Medisina ǧylymdarynyŋ doktory, professor, QR ŪǦA akademigı, QR ǧylym men tehnika salasyndaǧy Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty, «Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı», «Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧy» AQ basqarma töraǧasy Serık AQŞOLAQOVPEN Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynyŋ 15 jyldyǧy qarsaŋynda arnaiy «Astana aqşamy» gazetı üşın sūhbattasqan edık.
Adal eŋbegımen, taban aqy, maŋdai terımen qarapaiym därıger-neirohirurg qyzmetımen eŋbek jolyn bastaǧan Serık Aqşolaqov – Qazaqstan Respublikasyn ekonomikalyq, äleumettık-gumanitarlyq damytudaǧy asa üzdık jetıstıkterı üşın berıletın «Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı» ataǧyna ie bolǧan airyqşa adam. El ışınen şyqqan, köpşılıktıŋ köz aldynda jetılıp, kısılıktı bolmys qalyptastyrǧan tūlǧa.
Adam retınde öte qarapaiym, köpşıl, ǧalym retınde talapşyl, bılıktı basşy, ısker ūiymdastyruşy, ūlt medisinasyna jaŋalyq alyp kelgen därıger. Neirohirurgiia salasynda onyŋ aldyna tüsken jan joq, Astanada eŋ bır zamanaui klinika salynuyna ölşeusız qyzmet ettı, qanşama adamdy ajal auzynan aman alyp qaluyna sebepker boldy, öitkenı elımızde neirohirurgiialyq kömekke zäru jandar az emes, jyldan-jylǧa köbeimese, azaiatyn türı joq.
– Serık Quandyqūly, midyŋ, mi dıŋgegınıŋ, midyŋ qarynşa jüiesınıŋ bazaldy bölıkterındegı ısıkterge operasiialyq mikroskop pen mikroneirohirurgiiany qoldanumen aitarlyqtai kürdelı neirohirurgiialyq operasiialardy jasadyŋyz. Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynda 35 myŋnan astam kürdelı operasiia jasalǧan. Qazaqstanda alǧaş ret mikroneirohirurgiiany, endoskopiialyq neirohirurgiiany, (transnazaldy endoskopiialyq ädıster, midaǧy jylauyq kezınde endoskopiialyq operasiialar), alǧaş ret neironavigasiiany qoldanyp, epilepsiiany operasiialyq türde emdeudı jüzege asyrdyŋyz. Būl salada taǧy qandai jaŋalyqtar bar, qandai problemalar özektı?
– Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧyna biyl jazda 15 jyl tolady. Osy 15 jyldyŋ ışınde ortalyqta 57 myŋnan astam adam em qabyldady, 39 myŋnan asa ota jasaldy, täjıribemızge 70-ten astam neirohirurgiialyq jaŋa tehnologiialar engızıldı. Ortalyqtyŋ bazasynda Qazaqstanda alǧaş ret neirohirurgiianyŋ jaŋa salalary – mikroneirohirurgiia, endovaskuliarlyq, endoskopiialyq jäne funksionaldyq neirohirurgiia endı. Endıgı bır soŋǧy jaŋalyǧymyzdyŋ bırı – ol gamma-pyşaq radiohirurgiia keşenı. Atap aitsaq, būl radiohirurgiialyq qondyrǧy – midyŋ ısıkterın, bas miynyŋ tamyrly jäne funksionaldyq aurularyn emdeuge arnalǧan qondyrǧy. Jūmys ısteu prinsipı kobalt-60-tyŋ 192 közınen radioaktivtı säulelenu qoldanylady, säuleler bır nüktege jinalady jäne patologiialyq oşaq audanyna baǧyttalady, būl rette ısık jasuşalarynyŋ DNQ-sy būzylady. Al ısıktıŋ ainalasyndaǧy midyŋ sau tınderı säulelenuge ūşyramaidy. Ülken energiianyŋ äserı nüktelı, säulelerdıŋ şoǧy nysanaly baǧyttalǧan uchaskege däl tüsıp, äser etedı.
Qoǧamda enjarlyq, toǧyşarlyq, masyldyq sekıldı keleŋsız körınıster jiı beleŋ alǧan şaqta, eŋbek etuge jäne sol arqyly igılık pen abyroiǧa jetuge ynta men jıger azaiǧan tūsta eŋbek adamyna qūrmet erekşe boluy tiıs. Jastarǧa tärbie berudıŋ
basty qūraly retınde eŋbek ideiasyn ılgerıletu qajet. Bılımdı ūlt. Tereŋ bılım. Eŋbekqorlyq jäne otanşyldyq qasiet qana keleşegımızdı kemel, bolaşaǧymyzdy baǧdarly etpek
Gamma-pyşaqtyŋ artyqşylyǧy – ol tereŋ ornalasqan ısıktı nemese bas miynyŋ ömırlık maŋyzdy qūrylymdary jaqyn ornalasqan jerde jūmysyn öte tiımdı atqarady. Sonymen qatar, bas miynyŋ köp mölşerlı metastazdarynda öte jaqsy kömektesedı. Säulelık terapiiaǧa qaraǧanda, gamma-pyşaqtyŋ kömegımen emdeu kezeŋ-kezeŋmen jasalady, al säulelık terapiiasymen bırneşe seans qatar jasau qajet. Sondyqtan bügınde gamma-pyşaq radiohirurgiiada altyn standart bolyp tabylady. Qondyrǧynyŋ jūmys nätijesı jaqsy, qazırgı taŋda 800-den astam nauqasqa em körsetıldı.
– Qazaqstan neirohirurgtarynyŋ erekşelıgı nede dep oilaisyz? Bızdıŋ talantty jas därıgerlerımız tek elımızde ǧana emes, şetelderde de ota jasap, adam ömırıne araşa tüsude. Olar qajettı bılımdı universitet qabyrǧasynda alyp jatyr ma, älde praktika barysynda bılıktılıgın jetıldırıp jatyr ma, klinikanyŋ jaŋaşa ǧylymi ızdenısterınde tyŋ jaŋalyqtar bar ma?
– Qazaqstandyq neirohirurgtardyŋ erekşelıgı, bırınşıden, halyqaralyq deŋgeige şyǧuy, täjıribesı men jūmysyn jaryqqa şyǧaru mümkındıgıne ie bolu. Bız täuelsızdıgımızdıŋ arqasynda köptegen qauymdastyqtardyŋ qūramyna kırdık. Neirohirurgiialyq qoǧamdastyqtardyŋ bükılälemdık federasiiasy, Neirohirurgiialyq qauymdastyqtardyŋ europalyq assosiasiiasy, Neirohirurgtardyŋ aziialyq kongresı siiaqty ırı neirohirurgiialyq bırlestıkterdıŋ tolyqqandy müşesımız. Dünie jüzıne tanymal neirohirurgiianyŋ maitalmandary özderınıŋ qataryna qosuǧa jaqsy yqpal jasady. Olar mentorlyq baǧdarlamanyŋ şeŋberınde bızdıŋ jas mamandardy oqytyp, olardyŋ bılıktılıgın arttyruǧa ülken ülesın qosty.
Ekınşıden, Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧynda «Nevrologiia jäne nevropatologiia» kafedrasy bar. Onda Qazaqstan Respublikasynyŋ densaulyq saqtau jüiesı üşın zamanaui, joǧary bılıktı jäne bäsekege qabılettı mamandar daiarlanady. Ärine, mūndai mamandandyru tek qana täjıribelı, osy salany tolyǧymen meŋgergen myqty, bılıktı ūstazdardyŋ kömegımen jüzege asady. Būl jerdegı oqytuşylardyŋ qyzmetındegı basty baǧyt diagnostikanyŋ kürdelı ädısterın tanuǧa jäne nauqastardy hirurgiialyq emdeuge, zamanaui apparattar men aspaptardy meŋgeruge, soŋǧy ozyq medisinalyq jetıstıkterdı bıluge baǧdarlanǧan. Osylaişa, qazırgı taŋda ortalyqta 64 rezident oqytyldy, onyŋ ışınde «Neirohirurgiia, onyŋ ışınde balalar neirohirurgiiasy» mamandyǧy boiynşa 47 maman jäne «Nevrologiia, onyŋ ışınde balalar nevrologiiasy» mamandyǧy boiynşa 17 maman oqytyldy. Bıraq sözdıŋ şyny kerek, menıŋ oiymşa, joǧary oqu oryndarynyŋ oqu baǧdarlamasyn jaŋartyp, äsırese, soŋǧy oqu jyl baǧdarlamalaryn jandandyryp, tübegeilı oŋ özgerısterdı engızu qajet.
Qoǧamda enjarlyq, toǧyşarlyq, masyldyq sekıldı keleŋsız körınıster jiı beleŋ alǧan şaqta, eŋbek etuge jäne sol arqyly igılık pen abyroiǧa jetuge ynta men jıger azaiǧan tūsta eŋbek adamyna qūrmet erekşe boluy tiıs. Jastarǧa tärbie berudıŋ basty qūraly retınde eŋbek ideiasyn ılgerıletu qajet. Bılımdı ūlt. Tereŋ bılım. Eŋbekqorlyq jäne otanşyldyq qasiet qana keleşegımızdı kemel, bolaşaǧymyzdy baǧdarly etpek. Endeşe eŋbek adamdaryn tanymal etudı qaita bastap, olardyŋ rölı men qoǧam üşın maŋyzyn arttyratyn uaqyt keldı. Şynaiy eŋbektı memlekettık jappai nasihattau men nasihattauda obektivtı qajettılık pısıp-jetıldı.
Serık Quandyqūly – qazır Astanadaǧy «Neirohirurgiia ūlttyq ortalyǧynyŋ» basşysy, Halyqaralyq euraziialyq neirohirurgiia akademiiasynyŋ akademigı, medisina salasynda top jarǧan därıger-neirohirurg. Asqaq Astanadaǧy jaŋa ärı zamanaui ortalyq aşylǧanǧa deiın jas maman talai asudan öttı. Jalyndy jastyq şaǧyn oquǧa, bılım igeruge arnady. Student kezınde özın şaqyrǧan A.Konovalovtyŋ janynda bolyp, 15 jyl täjıribe jinady, tanymal ǧalymnyŋ jetekşılıgımen doktorlyq jūmysyn qorǧady. Eŋ alǧaşqy özınıŋ kürdelı operasiiasyn da Aqşolaqov Mäskeude jasaǧan edı. Ol Qazaqstan medisinasynyŋ qaryştap damuyn täuelsızdıkpen jäne Astanamen tıkelei bailanystyrady. Onyŋ basqaruymen Astanada eŋ bır zamanaui klinika salyndy. Adamdarǧa ömır syilap otyr. Otandyq medisinanyŋ damuyna, qazaqstandyq bılıktı mamandardyŋ da köptep şyǧuyna orasan zor ülesın tigızdı. Aqşolaqov sekıldı joǧary bılıktı mamandardyŋ arqasynda ūlt saulyǧynyŋ deŋgeiı de joǧary deŋgeide qamtamasyz etılude. Eŋbekpen osyndai biık därejege talmai jettı. Eŋbek adamynyŋ etalony desek te bolady.
– Sız basqaratyn ortalyqta kürdelı operasiialar jasalady. Şynynda da, köp adam auruyn jasyrǧysy keletını ras. Der kezınde aldyn ala emdelgennıŋ nätijesı öte jaqsy bolatynyn eskermeidı. «Älı de bızdıŋ halyqtyŋ densaulyqqa közqarasy tömendeu» dep edıŋız ılgerıde bergen bır sūhbatyŋyzda. Kürdelı operasiialardyŋ qanşasy köŋılge senım ūialatady, qauıptı aurudyŋ aldyn aludyŋ joldary bar ma?
– İä, rasymen, soŋǧy jyldary halqymyzdyŋ densaulyqqa degen közqarasy özgerıp kele jatyr. Qazırgı künı oblys aimaqtarynda MRT, KT diagnostikalyq apparattar köbeidı. Halqymyz därıgerlerdıŋ kömegıne jiı jügınıp, syrqattaryna zeiın qoia bastady. Negızı, būl – jaqsy tendensiia, sebebı aurudyŋ alǧaşqy belgılerı paida bolǧan sätte em qabyldansa, nauqastyŋ tez aiyǧyp ketuıne ülken mümkındık bolady. Sonymen qatar aurudyŋ da, otalardyŋ da sany köbeiıp jatyr. Mūny, ärine, diagnostikanyŋ jaqsy bolǧanymen jäne halyqtyŋ densaulyqqa degen jauapkerşılıgımen bailanystyruǧa bolady. Taǧy bır aitatyn jait, joǧaryda aitylǧan gamma-pyşaqty osyndai jaŋa bastalyp kele jatqan, kışı kölemdegı bas mi ısıkterıne qoldanǧan jaǧdaida, körsetılgen emnıŋ nätijesı öte tiımdı bolady. Halyq densaulyǧy – el qazynasy. Sol sebepten osyndai jiı nasihattau jūmystaryn tek därıgerler ǧana emes, būqaralyq aqparattar qūraldary men bilıktegı qūzyrettı adamdar men saiasatkerler, qoǧam qairatkerlerı – barlyǧy da bırlese jūmys ıstegen jön.
– Mi tamyrlaryna jasalatyn operasiialar qymbat tūrady. Olardyŋ qūny memleket tarapynan tölenedı. Ortalyqta qarapaiym adamdardyŋ qaraluyna jaǧdai jasalǧan ba, kvota ala almaǧan azamattar, tūrmysy naşar tūrǧyndar jeŋıldıkpen qandai kömek ala alady? Auru dendep, ümıtsızdık jailaǧanda bas tartqan otalaryŋyz boldy ma? Bar bolsa, nege? Neirohirurg neden qatelespeuı kerek?
– Bızdıŋ ortalyqta Qazaqstan azamattaryna mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jäne tegın medisinalyq kömektıŋ kepıldık berılgen kölemı şeŋberınde nauqastar neirohirurgiialyq em alady. Jyl saiyn 4000-nan astam nauqas joǧary därejelı tegın neirohirurgiialyq kömek alady.
Ärine, därıgerdıŋ qatelesuge eşqandai haqysy joq. Öitkenı ärbır otanyŋ aldynda bıreudıŋ ömırı qyl üstınde tūrady. Degenmen keide därıgerge ǧana bailanysty bolmaityn jaǧdailar da kezdesedı. Nauqas därıgerge uaqytynda qaralmai, aurudy asqyndyryp alǧan jaǧdailar bolady. Sondyqtan ota kezındegı ärtürlı asqynudy boldyrmau üşın ärbır jaǧdai boiynşa klinikalyq taldau jasalady. Köbınese jaǧdaiǧa bailanysty kışıinvaziialyq otalardy qoldanuǧa tyrysamyz. Ärine, eger nauqastyŋ jaǧdaiy kürdelı bolyp, ömırıne qauıp töndıretın jait bolsa, ondai jaǧdailarda ömır süru sapasyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan palliativtı em qoldanamyz. Eŋ bastysy, emdeu barysynda nauqasqa ziian keltırmei, jasaǧan em kerı äserın bermeuı qajet. Būl turaly älemge tanymal britandyq neirohirurg Genri Marş özınıŋ «Ziian keltırme» degen kıtabynda jazǧan edı.
– Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧy ūlt medisinasynyŋ draiverı bola ala ma, el medisinasyn ılgerıletuge ne kedergı bolyp otyr?
– Otandyq medisinada kenjeleu damyǧan salanyŋ bırı neirohirurgiia bolǧandyǧy belgılı. Bıraq täuelsızdık alǧannan bergı uaqyttaǧy jetken jetıstıkter auyz toltyryp aitarlyqtai. Osy uaqyttyŋ ışınde elordamyzda zamanaui Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧy aşylyp, qajettı mamandarymyz şetelde bılım alyp keldı, älemdık standarttarda qoldanylatyn jaŋa tehnologiialar engızıldı, mūnyŋ bärı Ükımet tarapynan bolǧan ülken qoldau dep bılemın.
Är adamnyŋ käsıbi tūrǧyda özıne qoiǧan maqsaty bolady. Menıŋ maqsatym adamdardy emdeu bolǧandyqtan, özımdı saiasatta, iaki saiasatker retınde körgen joqpyn. Degenmen de būl qyzmet eldıŋ, ūlttyŋ müddesın oilaityn, qoǧamdaǧy kürdelı mäselelerdı şeşe alatyn öte maǧynaly da maŋyzdy ekenın atap ötu qajet. Ortalyqtyŋ aşyluyna jäne qyzmetımnıŋ ılgerı basuyna, damuyna bar jıger-küşımdı, jan-tänımdı saluǧa aianbadym. Özım neirohirurg därıgerı bolǧandyqtan, ömırımdı osy bılımge, osy jolǧa arnadym. Öz ısımdı ärı qarai jalǧastyruǧa, neirohirurgiia salasynyŋ älı de ülken josparlaryn, jemıstı ısterın jüzege asyruǧa qajyrymdy baǧyttaǧanym jön. Adam qandai da bır mamandyq iesı bolmasyn, adamgerşılık pen öz salasynda käsıbi bılıktılıkke ie bola alǧanda ǧana biık jetıstıkterge qol jetkızedı.
Aqtöbe medisina institutyn – qazırgı M.Ospanov atyndaǧy Batys Qazaqstan medisina akademiiasyn 1975 jyly bıtırgen Serık Quandyqūly 1976-1981 jyldary Aqtöbe oblysy auruhanasynda qatardaǧy neirohirurg, 1981-1989 jyldary Mäskeu neirohirurgiia ǧylymi-zertteu institutynda klinikalyq ordinator, aspirant, 1989-1992 jyldary Almatydaǧy därıgerler bılımın jetıldıru institutynda neirohirurg, 1996 jyldan sonda kafedra meŋgeruşısı boldy. Sonymen bırge 1992 jyldan Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ bas neirohirurgı retınde qyzmet ıstep, qatardaǧy qarapaiym därıger retınde eŋbek jolyn bastaǧan ol «Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı» ataǧyn ielenıp, elımızdıŋ medisinasyndaǧy köşbastar tūlǧaǧa ainaldy. Serık Aqşolaqov eŋbegımen el syilaǧan kısıge, bedelı zor adamǧa ainaldy, barlyǧy oǧan osy üşın erekşe qūrmet körsetedı. Bedel eŋbekpen, erlıkpen keletının Serık Quandyqūlynyŋ jemıstı qyzmetı, önegelı ömırı körsetkendei. Elı üşın de baryn salyp eŋbektengen, şynaiy eŋbegınıŋ arqasynda ǧana jetıstıkke jetken, būl künderı esımı ūlt tarihynda altyn ärıptermen jazylatyny anyq.
