Būryndary auyl men qala balalaryndaǧy bılım sapasynda aiyrmaşylyq bola bermeitın. Audan ortalyqtary men ülken qalalarda internattar bolatyn. Qazır bilıkte memlekettık qyzmette otyrǧandar arasynda keşegı keŋes jüiesı kezınde bılım alǧan daryndylar bar. Olar eldık mäselesıne kelgende ūlt müddesın qozǧap, aşyq, ötkır pıkır qaldyra alatyn tūlǧalar ekenı ras. Ärine, oqu jüiesı, bılım standarty bırdei bolǧanmen, qazır orta bılım aluǧa qatysty qala balalaryna jasalǧan mümkındık auyl balalarynda bar dep aita almaimyz. Qaşyqtan oqu ädısı de dami qoiǧan joq, öitkenı olar qajettı internetke jete almai otyr.
Prezident Qasym-Jomart Toqaev osy mäselege qatysty aitqan sözınde «Auyl men qala balalarynyŋ bılım deŋgeiınde alşaqtyq bolmauy kerek. Tūrǧylyqty mekenjaiy men ata-anasynyŋ äleumettık statusyna qaramastan, barlyq balaǧa sapaly bılım qoljetımdı boluy kerek» degen edı.
Elımızdıŋ respublikalyq maŋyzy bar qalalarynda, öŋırler ortalyqtarynda daryndy balalar oqityn Nazarbaev ziiatkerlık mektepterı, bılım-innovasiia liseilerı, respublikalyq fizika-matematika mektepterı, «Daryn» mamandandyrylǧan mektep-internattary bar. Bılım beru ūiymdary, menşık nysany men vedomstvolyq nysanǧa, oqytu tılıne qaramastan, «Bılım berudıŋ tiıstı deŋgeilerınıŋ memlekettık jalpyǧa mındettı bılım beru standarttaryna» säikes bılım beredı.
Oilandyrǧan derekter
El boiynşa 90 liseidıŋ 7-euı (liseilerdıŋ jalpy sanynyŋ 8 paiyzy) jäne 120 gimnaziianyŋ 17-sı (gimnaziialardyŋ jalpy sanynyŋ 14 paiyzy) ǧana auyldaǧy eldı mekenderde ornalasqan.
Keŋ jolaqty internettıŋ bolmauyna bailanysty auyldyq mektep oquşylarynyŋ sifrly bılım beru resursyna qoljetımdılıgı şekteulı. Auyldyq mektepterdıŋ üşten bırınde (1364 mektep) internet jyldamdyǧy 2 Mbit/s-tan tömen, al auyldyq mektepterdıŋ köpşılıgı internet jelısıne 4 Mbit/s jyldamdyqpen qosylǧan.
Oqu jabdyqtarymen jetkılıksız jaraqtandyru jäne auyldyq mektepterdegı bılım beru mümkındıkterınıŋ tömen deŋgeiı oquşylarǧa sapaly bılım beruge terıs äser etedı. Mysaly, PISA zertteuıne sensek, oqu sauaty boiynşa auyl mektepterı qala mektepterınen 38 ūpaiǧa, jaratylystanu ǧylymdary boiynşa 32 ūpaiǧa, matematika boiynşa 22 ūpaiǧa tömen.
Mūǧalımderdıŋ ädıstemelık qūzyretı men auyl mektepterı oquşylarynyŋ pändık bılımınıŋ jetkılıksızdıgınen olardyŋ mamandandyrylǧan mektepterge (NZM, RFMM, BİL, «Daryn» mektebı jäne t. b.) tüsu körsetkışı de tömen. Oqu-aǧartu ministrlıgınıŋ deregıne säikes, soŋǧy üş jylda auyl oquşylarynyŋ tek 0,2 paiyzy elımızdıŋ mamandandyrylǧan mektepterıne türlı baǧyt boiynşa oquǧa tüsken.
Mektep bazasynyŋ naşarlyǧynan Nazarbaev universitetıne tüsken auyl tülekterı de sausaqpen sanarlyq. Ǧylym jäne joǧary bılım ministrlıgı ūsynǧan aqparatqa säikes, üş jyl ışınde (2020-2022 jyldar) Nazarbaev universitetıne auyl mektepterınen 54 bala oquǧa tüsken.
Qazırgı uaqytta auyldyq kvota boiynşa «Bolaşaq» halyqaralyq stipendiiasy tek 1 kandidatqa ǧana berıldı.
Soŋǧy üş jylda bakalavriat baǧdarlamasy boiynşa älemnıŋ 16 memleketınen bölıngen ükımetaralyq 429 bılım beru granty iegerlerınıŋ arasynda auyl mektepterınıŋ tülekterı müldem joq.
Mūnyŋ bärı auyl balalarynyŋ daiyndyq deŋgeiınıŋ tömen, auyl men qala mektepterındegı oqu prosesınıŋ negızgı sipattamasyndaǧy differensiasiianyŋ aiǧaǧy. Jabdyqtalu deŋgeiınıŋ naşarlyǧy, şaǧyn jinaqty synyptar, käsıbi bılıgı tömen pedagogtar, internettıŋ baiaulyǧy auyl mektepterınde sapaly bılım aluǧa kedergı keltıredı.
«Auyl» partiiasy auyl balalaryn qoldaidy
Mıne, osy mäseleler boiynşa «Auyl» halyqtyq-demokratiialyq, patriottyq partiiasy juyrda Astanada ötkızgen döŋgelek üstelde özektı taqyryp jan-jaqty qaralyp, talqylaular nätijesınde ūsynymdar jobasy qabyldandy. Basty maqsat – auyl oquşylarynyŋ respublikalyq jäne öŋırlık deŋgeidegı mamandandyrylǧan bılım beru ūiymdaryna oquǧa tüsuı üşın qosymşa onlain bılım beru men daiyndyq kursynyŋ qoljetımdılıgın qamtamasyz etu boiynşa ūsynymdar äzırleu, auyl mektepterındegı oquşylardyŋ tereŋdetılgen bılım beru ūiymyn taŋdaudaǧy mümkındıgın keŋeitu arqyly olardyŋ jalpy bılım aludaǧy jetıstıgın jaqsartu.
Mäjılıs deputaty Erbolat Sauryqov basqosudyŋ maŋyzyna toqtalyp, auyl oquşylarynyŋ tereŋdetılgen bılım beretın oqu ūiymdaryna tüsuı üşın daiyndyq kursynyŋ qajet ekenın atap öttı. Sondai-aq «auyl mektepterınde bılım beru sapasyn arttyryp, auyldyq jerlerdegı oquşylarǧa zamanaui mümkındıkterdı paidalanuǧa jol aşu üşın bılım beru salasyndaǧy memlekettık, jekemenşık jäne qoǧamdyq ūiymdardy jūmyldyru kerek. Sifrly tehnologiialar damyp, bılım beru modelderı köz ılespes jyldamdyqpen özgerıp, özın-özı oqytudyŋ, onlain-platformalardyŋ nebır jaŋaşyl ädıstemelerı jaryqqa şyǧyp jatqan uaqytta auyl oquşylary taǧy da jaŋalyq ataulydan maqūrym qalmaq pa? Bılım beru jüiesındegı būl teŋsızdık qaşanǧa deiın jalǧasa bermek?!» degen pıkırın bıldırdı.
Qala balasy men auyl balasyn salystyrsaq…
Auyl balasymen salystyrǧanda, qala balasy bılımmen bäsekege tüsudı azdap meŋgerıp qaldy. Alaida olardyŋ köbı qara jūmysqa joq, eŋbekke ikemsız, şaruaǧa qyry joq. Ata-ananyŋ äleumettık jaǧdaiyna qarai sport üiırmelerı men özge de qosymşa sabaqqa qatysatyndary uaqytty tiımdı paidalanuǧa daǧdylanyp keledı. Patriottyq tärbie berude ata-ana köbıne mektepke iek artqanmen, qala balalary sabaqtan tys jūmystarǧa, iaki qoǧamdyq jūmystarǧa ketken uaqytty asa tiımdı dep eseptemeidı. Japon mektepterınde tazalyqşy (uborşisa) ştaty joq eken. Synyp pen mektep ışınıŋ tazalyǧyna oquşylar özderı jauapty. Japondar osy arqyly oquşylardy eŋbekke baulyp, özı oqityn mekteptı taza ūstauǧa ädettendıredı. «Tärbie degen – jaqsy ädet» deitın qaǧidany basşylyqqa alatyn olar bastauyş synypta balalardyŋ bılımınen būryn etikalyq ädetın tärbieleuge küş salady. Būl oraida bızdıŋ üirenerımız älı de köp. Būl mäselede qalalyq, audandyq bılım basqarmalary tek aituly tūlǧalardyŋ mereitoilyq şaralarymen ǧana şektelmei, oquşylardy naqty eŋbekke beiımdeu jolyn qolǧa alsa igı edı. Äzırge auyldaǧy balalarǧa bılımnıŋ maŋyzyn, qala balalaryna eŋbektıŋ maŋyzyn üiretuden artta qalyp kelemız.
– Jalpy oquşyǧa berıletın bılımnıŋ mazmūny ortaq. Mūndaǧy basty mäsele ūstazdyŋ ıs-täjıribesı, sabaqty oqytu metodikasyna bailanysty. Ekınşıden, är pännıŋ erekşelıgıne sai oqu kabinetınıŋ jabdyqtaluy. Üşınşıden, mamandardyŋ oqu-ädıstemelık qūraldardy jetık meŋgeruı.
Auyl mektepterındegı basty problema – oqu kabinetterınıŋ qazırgı zamanǧa sai qamtamasyz etılmei otyrǧany. Aqparattandyru jaǧdaiynda pän mūǧalımderınıŋ pän boiynşa aqparatty tabu men öŋdeudı jetık meŋgergenı tiımdı, – deidı Y.Altynsarin atyndaǧy Ūlttyq bılım akademiiasy orta bılım instituty jaratylystanu-matematika bılım zerthanasynyŋ meŋgeruşısı, pedagogika ǧylymdarynyŋ kandidaty, dosent Şolpan Şüiınşina.
Auyl mektebınıŋ problemasyn şeşu üşın elektrondyq oqytudyŋ aqparattyq jüiesı qūrylǧan. Onda bılım beru ūiymdarynyŋ portaly, ūlttyq bılım beru derekter qory, ışkı korporativtık qor, elektrondyq kıtaphana, bılım beru ūiymyn basqaru jüiesı bar. Elektrondyq oqytudyŋ būl aqparattyq jüiesın e.edu.kz saitynan köruge bolady.
Keŋes Odaǧy tūsynda auyl balalaryna arnalǧan qosymşa bılım beru jüiesı jaqsy damydy. Sabaqtan tys jūmystar men qosymşa bılım beru qazır pändık üiırmeler arqyly jüzege asady. Bıraq zamanǧa sai qamtamasyz etılmegendıkten balalardy qyzyqtyru qiyn, oquşylardyŋ bos uaqytyn tolyq qamtamasyz etuge, jekelegen pänderdı tereŋ oquǧa mümkındık bermeidı.
– Qala balasynyŋ auyl balasyna qaraǧanda bılım aluǧa, onyŋ ışınde tıl üirenude mümkındıgı köp. Mektepten bölek, tıl oqytu ortalyǧyna barady, repetitor jaldaidy. Al repetitorlar kımder? Aǧylşyn tılın erkın meŋgergen, şet elde bılım alǧan jastar. Ondai mamandardy, mäselen aǧylşyn tılı mamandyǧy boiynşa üzdık diplomy bar nemese magistr därejesın alǧandardy auylǧa barǧyza almasymyz anyq. Endeşe auyl balasyn qala balasynyŋ bılımımen qalai teŋestıre alamyz? Ol üşın qaşyqtan oqytudy qolǧa aluymyz qajet siiaqty, – deidı Nazarbaev universitetınıŋ dosentı Laura Däurenbekova.
Auyl mektepterındegı basty problema – oqu kabinetterınıŋ qazırgı zamanǧa sai qamtamasyz etılmei otyrǧany. Aqparattandyru jaǧdaiynda pän mūǧalımderınıŋ pän boiynşa aqparatty tabu men öŋdeudı jetık meŋgergenı tiımdı
