Adam özı qalaǧan jūmysyn atqarǧanda, ülken tabystarǧa qol jetkızedı. Būl şynaiy şyndyq. Sözımızge arqau bolyp otyrǧan azamat – Töleuǧazy Qamaşūly Nūrkenov.
Töleuǧazy Nūrkenov 1953 jyly 16 qyrküiekte Qaraǧandy qalasynda qyzmetkerler otbasynda düniege kelgen. Naǧyz öndırıs ortalyǧy. Keŋestık kezeŋde ol kömır oşaǧynyŋ üşınşı ortalyǧy bolatyn. Äkesı Qamaş – Abai selolyq halyq deputattary keŋesı atqaru komitetınıŋ töraǧasy, anasy Kümısjan – üi şaruasyndaǧy adam. Janūialarynda tört ūl, tört qyz bala. Töleuǧazy osyndai tatulyǧy jarasqan ülken janūiada ösken.
Balalyq şaǧyn eske alǧanda, Töleuǧazy:
– Äkemız qatal kısı edı. Jūmys dese janyn beretın. Ol kısınıŋ adaldyǧy bır basqa, basqaru qabıletı erekşe bolatyn. Äkemızdı jūrt qatty syilaityn. Bız ol kısıden kädımgıdei imenetınbız. Üidıŋ şaruasynda ol kısınıŋ jūmysy joq edı. Barlyq ıs anamyzdyŋ moinynda boldy, sondyqtan bız şamamyz kelgenşe kömektesuge tyrysatynbyz. Üide ärqaisymyzdyŋ özımız atqaratyn belgılı jūmystarymyz bar. Bız olardy uaqytynda, būljytpai jäne jaqsy oryndauǧa talapty boldyq. Eŋbegımızdıŋ baǧasyn anamyz keşkısın, şai ışıp otyrǧanda, äkemızdıŋ közınşe beretın. Osyny bıletın bız qaşan da oquymyzdy jaqsy oqyp, üidegı şaruaǧa da ūqypty bolatynbyz, – deidı.
Osyndai tärbie körıp ösken jıgıt mekteptı 1971 jyly jaqsy baǧamen bıtıredı. Küzde Armiia qataryna şaqyrylyp, Otan aldyndaǧy boryşyn öteuge attanady. Odan oralǧan soŋ Almatydaǧy Memlekettık Eŋbek Qyzyl Tu ordendı Auylşaruaşylyq institutyna tüsedı. Ony üzdık bıtırıp, agronom mamandyǧyn iemdenedı. İnstituttyŋ joldamasymen Almaty oblysynyŋ auylşaruaşylyq basqarmasyna bas agronom bolyp, eŋbek jolyn bastaidy.
Jas jıgıt alǧaşqy qadamynan bastap-aq belsendı jäne bılgır maman retınde tanyla bastaidy. Ony Almaty oblystyq halyq deputattary keŋesı atqaru komitetınıŋ apparatyna jūmysqa şaqyrady. Töleuǧazy Nūrkenov oblystyq atqaru komitetı töraǧasynyŋ bırınşı orynbasarynyŋ kömekşısı bolyp taǧaiyndalady.
Osy bır kezeŋdı Töleuǧazy bylai suretteidı:
«Ol kezde töraǧanyŋ bırınşı orynbasary bolyp soǧys ardagerı Qaztai Nūrmanbetūly Ūltaraqov degen kısı atqarǧan. Soǧysta oŋ qolynan aiyrylǧanymen, sol qolymen keremet jazatyn. Ol kısı öte qatal adam edı, bıraq sonysyna qaramai şynşyl, ädıl bolatyn. Sol bır jauapty qyzmette jürgende, men sol asyl aǧamyzdan köp ülgı-önege aldym, köp närsenı üirendım».
Şynynda, üirenetın närseler jetkılıktı. Töleuǧazy Nūrkenov bırınşı orynbasardyŋ kömekşısı bolyp, jūmys atqarǧan mekeme bastyǧynyŋ baqylauynda auylşaruaşylyq, qūrylys, sauda, bailanys mäselelerı boldy. Sondyqtan sol mäseleler jaiyndaǧy mälımetterdı tolyq bıluı qajet edı. Kün saiyn atqarylyp jatqan jūmystardy qadaǧalap otyratyn. Ol üşın oblystyq, audandyq qyzmet pen keŋselerdıŋ basşylarymen tıkelei bailanysta otyratyn. Issaparǧa da jiı şyǧyp, sol jerdegı kadrlarmen betpe-bet kezdesıp, olardyŋ atqaryp jatqan jūmystaryn közımen körıp, ärbırınıŋ qabıletın anyqtaityn. Būl tynymsyz jūmystyŋ nätijesı de bar edı. Töleuǧazy ülken täjıribe mektebınen öttı desek te bolady.
Özıne ömırlık täjıribe jinaǧan maman jıgıt Almaty oblystyq auylşaruaşylyq basqarmasyna bas maman bolyp taǧaiyndalady. Mūnda ol jerdı paidalanu, jerdı öŋdeu, jerdı qorǧaudaǧy teoriialyq bılımın ıs jüzınde paidalanu mäselesımen etene şūǧyldanady. Taǧdyry ony qaitadan jerdı, jer qūrylysy käsıbıne mäŋgılıkke alyp keledı.
Töleuǧazy öndırıstık daǧdylary men mol täjıribesıne qaramai, teoriialyq bılımın köteruge talpynady. Ol S.Seifullin atyndaǧy Qazaq agrotehnikalyq universitetınıŋ jerdı paidalanu fakultetın tämamdaidy. Öz mamandyǧynyŋ barlyq qyr-syryn jaqsy bıletın, öz oiyn paiymdai alatyn därejege qol jetkızedı. Öz salasynyŋ baǧytyna tvorchestvolyq közqaraspen qarap, köp mäselenı şeşudegı jaŋalyqtarǧa qol jetkıze alatynyn tanytady. Özınıŋ osyndai qasietterımen Töleuǧazy Nūrkenov jauapty memlekettık qyzmetterge ūsynylady.
Ol Almaty qalalyq atqaru komitetınde bas maman bolyp bastap, özınıŋ jūmysyna degen adal eŋbegınıŋ arqasynda, Almaty qalasy Jer resurstary komitet basqarmasy töraǧasynyŋ orynbasary därejesıne deiın ösedı.
Ömırınıŋ osy bır kezeŋın Töleuǧazy tolǧana otyryp esıne alady.
– Men jūmysqa ornalasqan kezımde komitettıŋ töraǧasy Beksyrǧa Danyşpanov aǧai bolatyn. Ol kısı sol kezdegı jerdı ornalastyru, jer qatynastary jäne jerdı qorǧau men ūtymdy paidalanu jönındegı belgılı maman edı, – dep, maqtanyp ta alady.
Osy kezde Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Keŋesınıŋ astanany Almatydan Aqmolaǧa köşıru turaly tarihi şeşımı şyqqan edı. Būl qaulyǧa Töleuǧazy qatty quandy. Onyŋ oiyna bırden kelgen närse – Aqmola qalasyn ūlǧaitu üşın jerdıŋ jetkılıktı ekenı.
1998 jyldyŋ aqpan aiynda Töleuǧazy Nūrkenov Qazaqstan Respublikasy Jer resurstaryn basqaru jönındegı agenttıgınıŋ töraǧasy Baqyt Saǧyndyqūly Ospanovqa sūqbatqa şaqyrylady. Ol kısı Töleuǧazyǧa jaŋa astananyŋ Jer resurstary basqarmasy qalalyq komitetın basqarudy ūsynady. Oilanuǧa uaqyt beredı. Ol bırden äkesımen aqyldasady. Äkesı: «Balam, būl ūly köş. Köşten qaluǧa bolmaidy. Halyqpen bırge bol!» dep batasyn berıptı.
Töleuǧazy Nūrkenov äkesınıŋ batasyn alyp, Baqyt Saǧyndyqūlyna kelısımın berıp, Aqmola qalasyna ūşaqpen ūşyp ketedı. Ony qary boraǧan, suyq, qoŋyr da köŋılsız şaǧyn qala qarsy alady. Ol kele salyp, bılegın sybanyp, osy qalada bolaşaq astanany köteruge kırısıp ketedı. Qolda bır ǧana qūjat – lauazymdy qyzmetke bekıtılgenı turasyndaǧy būiryq. Basqasyn ol özı ūiymdastyruy qajet edı. «Selingiprozem» mekemesınen ekı bölme bölınedı. Bara-bara üidıŋ bır qabatyn iemdenedı. Bankte esep-şot aşylyp, jaŋa kadrlar jinaqtalady. Enşıles şaruaşylyq käsıporyndar aşyla bastaidy. Sonyŋ bırı – «AstanagorNPSzem» jobalau instituty. Ony Hatiev Nūrman basqaratyn bolady. Mamandarǧa bılımı men käsıbi täjıribelerın tereŋdetuge, dūrys şeşım qabyldaularyna mol mümkındık jasalady. Özınıŋ qyzmetı turasynda Töleuǧazy:
– Bızder osylai qyzu jūmysqa kırısıp kettık. Bızderdıŋ basty maqsatymyz – salynatyn obektılerge bölınetın jer telımderın jäne olardyŋ qūjattaryn dūrys ärı uaqytyly daiarlap otyru. Būǧan qosa paidalanuǧa berılgen obektılerdıŋ qūqyqtaryn anyqtaityn töl qūjattar da uaqytyly jasaluy tiıs edı. Barlyq obektı Qazaqstan Respublikasy Ükımetı bekıtken, elımızdıŋ Tūŋǧyş Prezidentı N.Nazarbaevpen kelısılgen qalanyŋ Bas josparyna säikes salynyp jatty, – dep, maqtanyş sezımımen eske saldy.
Jeke adamdar men zaŋdy tūlǧalarǧa qala aimaǧynan jer bölu turasynda jer turaly erejege säikes Astana äkımınıŋ qaulysymen Jer bölu komissiiasy qūryldy. Ony qala äkımınıŋ orynbasary basqardy, al kömekşısı bolyp Töleuǧazy bekıtıldı. Olardyŋ aldynda, Astana qalasynyŋ qazırgı zamanui qaitalanbaityn kelbetın jasau maqsaty tūrdy. Obektılerdıŋ qūrylysyn tezdetu, jer telımderın zaŋ tärtıbıne säikes uaqytynda bölıp otyru zaŋ aiasynda jürgızılıp jatty. Aşyq ta adal jūmys jasaldy.
Ol jyldary jaŋa astananyŋ jer kölemı 25,2 myŋ gektar bolatyn. Ol tez arada igerıle bastady. Ony ūlǧaitu üşın jaŋa joba jasauǧa tura keldı. 2000 jyldyŋ 8 tamyzynda «Astana qalasyna jaŋa jerlerdı engızu turaly» Tūŋǧyş Prezidenttıŋ qaulysy şyqty. Būl künderı qala aumaǧy 80 myŋ gektar bolyp otyr.
Özınıŋ käsıbi ūzaq qyzmetınde Töleuǧazy Nūrkenov bırde-bır ret özı taŋdaǧan mamandyǧynan ainyǧan emes jäne oǧan adal boldy. Özı taŋdaǧan mamandyǧyn tereŋ zerttep, öz ısın qajetke jarata bıldı. Özı jaqsy bolǧandyqtan, onyŋ qasynda qaşan da jaqsy jandar jürdı.
Osy salada on segız jyl eŋbek etken jyldary ol jetı äkımmen jūmys jasady. Olardyŋ barlyǧy adamgerşılıgı mol, jauapkerşılıgı ereŋ jandar bolatyn. Olar özderınıŋ qaramaǧyndaǧylarǧa küştı talap qoia bıldı jäne olardy syilai da bıldı. Töleuǧazy öz jūmysynda eşqaşan eskertu almaǧan eken.
Töleuǧazy Nūrkenov eŋbek etken sol bır jyldar Astana qūrylysynyŋ damyp, şaryqtaǧan kezeŋı bolatyn. Maman azamat sol örelı ıske tvorchestvolyq közqaraspen qarap, adal eŋbegımen jūrt qūrmetıne bölendı. Ol özımen bırge eŋbek etken Qasym Appasūly Taukenov, Farid Habibrahmanūly Galimov, Sergei Mihailovich Tihonskii, Sansyzbai Seiıtjanūly Esılov, Sergei Mihailovich Horoşun, Janbyrşy Esetūly Nūrkenov, Vladimir Lvovich Kalik jäne basqalaryn jiı eske alady. Olarǧa degen qūrmetı ūşan-teŋız. «Bızder, Astana qalasynyŋ jaŋa tarihyn janqiiarlyq eŋbegımızben jasaǧan edık» dep, tolǧanady er azamat.
Töleuǧazy Nūrkenov – jerdı qorǧau, ūtymdy paidalanu, jer qūrylysy jönındegı bılgır maman. Ol «Parasat», «Qūrmet» ordenderımen, köptegen medal men Qūrmet gramotalarymen marapattalǧan.
Būl künderı özımız ömırıne bıraz şolu jasaǧan Töleuǧazy Nūrkenov 70 jasqa tolady. Ärıptesterımen bırge özı ömırlık qalaǧan mamandyǧy turasynda köpşılıkke qamqorşy, jastarǧa ūstaz.
Torqaly toiyŋyz qūtty bolsyn, Töleuǧazy! Jüzıŋızden nūr taimasyn! Bala-şaǧaŋyzdyŋ qasynda, elıŋızdıŋ arasynda şalqyp ömır süre berıŋız!
Özıŋızdı bıletın, syilaityn adamdar men Astana qalasy Ardagerler keŋesınıŋ belsendılerı atynan Sızge zor densaulyq, ūzaq ǧūmyr, otbasyŋyzǧa şattyq, eŋbegıŋızge jemıs tıleimız! Ärdaiym elımızdıŋ eleulısı bola berıŋız!
Amangeldı ÄŞIROV,
Astana qalasy Ardagerler keŋesı mediatobynyŋ jetekşısı
