Halqymyzda «Er qadırın el bıler, zer qadırın zerger bıler» degen tämsıl bar. Bügıngı maqalamyzǧa basty keiıpker bolyp otyrǧan marqūm Ädılhan Şabatovtyŋ elıne qanşalyqty qadırlı bolǧanyn, onyŋ üidegı, tüzdegı ömırınıŋ taǧylymy men tälımınıŋ tereŋdıgın Esıl öŋırınıŋ jūrtşylyǧy jaqsy bıler deimın jäne osy maqalany oqyǧan oqyrmandar Ädılhan Kenjebaiūlynyŋ azamattyǧy men adaldyǧyna köz jetkızerı sözsız.
Ädekeŋnıŋ soŋǧy qyzmet jasaǧan orny respublikalyq Ardagerler keŋesı töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary bolatyn. Aǧamyzdyŋ osy ordada salyp ketken ızı älı de sairap jatyr, aitqan ızgı tılekterı barşamyzǧa baǧdarşamdai älı de jarqyrap tūr.
Ädekeŋ bükıl sanaly da saliqaly ǧūmyryn tuǧan elı men tuǧan jerınıŋ ösıp-örkendeuıne arnap, sol jolda aianbai eŋbek etken, öz baqytyn sol adal eŋbegınen tapqan önegelı ömır iesı, atqarǧan igı ısterın, boiyndaǧy adami bolmys-bıtımı, bekzattyǧy men adamgerşılıgı, ädıldıgı men adaldyǧy, parasat-paiymy men qairatkerlıgı erekşe tūlǧa bolatyn. Tıptı Qazaqstandy qyryq jyldan artyq basqarǧan halqymyzdyŋ süiıktı perzentı Dınmūhamed Ahmetūly Qonaevtyŋ özı Ädekeŋdı qatty syilap, onyŋ pıkırlerı men ūsynystaryna erekşe män berıp, qoldap jürgenın aldyŋǧy tolqyn, ziialy qauym jaqsy bıledı.
Ädılhan Kenjebaiūly Şabatov 1933 jyly 1 mausymda Aqmola oblysynda düniege keldı. Sol bır qiyndyqqa toly auyr jyldardyŋ halyq iyǧyna tüsken näubetın basynan keşken jastar siiaqty Ädekeŋ de qasırettı de qaiǧyly jaǧdailardy basynan keşe jürıp erjettı. Äkesı Kenjekeŋ 1942 jyly nemıs-faşist basqynşylaryna qarsy jürıp jatqan qyrǧyn soǧysqa attanǧanda, Ädılhan bastauyş mektepte oqyp jürgen toǧyz jastaǧy bala edı. Äkesı sol jyldyŋ mamyrynda soǧysqa kırıp, qyrküiek aiynda Voronej qalasy tübınde faşistermen bolǧan qandy şaiqasta erlıkpen qaza tapty.
Ädekeŋ Aqmola oblysy Qorǧaljyn audanynyŋ qazaq orta mektebın 1951 jyly üzdık bıtırıp şyqty. Bır aita keter jai: ol osy mektepte jürgende-aq qoǧamdyq jūmystardy asa bır yjdahattylyqpen atqaratyn. Osy bır jaitty aityp otyrǧan sebebımız, ol qazaq orta mektebın bıtırısımen Magnitogorsk qalasyndaǧy pedinstitutqa tüsıp, ony oidaǧydai bıtırıp şyqty. Diplom alysymen Ädekeŋ osy oblystaǧy Esıl audanyna qarasty Jaqsy stansiiasynda orta mektepte orys tılı men ädebietınen sabaq beretın ūstazdyq qyzmetke ornalasty. Sol ūjymda ūstazdyq qyzmette özın bılıktılıgımen, qabılettılıgımen tanytty, joǧary bedelge ie boldy. Jas Ädılhannyŋ ıskerlıgı men talabyn baiqaǧan audan basşylyǧy jıgerlı jasty Esıl audandyq komsomol komitetınıŋ ekınşı hatşysy qyzmetıne taǧaiyndady. Būl elımızde Tyŋ igeru nauqany bastalǧan asa bır jauapty kezeŋ bolatyn. Qoǧam senımı jastar jetekşısı Ädılhan Şabatovty şyŋdai tüstı, nebır jauapty kezderde jas Ädılhan jaqsy men jamandy aiqyn ajyrata alatyn mamandar sanatynan ekenın aŋǧartty.
El basqaru – jauapty ıs. Osy salada jürıp Ädılhan Şabatov eŋbek adamdarynyŋ, qarapaiym jandardyŋ tynys-tırşılıgın, jan düniesın jaqsy bıletın maman ekenın tanytty. Auyldyŋ mädenietı, tūrmys-tırşılıgı, jastarǧa köŋıl bölu, eŋbekke baulu, mektep, mädeniet oşaqtarynyŋ jūmysyna, adam taǧdyryna bailanysty mäselelerge ūdaiy köŋıl bölıp, kem-ketıgın bütındep, qadaǧalaudy şaruaşylyq basşylarynan talap etıp otyrdy
1955-1959 jyldar aralyǧynda Aqmola oblystyq partiia komitetı Ädekeŋdı Qima audandyq komsomol komitetınıŋ bırınşı hatşysy, sodan soŋ Qima audandyq partiia komitetı ūiymdastyru bölımınıŋ meŋgeruşısı qyzmetterıne taǧaiyndady. Osyndai jauapty qyzmette jürıp, audannyŋ ekonomikasyn, mädenietın, äleumettık jaǧdaiyn jaqsartuǧa jäne osy salalardy basqaratyn mamandardy tauyp ornalastyruda Ädekeŋ köp üles qosty. Türlı deŋgeidegı şaruaşylyq tetıkterınıŋ talapqa sai şeşıluıne özınıŋ bılımı men küş-jıgerın, täjıribesın aiamai jūmsady.
1959 jyly Aqmola oblystyq partiia komitetı Ädılhan Şabatovty oblystyq komsomol komitetınıŋ bırınşı hatşysy etıp sailap, jas mamanǧa zor senım artty. Ädekeŋ būl jūmysty da asa tabandylyqpen atqara bıldı.
1961 jyly Qazaq KSR-ınde Tyŋ ölkesı ūiymdastyryldy. Tyŋ ölkesınıŋ basşylyǧy Ädekeŋdı Tyŋ ölkelık käsıpodaq ūiymynyŋ bölım meŋgeruşılıgıne ūsyndy. Bıraq Ädekeŋ būl jūmysta köp bolǧan joq. Sol jyldyŋ ortasynda Ädılhan Kenjebaiūly Aqmola oblysy halyq deputattary Vişnev audandyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ orynbasary, köp keşıkpei töraǧa qyzmetıne sailandy.
El basqaru – jauapty ıs. Osy salada jürıp Ädılhan Şabatov eŋbek adamdarynyŋ, qarapaiym jandardyŋ tynys-tırşılıgın, jan düniesın jaqsy bıletın maman ekenın tanytty. Auyldyŋ mädenietı, tūrmys-tırşılıgı, jastarǧa köŋıl bölu, eŋbekke baulu, mektep, mädeniet oşaqtarynyŋ jūmysyna, adam taǧdyryna bailanysty mäselelerge ūdaiy köŋıl bölıp, kem-ketıgın bütındep, qadaǧalaudy şaruaşylyq basşylarynan talap etıp otyrdy.
Ädılhan Şabatovtyŋ ūiymdastyru qabıletınıŋ qarymyn baiqaǧan oblys basşylyǧy ony ekonomikasy qūldyrap jatqan Atbasar audanyna atqaru komitetınıŋ töraǧalyǧyna, köp ūzamai bırınşı hatşylyǧyna taǧaiyndady. Atbasar Qazaqstan kölemındegı erteden kele jatqan tarihi, ırgelı de köne qala bolatyn. Audan kölemınde jäne Atbasar qalasyndaǧy öndırıs, auyl şaruaşylyǧy salalarynda şeşılmegen mäseleler, äsırese halyqtyŋ mädeni-tūrmystyq jaǧdaiyn köteruge bailanysty jūmystar öskeleŋ uaqyt talabyna sai emes edı.
Ädılhan Kenjebaiūly audan kölemındegı problemalardyŋ qandai sebepterge bailanysty bolǧanyn zerttegen soŋ, audandyq partiia komitetınıŋ biuro müşelerı men atqaru keŋesınıŋ aktivterımen aqyldasa kele, audannyŋ ekonomikasy men mädeni-tūrmystyq jaǧdaiyn örkendetudıŋ baǧdarlamasyn jasap, ony respublikanyŋ, oblystyŋ, basqaruşy organdarynyŋ aldyna qoidy. Ärine, basynda mūndai kürdelı şeşımge syn közben qaraǧandar da, oǧan senbeitınder de bolǧany ras. Bıraq qalyŋ köpşılıktıŋ qoldauynyŋ arqasynda baǧdarlamada közdelgen mäselelerdıŋ jüzege asa bastaǧanyna köp ūzamai közı jettı.
QKP Ortalyq Komitetınıŋ bırınşı hatşysy D.Qonaev Ädılhan Şabatovtyŋ basqaru jūmysyndaǧy qabıletı men mäsele şeşudegı ıskerlıgın baǧalai kelıp, ony 1969 jyly KOKP Ortalyq Komitetı janyndaǧy joǧary partiia mektebıne oquǧa jıberdı. Būl oqudy Ädekeŋ 1971 jyly qyzyl diplommen tämamdap şyqty.
Elge kelısımen oblystyq partiia komitetı Ädılhan Şabatovty ūiymdastyru bölımı meŋgeruşısınıŋ orynbasary qyzmetıne taǧaiyndady. Jauapty osy qyzmettı atqarǧan bır jyldan soŋ oblystyq partiia komitetınıŋ basşylyǧy Ä.Şabatovty kındık qany tamǧan elı – Qorǧaljyn audandyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy etıp taǧaiyndady.
Qorǧaljyn audany oblystyŋ basqa audandaryna qaraǧanda ekonomikasy qūldyraǧan audandardyŋ qatarynda bolatyn. Oblys ortalyǧynan şalǧaida ornalasqan qazaq audanynyŋ ortalyǧynda jäne şalǧaidaǧy 14 şaruaşylyqtardyŋ mekenjailarynyŋ arasynda asfalt tügıl, greider joldar da töselmegen edı. Şaruaşylyqtardyŋ köpşılıgınde su qūbyry jürgızılmegen, auyz sudyŋ özın qysy-jazy tasymaldap ışetın. Arqa öŋırındegı şejırelı ölke, qoinauy tūnǧan tarih, talai tuma talanttar şyqqan öner ordasy – ataqty Qorǧaljyn audanynyŋ jaǧdaiy jan auyrtar küide bolatyn.
Alǧaşqy jyldary būl audanda jūmys ıstep, jaǧdaidy tüzeu Ädekeŋe oŋai bolmady. Bıraq qabılettı basşy qiyndyqtyŋ bärın jeŋe bıldı. Osy audanda özı qyzmet atqarǧan 11 jyldyŋ ışınde Qorǧaljyn elı barlyq jaǧynan ösıp, örkendep, aldyŋǧy qatardaǧy audandardyŋ qataryna qosyldy. Ädekeŋ qyzmet etken jyldary audanda jaŋa Mädeniet saraiy salynyp, teledidar jelısı tartylyp, ıske qosyldy, köptegen köşe men alaŋǧa asfalt töselıp, basqa da joldar kürdelı jöndeuden öttı. «Selhoztehnika», «Zagotzerno», «Avtobaza» siiaqty halyqqa qyzmet etetın mekemeler keŋeitılıp, jaŋa qūrylystar salynyp, el tılegıne sai jūmys ıstei bastady. Bır şetı Şūbarköl kömır keşenıne deiın jetken ūzyndyǧy 1200 şaqyrym joǧary kerneulı elektr jüiesı tartyldy. Qorǧaljyn audanynyŋ kölemınde jaŋadan Teŋız audany qūrylyp, öz aldyna el bolyp şyqty. Aita berse, basqa da jüzege asqan jarqyn ıster jeterlık. Bügıngı täuelsızdık jyldary audannyŋ ejelgı tūrǧyndary äkımderdıŋ ısıne köŋılı tolmasa, «Ädılhan Şabatov basqarǧan jyldar-ai» dep ol kısınıŋ ıskerlıgı men azamattyǧyn süisıne eske alyp otyrady.
1983 jyly Ädılhan Şabatov oblystyq käsıpodaqtar ūiymynyŋ töraǧalyǧyna joǧarylady. Ekı jyl osy qyzmettı abyroimen atqarǧan Ädekeŋdı oblys basşylyǧy problemasy şaş etekten keletın Teŋız audany atqaru komitetınıŋ töralyǧyna taǧaiyndady. Ädekeŋ jergılıktı halyqpen tyǧyz bailanysta bola bılıp, kürdelı mäselelerdıŋ şeşıluıne mūryndyq boldy. Alaida ūzaq jyldar boiy tynymsyz atqarǧan jūmystar, kündız-tünı demalmastan ıstegen ıster Ädekeŋnıŋ densaulyǧyna äser etpei qoiǧan joq. 1987 jyly Ädekeŋ densaulyǧyna bailanysty zeinetke şyqty.
Ädekeŋ zeinetke şyqqanmen, qoǧamdyq ömırden tys qalǧan joq. 1997 jyldan bastap Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ qoldauymen respublikalyq Ardagerler keŋesı töraǧasynyŋ bırınşı orynbasary qyzmetıne taǧaiyndaldy.
Ädılhan Şabatov 1975 jäne 1980 jyldary Qazaq KSR Joǧarǧy Keŋesıne ekı märte deputat bolyp sailandy. Keudesıne «Oktiabr revoliusiiasy», «Eŋbek Qyzyl Tu», ekı ret «Qūrmet belgısı» ordenderı men medaldaryn taqty. Zamandastarynyŋ «Ädılhan degen aty ön boiyna sondai jarasym berıp, ainalasyna jaryq säule tüsırıp tūrǧandai körınedı» dep maqtauy tegın aitylǧan söz emes. Būl Ädekeŋmen köp aralasqan dos-jarandardyŋ oǧan bergen laiyqty baǧasy dep bılu kerek.
Ädekeŋnıŋ ömırden ozuynyŋ özı kenetten boldy. Ädekeŋnıŋ kabinetıne kırgen sol jyldardaǧy respublikalyq Ardagerler keŋesınıŋ töraǧasy Maqtai Saǧdiev onyŋ türınıŋ bozaryp otyrǧanyn körıp, bırdeŋenı sezgendei: – Ädeke, myna türıŋ maǧan ūnamaidy, sen auyryp otyrsyŋ, dereu auruhanaǧa jatyp emdel, jūmys eşqaida qaşpaidy. Men jol saparynan kelgende tap-tūinaqtai sau otyrǧanyŋdy köreiın, – dep jyly qoştasyp edı. Taǧdyrdyŋ jazǧany sol bolar, būl ekı dostyŋ soŋǧy ret didarlasqany eken.
Asyl aǧa, jatqan jerıŋ torqa, aldyŋ jaryq bolsyn, senıŋ jarqyn beineŋ dostaryŋnyŋ, tuǧan-tuystaryŋnyŋ jüregınde mäŋgılık saqtalady.
Sansyzbai ESILOV,
Astana qalalyq Ardagerler keŋesınıŋ töraǧasy
