«Qazır dämetu tym köbeiıp ketkendei. Dämetudıŋ arty sūranşaqtyq, jaltaqtyq, jalpaqtauşylyq, jalqaulyqqa jetkızedı. Onyŋ soŋy erınşektıkke äkeledı. Erınşektıkten masyldyqqa jetu – bır-aq qadam». Senator Nūrtöre Jüsıp «Masyl bolma, asyl bol!» atty maqalasynda qoǧamdaǧy özektı mäselege osylai nazar audartady.
Ras, tılenşektık piǧylymyz bar. Ötırık emes. Bügınde būl qasiet baiǧa da, kedeige de ortaq. Bailar meşıtke baryp qaiyr sūramasa da, Ükımet ūsynǧan jeŋıldıkterdı aluǧa asyǧady. Keşe Prezident Ükımet otyrysynda subsidiia mūqtaj adamdarǧa jetpei jatyr degenı dälel bolady. Mūny masyldyq demei ne deimız?!
Bırde halyqty jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ mamanymen pıkırles boldyq. Ortaq äŋgıme atauly äleumettık kömek töŋıregınde örbıdı.
– Äkımnıŋ tapsyrmasyna sai, atauly äleumettık kömekke qūjat äzırleu barysynda bolǧan zaŋ būzuşylyqtyŋ aldyn alu jäne qarjynyŋ maqsatty berıluıne taldau jasau jönınde jūmysşy top qūrylyp, zertteu jūmysy jürgızıldı. Söitıp, qarjylai kömektı alatyndardyŋ äleumettık jaǧdaiyn körudı josparladyq. Senesız be, körsetılgen mekenjailar boiynşa zäulım üilerge bardyq. Kottedj iesınen atauly äleumettık kömektı ne maqsatta jaratyp otyrǧanyn sūradyq. Otaǧasy bılmeitın bolyp şyqty. Söitse, äielı qūjat daiyndap, tanystary arqyly ötkızıp jıbergenı anyqtaldy. Qazır alǧan qarjyny öteude, – dep äŋgımenıŋ ūşyn qyltitty ol.
Qazır «Ne berse de qaiyrymen bersın!» deitın qazaq qaida, «alsam, ala bersem!» degen piǧyl basym bolyp tūr. Meilı subsidiia bolsyn, meilı qaitarymsyz grant bolsyn, äiteuır Ükımetten jeŋıldıkpen keletın qarjyny belden basyp qaluǧa tyrysatyn adamdar köbeidı. Tıptı Astana qalasynda bır şaŋyraqtyŋ astynda tūratyn memlekettık jäne biudjettık sala mamandary arasynda zaŋdy türde ajyrasqandary da bar. Erlı-zaiypty bırge tūrady, bıraq formaldı türde ajyrasyp alǧan. Öitkenı jalǧyzbasty ananyŋ tūrǧyn üidı aluǧa mümkındıgı mol, ekınşı jaǧynan, bala-şaǧasyna järdemaqyny taǧy alady.
Qazaq qoǧamyndaǧy ülken problemanyŋ bırı – masyldyq. Masyldyqty keselge balaityn äleumettanuşylar da bar. Endı bırı mūqtajdyq pen masyldyqtyŋ arajıgın ajyratudy alǧa tartady. Jalpy, masyldyq degenımız ne? Jūmysqa qūlqy joq, bıreudıŋ eŋbegımen jatyp ışuge daǧdylanu, auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen jürudı dūrys sanaityn psihologiialyq tüsınıktı jatqyzady. Ondailar köp pe? Ol jönınde naqty aqparat joq. Degenmen qazaq qoǧamyn tūŋǧiyqqa batyratyn keseldıŋ bırıne ainaldy.
Osyndaida Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaevtyŋ öskeleŋ ūrpaq masyldyq niet pen bos sözden arylyp, eŋbek etudıŋ maŋyzyn tüsınuı kerek degenı oiǧa tüsedı.
Äleumettanuşylar bıreudıŋ esebınen ömır süru, auyrdyŋ üstımen, jeŋıldıŋ astymen jürıp kün köru, qiyndyqqa tözımsızdık tanytu, jeŋıl tabys tabuǧa ūmtylu syndy jaǧymsyz qylyqtar äsırese naryq zaŋdylyǧyna negızdelgen qoǧamda aiqyn baiqalatynyn aitady. Adamnyŋ eŋbekke degen qabılet-qarymy, ynta-jıgerı tömendıgınen onyŋ eŋbegıne degen sūranys azaiyp, nätijesınde senımsızdık paida bolady. Onyŋ arty «masyldyq psihologiiasyna» äkeledı.
Qoǧam belsendılerın sözge tartyp, masyldyq taqyrybyn özek ettık. Ärine, köpke topyraq şaşudan aulaqpyz. Esık aldyndaǧy jerdı kädege jaratyp, qap köterıp, qūrylys ıstep, saudanyŋ körkın qyzdyryp, otbasyn asyrap jürgen erler az emes. Alaida pıkırlesterdıŋ köbı eŋbek bäsekesınde qabıletımız tömen ekenın moiyndady.
Menıŋ bır armanşyl körşım bar. Auyzben üi tūrǧyzady, qymbat kölık alady, ırgelı şaruaşylyq qūryp, auyldastaryn jūmyspen qamtidy. Sözben bärın qatyrady. Bır jyly armanyn qalqan etıp jalǧa jer aldy. Söitıp qauyn, qarbyz ektı. Baqşa daqyldary merzımınde pıstı. Qyrsyqqanda, ötkızetın jer tappady. Qauyn dalada aǧyp kettı. Körşım osyǧan äkımdıktı bır kınälady, saudagerdı bır kınälady. Alaida özınıŋ jıgersızdıgın, bäsekege qabıletsızdıgın moiyndaǧysy kelmedı. Bügınde arman kemesıne mınıp, älı qiialdap jür…
Käsıpkerler senımdı jūmysşyny köp ızdeidı. Jaŋabek Tūrǧanbaev esımdı käsıpker Facebook-tegı akkauntyma jarnama şyǧaruymdy ötındı. Maqsaty – jūmysşy tabu.
Ol adamdardyŋ piǧylyna taŋǧalyp:
– Bır äiel qarjylai demeu körsetuımdı sūrap keldı. Berdım. Arada bırneşe ai ötkende taǧy keldı.
Oǧan:
– Küieuıŋ bar ma? – dedım.
– Bar, – dedı.
– Onda maǧan jūmysqa kelsın. 140-150 myŋ teŋge jalaqy töleimın, – dedım.
– Ol gruzchiktıŋ jūmysyn ısteuge namystanady. Aqşa beresız be, älde kete bereiın be? – dep jauap qatty.
Ekı jasqa tolmaǧan balasymen kelgendıkten, qolyna taǧy aqşa ūstattym. Odan keiın älgı äiel maǧan qaityp kelgen emes, – dep bolǧan oqiǧany aitty.
Bügınde şaǧyn jäne orta biznes salasynda jūmysqa sūranys bar. Eger senımge kırse, käsıpkerler onyŋ äleumettık jaǧdaiyn şeşıp beruge de daiyn. Oǧan mysal da köp.
Şükır, tūraqtylyq pen tynyştyqtyŋ arqasynda tüzu zamanda ömır sürudemız. HH ǧasyrdyŋ qasıretıne köz salsaŋyz – alapat aştyqtan azşylyqqa ūşyrap, tarih betınen joiylyp ketuge şaq qaldyq, quǧyn-sürgınde asylymyzdan aiyrylyp, eskeksız qalǧan kemenıŋ küiın keştık, al soǧysta qanşama erdıŋ demı üzılıp, ūlttyq mınezden aiyryldyq. Qalamger Nūrtöre Jüsıp aitqandai, sonda da erteŋgı künnen ümıtın üzbedı. Ūrpaq üşın ömır sürdı.
Bızge däl qazır jetpei jatqany – ūrpaqtyŋ qamyn oilau, erteŋge senu. Sonda ısımız oŋalady. Qysqasy, masyldyq mūratqa jetkızer jol emes. Osyny tüsıneiık!
P.S: Memleket basşysy halyqqa mūqtajdyq pen masyldyqtyŋ arajıgın ajyrata bılu qajettıgın jiı aita bastady. Rasynda da, kım şyn mūqtaj, al kım masyl ekenın anyqtau qiynǧa ainaldy. Jalpy masyldyq psihologiiasy – eldı orǧa jyǧatyn jol. Sodan saq bolaiyq!
