Kez kelgen memleket ırgetasynyŋ berık boluy sanaly ūrpaq ösıretın otbasynyŋ myqty, negızgı funksiialarynyŋ saqtaluyna bailanysty. Aqyl-oiy dūrys, denı sau azamattardy memleket örkendeuınıŋ kepılıne de jatqyzady.
Osy uaqytqa deiın qazaqtardyŋ jetı ataǧa deiın qyz alyspaityn qan tazalyǧy sebep boldy ma, jastardyŋ neke aldyndaǧy densaulyǧyna asa män berıle qoimaǧan eken. Alaida qazırgı qorşaǧan ortanyŋ būzyluy, moraldyq qūndylyqtardyŋ auysuy, jastardyŋ otyzdan asqanşa otbasyn qūrmauy, medisinalyq qyzmettıŋ sapasy būl mäselenı qarauǧa negız bolatyn siiaqty. Jastardyŋ öz densaulyǧyna män bermegendıgınıŋ zardaby joq emes. Elımızdegı şaiqalǧan şaŋyraqtyŋ ärbır besınşısı balasyzdyqtan eken. Odan bölek, byltyr Densaulyq saqtau ministrı mümkındıgı şekteulı balalardyŋ sany tört myŋǧa köbeidı degen derek taratqan bolatyn. Iаǧni byltyrǧy qaŋtardaǧy mälımet boiynşa kemtar balalardyŋ sany – 98,2 myŋ. Az emes.
Baiqap otyrsaq, köptegen elde jastar nekege tūrmas üşın aldyn ala därıgerlık tekseruden ötıp, bolaşaq balalarynyŋ densaulyǧynyŋ myqty boluyn alǧaşqy künnen bastap qolǧa alady eken. Bızge ersı körınse de, būl ūlt saulyǧynyŋ ırgetasyn qalaitynyn tüsınuımız kerek. Nekeleser aldynda mındettı türde ötetın medisinalyq tekseru arqyly jastar özınıŋ densaulyǧy turaly aldyn ala bıledı. Eger şamadan tys auytqu anyqtalasa, onda ekı jaq ta maŋyzdy qadam jasar aldynda myqtap oilanuǧa mümkındıkterı bar.
Şetelde būl mäsele qalai şeşıletının qarastyraiyq. Būl jerde eskeretın närse – köptegen batys elderınde, AQŞ, Kanada siiaqty damyǧan memlekette azamattar erjetıp, eseigen şaǧynda ǧana nekege otyrady. Bızdıŋşe aitqanda, öz qoly auzyna jetıp, oquyn bıtırıp, qyzmetke ornalasyp, tūrmysyn tüzep, baspanasyn da jasap alǧanda ǧana otbasyn qūrudy, bala süiudı josparlaidy. Sol sebeptı de taŋdaǧan serıgınıŋ densaulyǧynyŋ myqty boluy – sau ūrpaqty düniege äkeluınıŋ kepılı. Mūndaida jaŋylys qadam jasamauǧa tyrysady. Sol üşın de Amerika Qūrama Ştattarynda nekege tūratyndardyŋ basynda bolmauy tiıs aurulardyŋ tızımı bekıtılgen. Onyŋ qataryna gepatit, VİCh infeksiiasy, tuberkulez, keibır psihikalyq aurular, bedeulık, naşaqorlyq jatady. Aurudyŋ bar ekenın jasyrǧan kezde nemese būryn arnaiy tızımge engızılgen keselmen auyrǧanyn aitpasa, būl da – nekenı boldyrmaityn sebeptıŋ bırı.
Däl osyndai pıkırdı italiialyq zaŋ şyǧaruşylar da qoldap otyr. Polşada «erlı-zaiyptylardyŋ bıreuınıŋ psihikalyq auruy nemese demensiiasy otbasylyq ömırge nemese bolaşaq ūrpaqtyŋ densaulyǧyna qauıp töndıredı» dep sanaidy. Meksikalyq jas jūbailar medisinalyq anyqtama men qan taldauyn nekeleser aldynda neke tırkeitın orynǧa körsetuı tiıs. Būl zaŋmen bekıtılgen. Alaida bolaşaq jūbailardyŋ auruy neke üşın kedergı emes. Eger öz kelısımın berıp, oǧan qatysty täuekeldı qabyldap, jauapkerşılıgın moinymyzǧa alamyz dep resmi qūjatqa qol qoisa bolǧany.
Fransiia Azamattyq kodeksı boiynşa erlı-zaiyptyny tırkeitın resmi organǧa medisinalyq tekseruden ötkenın rastaityn anyqtama tapsyruy tiıs. Ukrainanyŋ Otbasy kodeksınde jas jūbailar densaulyq jaǧdaiy turaly bır-bırın habardar etuı tiıs. Eger bıreuı densaulyǧy turaly mälımettı jasyrsa, neke zaŋsyz dep esepteledı. Moldovanyŋ Otbasy kodeksınde nekege otyratyndar tegın medisinalyq tekseruden ötedı. Latviiada nekege tūrar aldynda qalyŋdyq nemese küieu balany medisinalyq tekseruden ötkızudı zaŋmen mındetteidı.
Özbekstannyŋ zaŋnamasynda da medisinalyq şaralar nekege otyratyn jastarǧa mındettı, al eger eluden asqandar şaŋyraq köteretın bolsa, onda olardyŋ öz kelısımımen ǧana jürgızıledı. Äzerbaijandyq jūbailar da jynystyq aurularynyŋ joq ekenın däleldeuı tiıs. Täjıkstanda da qandas jaqyndarymen nekege otyruǧa rūqsat etılmeitın boldy, olar da mındettı medisinalyq tekseruden ötuı tiıs. Būl tuabıttı, tūqym qualaityn keselge ūşyraǧan balardyŋ sanyn kemıtedı delıngen. Reseidıŋ keibır bölıgınde zaŋdy küşı bolmasa da, meşıtte nekesın qiiatyndarǧa jūqpaly auruy joq degen anyqtama ötkızudı talap etedı. Būǧan gepatit B jäne C da engızılgen.
Türkiiada neke qiiudy tırkeu kezındegı basty qūjattyŋ bırı – densaulyq turaly anyqtama. Rentgen, jalpy qan taldauy, anemiiaǧa, gepatitke, merezge, SPİD-ke qarsy test. Keibır jūqpaly auruǧa arnalǧan testten ötuı kerek. Jas jūbailarǧa därıger keŋesı berılıp, qalyptaǧy jaǧdaidy tüsındıredı. Degenmen mūny qoldaityndar da, adam qūqyǧy būzyldy deitınder de jeterlık. Älem täjıribesınde memleket öz azamattarynyŋ densaulyǧy mäselesıne qanşalyqty qatty köŋıl bölse, būl talap saqtalyp otyr. Mūndai normalardyŋ boluy asyǧys nekeler sanyn azaitady, adamdardyŋ densaulyq deŋgeiın arttyrady. Azamattar, eŋ bastysy, auyr dertke şaldyqqan balalar sany kemitının alǧa tartady. Dese de mındettı türde medisinalyq tekseruden ötudı mäjbürleu nekege tūruşylardyŋ sanyn azaityp, olardyŋ nekesız tūra beruıne jol aşady degen qauıptı de joqqa şyǧarmaidy.
Bızdıŋ elımızde sot şeşımı boiynşa zaŋdy küşıne engen psihikalyq auruy nemese aqyl-esı kem bolǧanynyŋ saldarynan joq degende bıreuı äreketke qabıletsız dep tanylǧan adamdarǧa neke qiiuǧa jol berılmeidı.
