūrylys qarqynyn tömendetpeimız, būl turaly merdıger de habardar. Jaǧdaidyŋ maŋyzdylyǧyn eskere otyryp, merdıger osy nysannyŋ qūrylysyn 2023 jyly aiaqtauǧa mındetteldı. Bız öz kezegımızde bärın qadaǧalap, baqylap otyratyn bolamyz.
Sonymen qatar, JEO-3 quaty älı de jetkılıksız ekenın atap ötkım keledı. Özderıŋızge mälım, elordada jyl saiyn qanşa tūrǧyn üi salynyp, paidalanuǧa berılude. Äleumettık, kommersiialyq, industriialyq nemese önerkäsıptık nysandardy eseptemegende, soŋǧy üş jylda bas qalada 8,5 mln şarşy metr tūrǧyn üi salyndy.
Sondai-aq 2020 jyly üş gaz stansiiasyn jobalauǧa kırıstık, olardyŋ ärqaisysy JEO-3 quatynan, iaǧni saǧatyna 1 myŋ Gkal-dan asatyn bolady.
JEO-3 tolyq quatymen saǧatyna 400-420 Gkal deŋgeiıne jettı. Bügıngı taŋda bolaşaq üş gaz stansiiasynyŋ ekeuınde qūrylys jūmystary jürgızılıp jatyr. Būl elordanyŋ ūzaq merzımdı damuyn qamtamasyz etedı. Al injenerlık jelıler qamtamasyz etılgen kezde, būl tūrǧyn üi salatyn investorlar tarapynan qosymşa investisiialar äkeledı.
Sumen qamtamasyz etu
– Elorda tūrǧyndary şahardaǧy su tapşylyǧy jäne onyŋ sapasy turaly mäselelerdı būǧan deiın de bırneşe ret köterdı. Osy baǧytta qandai şaralar jüzege asyrylyp jatyr?
– Qala tūrǧyndaryn sumen qamtamasyz etu turaly aita otyryp, jüktemenıŋ jaz ailarynda, äsırese aptap ystyq künderde jaqsy sezıletının atap ötkım keledı. Elorda tūrǧyndary sanynyŋ artuymen qalada sudy paidalanuşylar qatarynyŋ kürt ösuıne bailanysty däl osy mezgılde sudyŋ qysymy kürt tömendeidı. Mäselen, jeke sektorda tūratyndar auyzsudy bau-baqşa suaru üşın paidalana bastaityny belgılı.
Jalpy, elordalyqtar täulıgıne 300 myŋ tekşe metrden astam su tūtynady. Būl äsırese jaz mezgılınde qala üşın tym jetkılıksız. Osyǧan bailanysty 2020 jyly bız jobalaudy bastadyq, al 2021 jyly su qoimasynan sudy tazartatyn sorǧy-süzgı stansiiasynyŋ qūrylysyn bastaǧan bolatynbyz. Sol arqyly qala tūrǧyndaryna auyzsu berıldı. Qūrylystyŋ bırınşı kezeŋı osy jyldyŋ soŋyna qarai aiaqtalady, al 2023 jyly nysan tolyǧymen paidalanuǧa berıledı. Stansiia qosymşa 105 myŋ tekşe metr sumen qamtamasyz etetın bolady. Osy arqyly bız qalaǧa auyzsu jetkızudı jaqsartamyz. Būl mäselenı uaqytşa şeşedı. Alaida, elordanyŋ bas josparyna säikes, 2030 jylǧa qarai Astana tūrǧyndarynyŋ sany 2 millionnan asady dep josparlanuda. Būl 3-sorǧy-süzgı stansiiasy paidalanuǧa berılgennen keiın bızge jaŋa stansiiany jobalauǧa kırısuımız kerek degendı bıldıredı. Negızı, stansiia saludy osydan 5-7 jyl būryn bastau kerek edı. Alaida būl turaly şeşım bız halyq sanynyŋ ösuın boljap, sezıngen boida dereu qabyldanǧanyn atap ötkım keledı.
Qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandar
– Sız elorda äkımı bolǧan kezde, özıŋızge deiıngı qala basşylary şeşpegen qanşama problemamen betpe-bet kezdeskenıŋız ras. Sonyŋ bırı osy – qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandar. Sızdıŋ keluıŋızben üleskerler mäselesı bırtındep şeşıle bastady. Olardyŋ basym bölıgı sız äkım bolǧan kezde köpten kütken päterlerıne kırıp, qonys toilaryn toilady. Būl quanyştaryn elordalyqtar sızdıŋ jeke eŋbegıŋızdıŋ jemısı dep esepteidı. Alaida Astanada älı de 3 myŋǧa juyq otbasy baspanasyn ala almai jür, olardyŋ qonys toiy älı de keşıktırıluı mümkın. Nege?
– Qūrylysy ūzaqqa sozylǧan nysandar problemasy – bızdıŋ qalamyzdyŋ, jalpy halyqtyŋ basty problemalarynyŋ bırı. Osy jerde tūrǧyn üidıŋ qandai da bır bölıgın paidalanuǧa beru būl menıŋ jeke eŋbegım emes, memlekettıŋ qyzmetı ekenın atap ötkım keledı. Būl mäsele Memleket basşysynyŋ baqylauynda tūr, oǧan köp qarajat bölındı. Memleket aldanǧan adamdarǧa äleumettık qamqorlyq tanytty. Qūrylys kompaniialary tūrǧyn üi üşın aqşa aldy. Keibıreulerı tıptı älı tūrǧyzylmaǧan üilerdı, ondaǧy päterlerdı satyp, qarjyny qaltasyna salyp alyp, baspanaly boluǧa ümıttı qanşama jandy san soqtyryp kettı.
2019 jyldyŋ jazynda üleskerlerdıŋ sany 16 myŋnan astam otbasy boldy. Būl 150-den astam köppäterlı üi jäne olardyŋ ärqaisynyŋ problemalyq tarihy bar: jobalyq smeta joq nemese ol eskırgen, qajettı qūjattamalary, qarjylyq modelı, investisiiasy bolmaǧan. Tıptı, bır päter 2-3 adamǧa satylǧan jaǧdailar da kezdestı. Mysaly, Almaty audanynda ornalasqan «Zere» tūrǧyn üi keşenın alatyn bolsaq, älı esımde, 2019 jyly bız nysan ornyna kelgenımızde, ol jerde qamys ösken şūŋqyrǧa tap boldyq, al qūrylys kompaniiasy būl jerdı tūrǧyn üi retınde 300-ge juyq otbasyna satyp jıbergen. Qazır būl jerde qūrylys jūmystary jürgızılıp jatyr. Janynda janarmai qūiu stansiiasy bar eken. Talap boiynşa būl dūrys bolmaǧandyqtan, bız ony jyljytyp, janarmai qūiu ielerıne şyǧyndaryn öteimız, qysqasy mäselenı tolyqtai şeşemız.
Osyǧan ūqsas jaǧdai «Sadovyi kvartal» tūrǧyn üi keşenınde qaitalandy. Mūnda da 600 otbasy ūzaq jyl boiy öz üilerın, tūrǧyzylmaǧan päterlerın kütumen boldy. Būl jerge bız jeke investordy tarttyq. Öz tarapymyzdan olarǧa tek jer telımderın böldık, infraqūrylym mäselesın şeşuge kömektestık. Öitkenı bärın bırdei tek memleket biudjetı esebınen salu öte qymbatqa tüsedı. Ekı jyl ışınde bız būl mäselelerdı şeşe alamyz dep oilaimyn.
Mektepter mäselesı şeşıledı
– Äŋgıme auanyn elordadaǧy bılım beru mekemelerınıŋ qūrylysy taqyrybyna audarsaq. Bügınde tūrǧyndardyŋ köpşılıgı qalada mektepterdıŋ azdyǧyn aityp, bilıktegılerdı jiı synǧa alady. Mäselen, 2017 jyly Astanada bırde-bır bılım oşaǧy salynbaǧan, mūny bıreu bılse, bıreu bılmeidı. Qazırgı jaǧdai qandai?
– Osydan 10 jyl būryn elordada mektep jasyndaǧy balalardyŋ sany 70 myŋnan astam boldy. Biyl olardyŋ qatary 230 myŋnyŋ üstınde tūr. Mamyr aiynda 8 myŋ tülek mektep bıtırse, qyrküiekte 25 myŋ bala bırınşı synypqa bardy. Ärine, būl sandar köŋıl quantady, bıraq ekınşı jaǧynan, osy balalardyŋ bärın orynmen qamtamasyz etu qajet.
Būl balalar sanynyŋ qazırgı ösu qarqynyn ǧana qamtidy. Bıraq bız boljamdarǧa da nazar audaruymyz kerek. Biyl bız 15 mekteptıŋ qūrylysyn jürgızudı josparlap otyrmyz. Qazırgı kezde olardyŋ 11-ın aiaqtauǧa jaqyndadyq. Bıraq būl Astana üşın älı de jetkılıksız. Osyǧan bailanysty är auysymda 2000 balany qabyldai alatyn 20 ırı kölemdı bılım oşaǧyn jobalaudy qolǧa alyp, 80 myŋ oquşy orynyn qamtamasyz etuge kırıstık. Būl mäseleler şeşılgende ǧana bız barlyq balalardy mektepte orynmen qamtityn bolamyz. Osylaişa, qalanyŋ bas josparyna qaita üŋıle otyryp, bız elordanyŋ ärbır jaŋa bölıgınde mektepter, balabaqşalar, äleumettık nysandar jäne qoǧamdyq keŋıstıkter saludy josparlaǧan bolatynbyz. Jospar bekıtıldı. Nätijesınde bügıngı künı elordada 6 ırı mektep salynyp, 24 myŋ oquşy orynmen qamtamasyz etıldı.
2019 jyly elordada 6 mektep, 2020 jyly – 11 jäne 2021 jyly 15 mektep salyndy, būl 74 myŋ oquşyny orynmen qamtamasyz ettı.
– Jaqsy, elordada mektepter salynyp jatyr, oquşylar orynmen qamtamasyz etılude. Bıraq, osynşa bılım mekemelerıne mūǧalımder jete me, olardy qaidan alamyz?
– Būl mäselenı de qarastyryp jatyrmyz. Osyǧan orai, pedagogikalyq kolledjderge jäne olardyŋ kadrlaryn daiarlauǧa basa nazar audardyq. Elordaǧa pedagogikalyq institut kerek. Bıraq būl köp qarajatty qajet etedı. Öz aqşasyna ony salyp beruge daiyn investor da bar. Bız tek infraqūrylymyn, lokasiiasyn ūsynyp, būl mäselege qoldau bıldıremız. Joba tıptı Ükımette maqūldandy da.
Özderıŋız bıletındei, Memleket basşysy būl rette aldymyzǧa ırı, bedeldı, halyqaralyq oqu oryndaryn tartu mındetın qoidy. Mıne, qazır bız osy tapsyrma aiasynda jūmys ıstep jatyrmyz. Tek osylai ǧana oqu oryndaryn kadrlarmen qamtamasyz ete alamyz dep esepteimın. İnstituttyŋ tūjyrymdamasy maqūldandy, ony ıske asyru merzımı turaly keiınırek habarlaimyz.
Eskı üiler sürıledı
– Apatty jaǧdaidaǧy tūrǧyn üiler turaly äŋgımelesek. Jaqyn arada elordada qandai nysandardy süru josparlanyp otyr?
– Bızdıŋ qalamyzda da barlyq öŋırlerdegıdei ötken ǧasyrda salynǧan eskı, tozyǧy jetken tūrǧyn üiler joq emes. Onda tūratyn adamdar, ärine, özderınıŋ ötkenı men bügınıne alaŋdaidy. Bızde bırneşe jyldan berı jūmys ıstep kele jatqan eskı, tozyǧy jetken tūrǧyn üidı jaŋǧyrtu jönındegı «Elorda damu» baǧdarlamasy bar.
Bız osy baǧdarlamany odan ärı jalǧastyratyn bolamyz. Biyl osyndai apatty jaǧdaidaǧy üilerde tūryp jatqan 233 otbasy jaŋa üilerge köşedı. Mäselen, Iаnuşkevich köşesınde ekı tozyǧy jetken, qūlaǧaly tūrǧan jataqhana bolatyn. Ondaǧy 200-den astam otbasy jaŋa üilerge köşırıldı. Qazır, mysaly, Saryarqa audanyndaǧy Dükenūly köşesı 21, Baiqoŋyr audanyndaǧy Ugolnyi köşesı 12a mekenjaiynda ornalasqan apatty jaǧdaidaǧy jataqhanalar men üilerden adamdar köşırılude. Qalada mūndai üiler öte köp. Jaqynda ǧana bız Saryarqa audanynyŋ Agroqalaşyq tūrǧyn alabyndaǧy barak tiptes osyndai eskı üilerdıŋ tūrǧyndarymen kezdestık. Olardyŋ barlyǧy öz kezegın kütıp otyr.
– Elordanyŋ Kültegın köşesındegı üilerge qatysty mäsele de tūrǧyndardy qatty alaŋdatyp otyr. Būl maŋdaǧy adamdar elektr jelılerı üilerdıŋ üstınen ötıp jatqanyn aityp şaǧymdanuda. Osy mäsele qalai şeşılude?
– İä, būl mäsele älı de şeşılgen joq. Baiqoŋyr audanyndaǧy Kültegın, Asan qaiǧy, Lermontov köşelerınde joǧary voltty elektr taratu jelılerı ornalasqan. Onda sanitarlyq-qorǧau normalary saqtalmaǧan. Üiler tıkelei elektr jelılerınıŋ astynda ornalasqan. Eŋ aldymen, elektr jelısıne demontaj jasau kerek. Bız jospar qūrdyq, jūmysty elektr jelılerınen bastaimyz. Sodan keiın üilerge demontaj jasauǧa kırısetın bolamyz. Keiın injenerlık jelılerdı jürgızemız. Sodan keiın būl jer osy maŋaiǧa jaŋa üiler salǧysy keletın investorlar üşın de asa tartymdy bolady dep oilaimyn. Al bız öz tarapymyzdan äleumettık nysandar, mektepter, balabaqşalar jäne t.b. salumen ainalysamyz. Būl jūmystar osy küzde bastalady.
Elordada 200-ge juyq eskı üiler ornalasqan. «Elorda damu» baǧdarlamasy jüzege asyrylǧan sätten bastap apatty üilerden 4 200-den astam otbasy köşırıldı.
Jaŋa mekenjaidaǧy temırjol auruhanasy
– Būrynnan bılgım kelıp jür edı: elordada osyǧan deiın äigılı Ramada plaza qonaq üiı bolatyn. Qazır būl ǧimarat bos tūr. Bır kezde bilık ony qalalyq polisiia departamentıne bergısı keldı dep estıdık. Bıraq pandemiia bastaldy da, onda kovidtık gospital aşyldy. Qazır būl ǧimaratta qandai mekeme ornalasqan jäne ǧimarattyŋ aldaǧy taǧdyry ne bolmaq?
– Elordamyz Astanaǧa köşkennen keiıngı kezderde būl ǧimarat qaladaǧy eŋ keremet qonaq üilerdıŋ bırı boldy. İä, ol qazır qonaq üi retınde jūmys ıstemeidı. Pandemiia bastalǧan kezde bız būl ǧimaratty ekı jyl boiy auruhana esebınde qoldandyq. Būl şaralar bızge infeksiiamen küreste köp kömektestı. Mūnda 600 tösektık kovidtık stasionar ornalasty.
Özderıŋız bıletındei, qalamyzdaǧy Saryarqa audanynda temırjol auruhanasy bar. Onyŋ ǧimaraty da apatty jaǧdaida. Bız emhanany sol audandaǧy basqa nysanǧa köşırdık. Auruhananyŋ bır bölıgı jöndeldı. Bıraq ǧimarattyŋ basqa bölıgı jöndeuge jaramaityndyqtan, bız būrynǧy qonaq üi ǧimaratyna osy auruhanany ornalastyrudy ūsyndyq.
Ärine, jaŋa ǧimaratta qandai da bır qūrylymdy aiaqtau, mysaly, hirurgiialyq kabinetter men jedelsatylardy qaita jabdyqtau jäne t.b. jūmystardy jürgızu qajet. Menıŋ oiymşa, būl – eŋ oŋtaily şeşım.
Al temırjol auruhanasy ǧimaratynyŋ ornyna bız perzenthana saludy ūsynamyz. Bızdıŋ qalada jüktı äielder öte köp, jükteme qazırdıŋ özınde sezıledı. Sondyqtan, bügıngı taŋda elordaǧa kem degende ekı perinataldy ortalyq qajet. Olardyŋ bıreuı boiynşa bız jobalyq qūjattamany aiaqtauǧa jaqyndadyq. Al 2023 jyly Almaty audanyndaǧy bırınşı qalalyq auruhananyŋ janynan perzenthana qūrylysyn bastauǧa tiıspız.
Aqyly avtotūraqtar
– Qalada aqyly avtotūraqtar engızılgelı berı qandai özgerıster baiqalady?
– Aqyly avtotūraqtar jūmys ıstei bastady, täjıribe bar. Halyqtyŋ pıkırın eskere otyryp, 1700-ge juyq aqyly kölık tūraǧyna demontaj jasaldy.
Esıldıŋ sol jaǧalauynda ornalasqan Ministrlıkter üiınıŋ maŋyn mysalǧa alatyn bolsaq, būryn būl jerge kez kelgen kezdeisoq adam kölıgın qoiyp kete beretın. Sondyqtan da būl maŋdaǧy tūraqta oryn bolmaityn. Aqyly avtotūraqtardyŋ paida boluymen qazır būl maŋda tärtıp ornady. Iаǧni, bız avtotūraqtardy qaida jäne qalai ornalastyru kerektıgıne aldyn ala taldau jasaimyz.
Elordada aqyly avtotūraqtardyŋ engızıluıne bailanysty jergılıktı biudjetke şamamen 2 mlrd teŋge tüstı.
Būl qarajatty bız qalanyŋ infraqūrylymyn damytuǧa jūmsaimyz. Bügınde aqyly avtotūraqtardy dūrys ärı sauatty ornalastyrudyŋ oŋ mysaldary bızde jetkılıktı. Biudjetke aqşa tüsıp jatyr, būl baǧyttaǧy jūmystar odan ärı jalǧasatyn bolady.
Qala äkımımen jeke kezdesu
– Sız halyqpen jiı jüzdesesız, qala tūrǧyndarymen ünemı betpe-bet kezdesuler ötkızıp tūrasyz. Aityŋyzşy, Sızge jeke basynyŋ mäselesı boiynşa ötınış aityp keletınder bar ma? Mūndai adamdarǧa kömektesesız be?
– İä, mūndai jaǧdailar da jiı bolady. Halyqpen betpe-bet kezdesıp, tūrǧyndardyŋ tılegın eskeru – bızdıŋ jūmysymyzdyŋ ajyramas bır bölıgı.
Prezidenttıŋ özı «halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» tūjyrymdamasy turaly ünemı aityp jür. Bız būl qaǧidany ıs jüzınde qamtamasyz etuımız kerek.
2021 jyly men jeke qabyldauymda bır jarym myŋnan astam adammen kezdesu ötkızdım. Būl jerde elorda tūrǧyndaryn qala äkımı ǧana emes, qala äkımınıŋ orynbasary, qaladaǧy audandardyŋ äkımderı, qala äkımdıgıne qaraityn basqarmalar men basqa da qūrylymdyq bölımşelerdıŋ basşylary da qabyldaitynyn atap ötken jön. Būl jūmys bızge halyqtyŋ kökeiındegını bılıp otyruǧa, tūrǧyndardyŋ tılegı men ötınışterın jūmys barysynda esepke alyp otyruǧa mümkındık beredı.
Qabyldauyma kelgen adamdar ärtürlı mäselelerdı alǧa tartady. Olarmen kerı bailanys ornatu, iaǧni tūrǧyndardy köbıne qandai mäseleler tolǧandyratynyn bılıp otyru bızdıŋ jūmysymyzǧa barynşa septıgın tigızedı.
Sonymen bırge köşpelı kezdesulerge de erekşe nazar audaramyz. Öitkenı sol jerlerde bız naqty problemalardy közımızben köremız. Tek osy jyly ǧana men sondai 40-tan astam kezdesu ötkızdım. Oǧan ekı jarym myŋǧa juyq elordalyq qatysty.
Ömır süru sapasynyŋ reitingı
– Biyl qazaqstandyq ekonomikalyq zertteuler instituty qalalardaǧy ömır süru sapasynyŋ reitingın jasady. Bırınşı orynda bızdıŋ Astana tūrdy. Qalalyqtardyŋ ömır süru sapasynyŋ reitingın anyqtau barysynda ekonomika jäne biznes, adami resurstar, sondai-aq infraqūrylym syndy negızgı üş faktor eskerıldı. Altai Seidırūly, aityŋyzşy, Sız būl şeşımmen kelısesız be? Is jüzınde Astana şynymen de bırınşı me?
– İä, solai. Jüielı mäselelerdı, problemalardy taldaudan basqa, būl jerde jetıstıkter turaly da aitu kerek dep oilaimyn. Qalamyz astana märtebesıne ie bolǧan jyldar aralyǧynda elorda köp nätijelerge qol jetkızdı.
Bırden aitaiyn, eger būryn qala «aq jaǧalylar» nemese «şeneunıkter qalasy» dep atalǧan bolsa, qazırgı kezde elorda şyn mänınde ıskerler ortalyǧyna ainaldy. Mäselen, eger 2019 jyly şaǧyn jäne orta biznes subektılerınıŋ sany 170 myŋǧa juyq bolsa, osy jyldyŋ toǧyz aiyndaǧy körsetkış boiynşa olardyŋ qatary 230-dan asty.
Ekonomikalyq belsendı halyqtyŋ ülesı ösıp keledı. Jalpy öŋırlık önım qūrylymynda şaǧyn jäne orta biznestıŋ ülesı 60%-dy qūraidy. Būl elımızdegı eŋ joǧary körsetkışterdıŋ bırı. Ärine, osynyŋ bärı bızdı, söz joq, quantady.
– Elordadaǧy käsıpkerlık turaly baiandai otyryp, bügıngı taŋda bas qaladaǧy şaǧyn jäne orta biznes subektılerınıŋ qazırgı jaǧdaiyn aityp berıŋızşı. Olar jaqynda bolǧan pandemiialyq daǧdarystan keiın edäuır qiyndyqtardy bastan ötkerdı. Qazırgı jaǧdailary qalai?
– Şaǧyn jäne orta biznes subektılerı qazır pandemiiadan keiıngı kezeŋdı bastan keşude dep aita alamyn. Biznes ökılderıne oŋai bolǧan joq. Olar memleket tarapynan qamqorlyqqa mūqtaj. Sondyqtan Prezident biznes-qoǧamdastyq ökılderımen ünemı kezdesıp, şaǧyn jäne orta biznestı tekseruge moratoriidı ūzartty. Būl olarǧa öz käsıpterın damytu üşın eşteŋege alaŋdamai tabysty eŋbek etuge mümkındıkter berıp otyr.
«Atameken» ūlttyq käsıpkerler palatasy bazasynda äkımder käsıpkerlermen är toqsan saiyn kezdesuler ötkızude. Bızdıŋ basty mındetımız – biznes üşın, investisiialar tartu üşın jaǧdai jasau, sondai-aq äkımşılık kedergılerdı azaitu.
2021 jyly bız negızgı kapitalǧa 1 trln 200 mlrd teŋge investisiia tarttyq. Būl 2019 jylmen salystyrǧanda 300 mlrd teŋgege artyq.
Atauy qaitarylǧan Astana
– Äŋgımemızdıŋ soŋynda elordaǧa Astana atauynyŋ qaitaryluy turaly ünsız qala almadym. Elımızdıŋ bas qalasyn Nūr-Sūltan dep özgertken sonau jyldardaǧy qyzu pıkırtalas, köpşılıktıŋ būl şeşımmen kelıspegenı, tıptı qarsy şyqqandary ūmytyla qoiǧan joq. Endı, mıne, şaharymyzǧa qaitadan Astana atauy bekıtıldı. Būl şeşımge qalai qaraisyz?
– Maǧan osy sūraq bırneşe ret qoiyldy. Taǧy da aitamyn, būl – bızdıŋ tarihymyzdyŋ bır bölıgı. Qala osy uaqyt ışınde astana retınde damydy, qūlaşyn keŋge jaiyp alǧa qarai qarqyndy qadam basty. Är zamannyŋ öz kezeŋı bolady, oǧan asa zor qūrmetpen qarau kerek dep sanaimyn. Men mūnda öŋırden köşıp kelgenımde, qala Nūr-Sūltan bolatyn. Üş jyl boiy bız osy qalada, elordada öte jemıstı eŋbek ettık.
Qalanyŋ atyn özgertu mäselesı qoǧamda ünemı köterılıp otyrdy. Osyǧan orai bız qoǧamdyq tyŋdaular ötkızdık, tūrǧyndardyŋ basym bölıgı būl bastamany qoldady. Sodan keiın bız barlyq qajettı räsımderdı jürgızdık. Nätijesınde qala atauy qaitadan Astana bolyp özgertıldı.
Eŋ bastysy, qala atauy qanşa ret özgergenımen, elordanyŋ ruhy özgermeidı. Bız jergılıktı atqaruşy organ retınde ärbır tūrǧyn qalada astanalyq deŋgeiınde ömır süruı üşın jan-jaqty qolaily jaǧdai jasauǧa küş jūmyldyruǧa tiıspız. İä, problemalar qaşan da bolady, bastysy, olardy uaqytynda şeşıp otyru kerek.
– Tūrǧyndardyŋ basym bölıgı Nūr-Sūltan atauyn qaitadan Astana dep özgertudı qalady. Alaida olardyŋ köpşılıgı būl mäselenıŋ qarjylyq jaǧyna qatty alaŋdaǧany anyq. Aityŋyzşy, qala atauyn özgertu üşın jergılıktı biudjetten naqty qanşa qarajat jūmsalady?
– 2019 jyly esepteuler jürgızılgende, şamamen 30 mln teŋge turaly aityldy. Būl rette qarjy, negızınen, maŋdaişalarǧa, blankılerge jäne ataularǧa qajet boldy. Qazırgı taŋda qūjattyq jūmystar sifrlyq jüiede jüzege asyrylady, sondyqtan asa köp şyǧyndar bolmaidy.
İä, maŋdaişadaǧy jazulardy qaita tüzetu üşın qandai da bır qarajat kerek. Alaida däl qazır bärın alyp, özgertıp tastau dyŋ qajetı joq. Būl jūmystar bırtındep jüzege asyrylady. Menıŋ oiymşa, būl jaǧdaida asyǧystyqqa jol bermegen jön bolady.
