Damudyŋ jaŋa kezeŋıne qadam basyp jatqan Qazaqstanda basym baǧyttyŋ bırı – memlekettık qyzmet jüiesın jaŋǧyrtu. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev VIII sailanǧan Parlamenttıŋ bırınşı sessiiasynyŋ aşyluynda da memlekettık basqarudyŋ tiımdılıgın jäne strategiialyq josparlaudyŋ sapasyn köteru qajet ekenın basa aitqan edı. Reformalardy äzırleu jäne jüzege asyru ısınde memlekettık qyzmetşıler maŋyzdy röl atqarady. Äsırese bügınde bilık jūmysqa yntasy bar jas mamandardy memlekettık qyzmetke tartuǧa maqsattanyp otyr. Osy tūsta bız Astana qalasy boiynşa Memlekettık qyzmet ısterı departamentınıŋ basşysy Äli KÖMEKBAEVTY äŋgımege tartyp, memlekettık basqaru ısındegı jaŋaşyldyqtar, jastarǧa arnalǧan jeŋıldıkter turaly bıraz maǧlūmatqa qanyqtyq.
– Äli Amantaiūly, Prezident «Adam memleket üşın emes, memleket adam üşın» dep ünemı aityp keledı. Sızdıŋ pıkırıŋızşe, Jaŋa Qazaqstandaǧy memlekettık qyzmet qalai ūiymdastyryluy kerek?
– Jaŋa Qazaqstandaǧy memlekettık qyzmet biurokratiiaǧa jol bermeitın servis sipatynda boluy tiıs. Būl – halyqtyŋ talabyna sai bolu, eldıŋ qajetınen şyǧa bılu degen söz.
Bügınde halyq tarapynan memlekettık organdardyŋ qyzmet körsetuıne qatysty keibır köŋıl tolmaityn mäselelerdıŋ bary jasyryn emes. Osy olqylyqtardyŋ ornyn toltyru – bızdıŋ alda atqarar qyzmetımızdıŋ basty baǧdary. Ol üşın aşyq, ädıl, adal, adamǧa baǧdarlanǧan memlekettık apparat qalyptastyruymyz qajet. Maqsatymyz – el igılıgıne qyzmet etu. Jaŋa Qazaqstandaǧy memlekettık qyzmettı ūiymdastyru osy baǧytta jürgızıledı.
– Būl baǧytta naqty qandai özgerısterdı aitar edıŋız?
– Memleket basşysy memlekettık qyzmetke kıru jäne odan şyǧu räsımderın jeŋıldetu, biurokratiiaǧa jol bermeu, meritokratiia qaǧidatyn ılgerıletu, daryndy basqaruşylardy jäne jeke sektordan käsıbi mamandardy memlekettık qyzmetke tartu, strategiialyq adam resurstaryn damytuǧa qatysty Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgınıŋ aldyna jaŋa mındetter qoiǧan bolatyn. Mūny jüzege asyru üşın tiıstı zaŋnamaǧa bırqatar özgerıs pen tolyqtyru engızıldı.
Coŋǧy bır jyldyŋ kölemınde memlekettık qyzmettı jetıldıru boiynşa 4 zaŋ qabyldanyp, qoldanysqa endı. Sonyŋ bırqataryna toqtalsam, byltyr şılde aiynda Sifrlyq damu ministrlıgımen bırge äzırlengen «Sifrlandyrudy damytu turaly» zaŋ qabyldanyp, taldau jäne monitoring jürgızu negızınde memlekettık qyzmetterdı körsetu kezınde būzuşylyqtardyŋ aldyn aluǧa jäne qyzmet aluşynyŋ qūqyqtary men zaŋdy müddelerın qamtamasyz etuge baǧyttalǧan ūsynystardy äzırleu funksiiasy agenttıkke berıldı. Osylaişa byltyrdyŋ özınde 46 myŋǧa juyq būzuşylyq anyqtaldy. Onyŋ ışınde eŋ jiı kezdesetınder – qyzmet körsetu merzımın jäne tärtıbın būzu, artyq qūjattardy sūratu, qyzmet körsetuden negızsız bas tartu.
Sonymen qatar öŋırge baryp jūmys ısteitın memlekettık qyzmetşılerge rotasiialyq tölem töleu engızu közdeldı. Būl jemqorlyqtyŋ aldyn alu instituty desek te bolady. Qoldanystaǧy zaŋǧa säikes, özge öŋırge rotasiialanatyn qyzmetşıge uaqytşa üi berıluı tiıs. Bıraq qyzmettık päterler jetıspegendıkten, rotasiialanǧan qyzmetşıler öz qarajatyna üi jaldauǧa mäjbür. Sol sebeptı köptegen qyzmetşı rotasiiadan bas tartyp jatady. Rotasiialyq tölemdı engızu osy olqylyqtardyŋ ornyn toltyruǧa baǧyttalyp otyr. Rotasiialyq tölemdı engızu üşın respublikalyq biudjettık komissiia 2023-2025 jyldarǧa qajettı qarjy bölu mäselesın maqūldaǧanyn aita ketu kerek.
Astana qalasy boiynşa memlekettık mekemelerde 3566 memlekettık qyzmetşı jūmys ısteidı, memlekettık qyzmette ştat sanynyŋ 8 paiyzyn bos oryndar qūraidy. Qazır är memlekettık organ ştat kestesın özı bekıtedı. Alaida basşy men oryndauşylar sany rettelmegen. Bır basşyǧa 1-2 oryndauşydan keletın jaǧdai kezdesedı. Kei organda basşy sany oryndauşydan da asyp tüsedı. Sondyqtan memlekettık organdarda basşylar men oryndauşylar sanyn retteu eskerılıp, tiımdı menedjmenttı ornatu maqsatynda basşylar men oryndauşylar sany agenttık būiryǧymen retteledı
Sondai-aq «senım joǧaltuyna» bailanysty öz ökıletın tiısınşe oryndamaǧan saiasi qyzmetşını qyzmetten bosatu instituty engızıledı. Mūndai bosatu turaly şeşımdı Memleket basşysy ǧana qabyldaityn bolady. Būl – älemde bar täjıribe. Mäselen, Oŋtüstık Koreia, Singapur, Ūlybritaniia, Germaniia, İspaniia, İrlandiia elderınde mūndai täjıribe qoldanylatynyn aita ketu kerek. Osy sebeptı jūmystan bosatylǧan qyzmetker üş jyl ışınde memlekettık qyzmetke orala almaidy. Zaŋǧa säikes, saiasi qyzmetşi – saiasi mindetterdi iske asyruǧa jauapty qyzmetşi. Iаǧni saiasi qyzmetşıge jüktelgen jauapkerşılık ülken.
Memlekettık organdarda arnaiy salalyq bılımı bar mamandar tapşy. Sondyqtan būdan bylai «kelısımşart qyzmetşılerı» degen ūǧym tiıstı zaŋǧa engızıldı. Būl salalyq jobalardy ıske asyrǧanda, käsıbi bılımı bar mamandardy tartuǧa mümkındık beredı. Kelısımşart merzımı bır jyldan aspaidy. Olar memlekettık qyzmetşı sanatyna jatpaidy. Būǧan qosa, agenttık monitoring jasap, qai salada qandai maman jetıspeitının anyqtamaq. Keiın Ükımet bekıtken maŋyzdy jobalar tızımı boiynşa olar «kelısımşart qyzmetşılerı» retınde jūmysqa tartylady.
Astana qalasy boiynşa memlekettık mekemelerde 3566 memlekettık qyzmetşı jūmys ısteidı, memlekettık qyzmette ştat sanynyŋ 8 paiyzyn bos oryndar qūraidy. Qazır är memlekettık organ ştat kestesın özı bekıtedı. Alaida basşy men oryndauşylar sany rettelmegen. Bır basşyǧa 1-2 oryndauşydan keletın jaǧdai kezdesedı. Kei organda basşy sany oryndauşydan da asyp tüsedı. Sondyqtan memlekettık organdarda basşylar men oryndauşylar sanyn retteu eskerılıp, tiımdı menedjmenttı ornatu maqsatynda basşylar men oryndauşylar sany agenttık būiryǧymen retteledı.
– Zaman talabyna sai memlekettık qyzmet jüiesı nenı eskeruı tiıs?
– Symsyz jelı bailanysy, kürdelı baǧdarlamalar jäne özge de «aqyldy» tehnologiialardy mümkındıgınşe memlekettık qyzmette engızu maŋyzdy. Sondyqtan bırqatar jaŋalyq osyǧan arnaldy. Mäselen, bügınde memlekettık qyzmette qaşyqtan jūmys ısteu jäne ikemdı jūmys kestesın retteu qarastyryldy. Pandemiia uaqyty men jan-jaqty sifrlandyru ürdısı onlain jūmystyŋ mümkındıgın körsettı. Osy mäsele boiynşa jalpy normalar 2021 jyly Eŋbek kodeksıne engızılgen bolatyn. Sol sekıldı 2024 jyldan memlekettık qyzmetke ırıkteu onlain jürgızılmek. Būl baǧytta sybailas jemqorlyqqa jol bermeu üşın ırıkteu kezeŋınen ötu kezınde ümıtkerge ID nömır berıledı. Iаǧni baiqau räsımınıŋ aşyqtyǧyn täuelsız baqylau jüiesı qamtamasyz etedı. Osylaişa, jaŋa ırıkteu formatyna säikes, baiqau qorytyndysy aqparattyq jüiemen derbes türde şyǧarylady.
Qazırgı qazaqstandyq qoǧam memlekettık qyzmetşılerden memlekettık jäne qoǧamdyq müddelerge ädıl jäne adal qyzmet etuın, öz küş-jıgerın, bılımı men täjıribesın eldıŋ damuyna jūmsauyn kütedı. Moraldyq qaǧidattar men jalpy qabyldanǧan mınez-qūlyq normalaryn saqtau memlekettık qyzmetşılerge degen qoǧamdyq senımnıŋ negızı sanalady. Kündelıktı ömırde azamattar ūlttyq ädet-ǧūryptarda bekıtılgen, jalpy qabyldanǧan normalardy ūstanady jäne sol qūndylyqtardy memlekettık qyzmetşılerden körgısı keledı.
Biık maqsatqa ūmtylǧan, eŋbekqor, kreativtı jas buyn – qaşanda eldıŋ arqasüier tıregı. Eŋ bastysy, bız jastarymyzdyŋ boiyndaǧy tasyǧan küş-jıger men bılımdı el müddesıne qyzmet etuge baǧyttasaq degen niettemız. Tıptı bügınde studentterdı memlekettık qyzmetke daiyndau maqsatynda olarǧa qyzmettıŋ erekşelıkterın tüsındıru jäne yntalandyru jūmysyn jürgızetın «Jas memlekettık qyzmetşıler mektebı» qyzmet etedı
Qoǧam igılıgı üşın yntymaqtastyqtyŋ negızı – ūrpaqtan-ūrpaqqa berıletın moraldyq-etikalyq normalar, ädet-ǧūryptar. Qazırgı zamanǧy syn-qaterler memleketten tarihi jäne ūlttyq erekşelıkterdı eskere otyryp, qoldanystaǧy basqaru mädenietın jaŋǧyrtudy talap etedı. Osy negızde «Adamǧa baǧdarlanǧan» memlekettık basqaru modelındegı memlekettık qyzmetşılerdıŋ käsıbi jäne tūlǧalyq bolmysy jaily doktrina äzırlenude. Ol aşyq ükımet portalynda 2023 jyldyŋ 22 mamyryna deiın talqylanady.
Doktrina ūlttyq deŋgeidegı maŋyzdy qūjat retınde memlekettık qyzmetşılerdıŋ ruhani-adamgerşılık tūrǧydan özgeruıne türtkı boluǧa baǧyttaldy. Memlekettık qyzmetşılerdıŋ joǧary qūndylyqtardy ūstanuy jazadan, synnan nemese baqylaudan qoryqqannan emes, özınıŋ ışkı erık-jıgerımen, niet-qalauymen oryndaluy qajet.
– Memlekettık qyzmette bılıktı ärı jas mamandarǧa, jeke sektordaǧy käsıbi jäne daryndy basqaruşylarǧa qanşalyqty jol aşyq?
– Būl – öte özektı mäsele. Qazırgı taŋda jastar üşın būryn-soŋdy bolmaǧan jeŋıldıkter jasalyp jatyr. Jas mamandardy tartuǧa bilık maqsattanyp otyr. Memlekettık basqaru, memlekettık qyzmet – būl unikaldy mektep. Sonyŋ bır dälelı retınde 2019 jyly qūrylǧan Prezidenttık jastar kadr rezervın aituǧa bolady. Prezident atap ötkendei, «Jastar kadr rezervı – memlekettıŋ rezervı». Ony qalyptastyrudaǧy basty maqsat – kökıregı oiau, közı aşyq jastardy memlekettık basqaruǧa tartu, memlekettık apparat jūmysyna jaŋa serpın beru. Al Jaŋa Qazaqstannyŋ kadrlyq äleuetı myqty bolsa, ruhy biık, täuelsızdıgı berık el bolyp damityny kümänsız.
Prezidenttık jastar kadr rezervı bügıngı taŋda öz tiımdılıgın körsetıp otyr. Osy jūmys qolǧa alynǧannan berı kadr rezervıne ekı ret ırıkteu öttı. 2019 jyly ötkızılgen ırıkteu memlekettık ärı kvazimemlekettık sektorǧa baǧyttalsa, 2021 jyly ötkızılgen ırıkteu tek memlekettık qyzmetke baǧyttalyp, nätijesınde rezervke 50 adam alyndy. Barlyǧy 350 rezerv ökılınıŋ 75 paiyzy türlı salada qyzmet atqaruda. Biylǧy ırıkteude ümıtkerlerge memlekettık tıldı mındettı türde meŋgeru talaby engızıldı. Iаǧni Prezidenttık jastar kadr rezervı – bılımdı, alǧyr, bastamaşyl, innovasiialyq oilai alatyn jastardy ırıkteudı tūraqty jolǧa qoiu arqyly memlekettık qyzmetşılerdıŋ jaŋa buynyn qalyptastyrudyŋ joly. Ümıtkerler jeke mansaptyq ambisiialardy emes, eŋ aldymen, qoǧam müddesın maqsat etuı kerek. Kadr rezervıne enudıŋ mänı – ülken bastyq bolu emes, el igılıgı üşın qyzmet atqaru. Osyndai ūstanymmen ǧana halyqqa sapaly memlekettık qyzmet körsetetın memlekettık basqaru menedjerlerı qalyptasady. Osy täjıribenı eskere otyryp, 2023 jyly respublikanyŋ barlyq aimaǧynda öŋırlık jastar kadr rezervterı qūrylmaq. Būl jas mamandardyŋ el öŋırlerıne oralyp, onyŋ damuyna üles qosuyna jol aşady.
Sonymen qatar, jastarǧa arnalǧan äleumettık lift qūru maqsatynda Memleket basşysynyŋ memlekettık qyzmetke kırudegı artyq kedergılerdı joiu jäne odan «şyǧu» tärtıbın jeŋıldetu jönındegı tapsyrmasyn oryndau maqsatynda zaŋnamaǧa tiıstı özgerıster engızıldı. Endı oqu ornyn memlekettık grantpen üzdık bıtırgen, oquda joǧary körsetkışke (GPA 3,33-ten joǧary) jetken tülekter audandyq jäne auyldyq jerlerdegı tömengı memlekettık lauazymdarǧa baiqauǧa qatyspai taǧaiyndalady.
Biık maqsatqa ūmtylǧan, eŋbekqor, kreativtı jas buyn – qaşanda eldıŋ arqasüier tıregı. Eŋ bastysy, bız jastarymyzdyŋ boiyndaǧy tasyǧan küş-jıger men bılımdı el müddesıne qyzmet etuge baǧyttasaq degen niettemız. Tıptı bügınde studentterdı memlekettık qyzmetke daiyndau maqsatynda olarǧa qyzmettıŋ erekşelıkterın tüsındıru jäne yntalandyru jūmysyn jürgızetın «Jas memlekettık qyzmetşıler mektebı» qyzmet etedı. Būl jobanyŋ engızılgenıne 6 jyl boldy. Qatysuşylardy mektepke qabyldau ötken jyldyŋ 1-15 jeltoqsan aralyǧynda jürgızıldı. Nätijesınde jobaǧa qatysuǧa 63 azamattan ötınış tüstı. Olardyŋ ışınde L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınen – 29 student, M.Närıkbaev atyndaǧy QazGZU universitetınen 22 student jäne S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınen 12 student bar. Qaŋtar aiynda olar onlain formatta ırıkteu kezeŋınen ötıp, jobaǧa 39 qatysuşy qabyldandy. Qatysuşylardy oqytu barysynda «Bolaşaq» baǧdarlamasynyŋ tülekterı, Prezidenttık jastar kadr rezervınıŋ müşelerı, «Üzdık memlekettık qyzmetşı» atanǧan bılıktı mamandar därıs oqydy.
Jaŋa Qazaqstannyŋ memlekettık kadrlarynyŋ boiynda eldık müddenı oilaityn prinsipşıl ūstanymdar boluy kerek. Sol arqyly ǧana bız memlekettık basqaru apparatyn qalyptastyruda sapaly özgerıske qol jetkızemız. Sapaly kadrdy bızge eşkım äkelıp bermeidı, olar qoǧamnyŋ ışınde. Bızdıŋ mındet – solardy tauyp, memlekettık apparatqa tartyp, ırıktep alu arqyly käsıbi memlekettık qyzmetkerlerdıŋ jaŋa legın qalyptastyru.
