Seksenınşı jyldardyŋ basy bolar deimın, menıŋ sol kezde «Goskomizdat» dep atalatyn qūzyrly mekemede qyzmet ıstep jürgen kezım bolatyn. Keŋes ökımetınıŋ kezı ǧoi. Ol kezde ūjymdardy qaida ısteseŋ de oblystarǧa auyl şaruaşylyǧy jūmysyna jıberıp otyratyn.
Qoŋyr küzdıŋ qalyŋ ortasy bolatyn. Men mekemenıŋ bır top qyzmetkerımen, sol kezdegı Almaty oblysyna (osy künı Jetısu) baratyn bolyp belgılendım. Bas-aiaǧymyz jinalǧannan keiın belgılengen künı jolǧa şyqtyq. Qolǧabys jasauǧa jūmylǧandardyŋ sany jetkılıktı eken. Esebı – bırneşe avtobus. Är mekeme bır-bır avtobus ielengen. Bızdıŋ Baspa komitetınen 10-15 adam bölıngen ekenbız. Avtobusqa otyryp jolǧa şyqtyq. Jolda qala syrtynan kütıp tūrǧan taǧy 4-5 avtobus qosyldy. Osynşama adam sol kezdegı Saryözektı köktei ötıp, Panfilov audanynyŋ ortalyǧy – Qoǧalyǧa qarai qozǧaldyq. Jolda bıraz eldı mekendı basyp ötıp, aqyry sol audannyŋ «Bostan» dep atalatyn auylyna at basyn tıredık. Jol boiyna kısı tiegen bıraz avtobus är auylda qalyp jatty. Dıttegen jerge jetken soŋ, kölıktegıler bır jerge bas qosyp jinala bastady.
Būl auylǧa bırınşı ret keluım edı. «Eşkımdı tanymaimyn ǧoi, endı qaida barsam eken?!» dep daǧdaryp tūrǧanymda, qarsy alǧan basşylardyŋ bırı bas-aiaǧymyzdy jinaqtap, bır ülken jataqhanaǧa jetkızdı. Jataqhana degenım būrynǧy klub pa, ülken keŋ üilerden tūratyn darbaza bolyp şyqty. Bır kezde bıreu: – «Assalaumaǧaleiküm, Seke! – dep sälem berıp, qolyn ūsyndy. Kım ekenın boljap bılgenımşe, bırden Baqytjan ekenın bıldım. Baqytjan Tobaiaqov, bögde jerde naq tuysymdy tapqandai quanyp kettım. Qūşaqtasyp jatyrmyz.
– Būl jaqta naǧyp jürsıŋ?
– Men de sız siiaqty jūmysqa keldım, qasymdaǧylar myna avtobusta otyr. Qazır tüsedı, bärımız bır jataqhanaǧa ornalasatyn bolsaq kerek.
Men älde de tosaŋsyp: «Bolsa da auylǧa äkelgen soŋ nege üilerge tüsırmedı eken» dep jataqhanaǧa köŋılım tolmai tūr edı. Baqytjan bırden: – Qysylma, Seke, būl Bostan degen menıŋ auylym, menıŋ tuǧan üiım de osy jerde, – dep bır eskı üidıŋ ornyn nūsqady.
– Jür, köreiık! – deppın men, älde de sener-senbesımdı bılmei. Bız eskı qystaudyŋ ornyna keldık. Üi ornynda qaulap şöp ösıp ketken. – Menıŋ äkem osy auylǧa basşy bolyp kelgen eken, men sonda tuyppyn – dedı Baqytjan. – Bız, negızı, Qarqaraly jaǧynyŋ qazaǧymyz. Ertede köşıp kelgen ekenbız. Äkem Oşaqbai osy ölkede bırneşe kolhozdy basqarǧan. Keiın Almatynyŋ tübıne köşıp barǧanbyz.
Ärı qarai jön sūrasa kelıp, Baqytjannyŋ babasy baiaǧy Qūnanbaidy körgen Janaq aqyn – zamanynda belgılı bolǧan adam. Onyŋ Abaidyŋ äkesı Qūnanbaimen tūstas, poliaktıŋ jihankezı – Iаnuşkevichpen kezdeskenı tarihtan belgılı. Söitıp, sol künnen bastap Baqytjan ekeumız aǧaly-ınılı bolyp aralasyp kettık. Älı künge deiın Almatyda da, keiın Astanada da jūbymyz jazylǧan joq, aralasyp tūramyz. Söitıp köp ūzamai «kartop şaruaşylyǧyna» kırısıp kettık. Jūmysymyz – kartop jinau. Bostannyŋ kartoptary önımdı, köpşılıkke ötımdı tauar eken.
Bas-aiaǧy bır aidai jürdık. Jūmysymyz da abyroily boldy… Jinaǧan kartobymyzdy arnaiy maşinaǧa tiep, qasyndaǧy «Kalinin» sovhozynyŋ bazasyna jetkızemız. Sondai saparda Baqytjan menı özınıŋ dos aǧasy Nūrserık Eskendırov degen jıgıtpen tanystyrdy. Ol sol sovhozdaǧy orta mekteptıŋ direktory eken. Bır künı üiıne aparyp, şai ıştık. Sodan aralasa kelıp Nūrserık ekeumız äbden dos bolyp kettık. Nūrserık bızdı oblys ortalyǧy – Taldyqorǧanǧa bırneşe märte alyp keldı. Talai üide qonaq bolyp, serılık künderımız köp boldy.
…Mekteptı altyn medalmen tämamdaǧan Baqytjan 1973 jyly Qazaq politehnikalyq institutynyŋ energetika fakultetın bıtıredı. Alǧaşqy qadam – eŋbek jolyn Öskemen jylu-elektr ortalyǧynda jūmysşy bolyp bastaidy. Sodan soŋ respublikalyq «Qaztehenergo» käsıpornynda injener bolyp ıstep, qazırgı Atyrau, Pavlodar, Almaty jylu-elektr ortalyqtarynda qazandyqtar men turbogeneratorlardy ıske qosuǧa, energobloktardyŋ avtomatikasy men ölşeu aspaptaryn baptauǧa qatysady.
Jetpısınşı jyldarda Baqytjan qazaqtyŋ energetika ǧylymi-zertteu institutynyŋ plazmalyq energetika zerthanasyna şaqyrylyp, bıraz jyl abyroily qyzmet atqarady. Sol kezeŋde Almaty temırjol institutynda jylu energetikasy negızderınen därıs beredı, plazma tehnikasy men aua aǧyndarynyŋ aerodinamikasyn zerttep, bırneşe ǧylymi maqala şyǧardy, plazmatrondardy ıske qosyp, olardyŋ jaŋa buyndary boiynşa tyŋ jetıstıkterge qol jetkızdı. 1986 jyly «KSRO önertapqyşy» ataǧyna ie boldy.
Köp jyldar Qazaq ensiklopediiasynda ǧylymi qyzmetker, sondai-aq «Bılım jäne eŋbek» jurnalynda ǧylym jäne tehnika bölımın basqardy. Osy jyldarda ol qazaq halqynyŋ ozyq oily ūldary Q.Sätbaev, Ä.Marǧūlan, E.Böketov, Ş.Şökin, Ş.Esenov, A.Maşanov turaly qūndy zertteu-ǧylymi esseler jazdy.
Joǧary Keŋestıŋ tūŋǧyş organy «Halyq keŋesı» gazetın ūiymdastyruşylardyŋ bırı boldy. Gazet jabylǧanǧa deiın ekonomika bölımın basqardy. Odan keiın qarjy-baqylau komitetınde, Almaty qalalyq tıl basqarmasynda jauapty qyzmet atqardy. Baqytjan Tobaiaqov ūlttyq energetikalyq «KEGOC» kompaniiasynda audarma bölımın basqaryp, Qazaqstan energetikasynyŋ damuy jolyndaǧy problemalyq maqalalar jazyp, jaŋa kıtaptar seriiasyn şyǧaruda.
Aqyndyǧyna kelsek, respublikalyq «Jıger» festivalınıŋ laureaty, bırneşe jyr müşäiranyŋ jeŋımpazy.
Menıŋ būl jailardy täptıştep, baiandap otyrǧan sebebım, jetıp-pısken şaǧynda ınımnıŋ eŋbegın özınıŋ tuǧan elı, Saryarqa, Kökşe öŋırınde tūratyn aǧaiyndary, oqyrmandary tereŋırek bılse eken degen tılek edı. Endı ınıme degen jyr-lebızımdı tartu eteiın:
Alys sıltep qūryǧyn,
Jolyn quǧan ūlynyŋ,
Aiamaǧan elınen
Bılımı men bılıgın –
Baqytjan degen bır ınım.
Tuǧan jerı – Bostan-dy,
Köp jinaǧan dostardy.
Eljıreter jürektı,
Eske alǧandai eskı ändı.
Jetısudan ekenın,
Ardaqtaǧan mekenın.
Aqyndyǧy basyp tūr,
Energetik ekenın.
Bıle bermes jūrt älı,
Taldyqorǧan bır taly.
Arǧy tübın zertteseŋ,
Janaq aqyn ūrpaǧy.
Qazdauystyŋ ünınen,
Tättımbettıŋ küiınen.
Tarap jatqan elıŋe,
Örlıgıŋe süiınem.
Al, Baqytjan!
Jan ınım –
Dara tuǧan darynym.
Basylmasyn arynyŋ,
Aiamasyn Täŋırım,
Būl dünienıŋ jaryǧyn!
Serık TŪRǦYNBEKŪLY
