Jaz bastalsa turizm mäselesı BAQ-taǧy basty taqyrypqa ainalady. Sebebı salanyŋ artyqşylyǧy men kem-ketıgı, damuy men kenje qaluy osy mausymda aiqyn körınıs tauyp, saiahattaǧan el äleumettık jelıde sony jarysa jazady. Qazaqstanda ışkı turister sany byltyrǧy körsetkış boiynşa 8,9 mln adam boldy. Al biyl qalai? Jalpy Qazaqstan turizmınıŋ bügıngı damuy men bolaşaǧy turaly «Kazakh Tourism» ŪK» AQ basqarma töraǧasy Talǧat Amanbaevpen sūhbattasqan edık.
– Qazaqstan turizmın damytpai otyrǧan qandai eŋ basty özektı mäselelerdı atap aitar edıŋız?
– Elımızdegı turizm salasy tek soŋǧy jyldary ǧana aldyŋǧy qatarǧa şyǧyp keledı. Oǧan deiın turistık infraqūrylym mäselelerıne qajet etetın deŋgeide köŋıl bölınbegenı anyq. Qazaqstannyŋ tükpır-tükpırınde turisterge qyzyqty jerler älbette köp. Onyŋ barlyǧyn bır kezde damytu biudjetke aitarlyqtai jükteme tüsıretının de eskeru kerek.
– Degenmen bar mäselelerdı şeşu üşın qandai jobalar, şaralar qabyldanyp, jüzege asyryluda?
– Biyl qabyldanǧan salalyq Tūjyrymdamaǧa säikes bırınşı kezeŋde qazırdıŋ özınde jappai turisterdı qabyldau qabıletı joǧary turistık aimaqtardy damytu qolǧa alyndy. Jyl saiyn turisterdıŋ jaily demaluyna jaǧdai jasalyp keledı. Osy jazǧy turistık mausym bastalar aldynda Turizm jäne sport ministrlıgı turistık aimaqtardyŋ daiyndyǧyna monitoring jürgızgen bolatyn. Monitoring aiasynda «qosymşa» infraqūrylymǧa basty nazar audaryldy. Äkımdıkterdıŋ mälımetınşe, negızgı demalys oryndarynda qolda barǧa qosymşa urnalar, konteinerler jäne taǧy basqa 700-den astam «qosymşa» infraqūrylym paida boldy.
– El turizmın damytuǧa jylyna qanşa qarjy, qandai salalarǧa bölınedı?
– Turistık salany damytu aiasynda Ükımet tarapynan 2019 jyldan berı bölıngen 170 mlrd teŋgege 118 infraqūrylymdyq joba ıske asyryldy. Onyŋ ışınde 50 joba – kölık infraqūrylymy, 10 – elektrmen jabdyqtau, 2 – jylumen qamtamasyz etu, 1 – injenerlık infraqūrylym, 22 – sumen jabdyqtau, su tartu jäne 33 joba – aumaqty abattandyru baǧytynda boldy.
– Qazaqstanda turizmdı qarqyndy damytu üşın qarjy az bölınedı dedıŋız? Sonda qanşa qarjy bölınse mäseleler tolyq şeşıledı?
Turistık salany damytu aiasynda Ükımet tarapynan 2019 jyldan berı bölıngen 170 mlrd teŋgege 118 infraqūrylymdyq joba ıske asyryldy. Onyŋ ışınde 50 joba – kölık infraqūrylymy, 10 – elektrmen jabdyqtau, 2 – jylumen qamtamasyz etu, 1 – injenerlık infraqūrylym, 22 – sumen jabdyqtau, su tartu jäne 33 joba – aumaqty abattandyru baǧytynda boldy
– 2021 jyldan berı turizmdı damytu baǧytynda körşıles elder qomaqty qarajat jūmsap kele jatqanyn bılemız. Aldaǧy jyldary Özbekstan, Äzerbaijan, Gruziia, Armeniia turizm marketingıne investisiialardy edäuır küşeitudı josparlap otyr. Eger jyl basynan berı Qazaqstan tek 2 halyqaralyq körmege qatyssa, Özbekstan men Äzerbaijan 6, al Qyrǧyzstan 8 halyqaralyq körmege qatysty. Özbekstan 2023 jylǧa eldıŋ brendın äzırleuge jäne älemdık media arnalarda eldıŋ jarnamasyn ūlǧaituǧa 9 mln AQŞ dollar, iaǧni 4 mlrd teŋge qarastyrǧan. Äzerbaijan turizmı boiynşa biudjetı şamamen 24 mln eurony, iaǧni 7,4 mlrd teŋgenı qūraidy. Onyŋ şamamen 60%-y marketing, PR, jarnamaǧa ketedı. Sondai-aq, Starring Georgia nauqany aiasynda Gruziiada 27,7 mln AQŞ dollary, iaki 12,5 mlrd teŋge somasyna tanymal şeteldık ärtıster men önerpazdardyŋ konsertterı ötedı.
Syrtqy turizmdı damytu boiynşa qarajattyŋ şekteluın eskere jäne neǧūrlym qolaily formattardy taŋdai otyryp, maqsatty naryqqa küş-jıger jūmsap jürmız. Sondai-aq, jarnamalyq paketter kem degende 1 million AQŞ dollarynan bastalatyn BBC jäne CNN siiaqty saittarda jarnamamyz joq. Jalpy bäsekelestıkke daiyn bolu üşın turizmdı damytu baǧytynda kem degende jylyna 3 mlrd teŋge jūmsaudy qarastyru kerek.
– Qazaqstan turizmınıŋ basty erekşelıgı nede?
– Elımız halyqaralyq turistık kartada özınıŋ ekobaǧyty boiynşa erekşelenedı. Qazaqstanda 14 ūlttyq park bar, al jalpy erekşe qorǧalatyn aimaqtardyŋ aumaǧy Ūlybritaniia aumaǧymen teŋ eken. Qazaqstan ekoturizm boiynşa bırqatar ırı şeteldık basylymdarda da atalyp ötken. Mäselen, äigılı Lonely Planet basylymynyŋ nūsqasy boiynşa ekoturizm baǧytynda turistık «Oskar» alǧan bolatynbyz.
– Bır sözıŋızde Qazaqstan turizmın erekşe baǧytta damytu üşın tau şaŋǧy sportyn jolǧa qoiu kerek dedıŋız. Būl salada qandai jūmystar jürgızılude?
– Bızdegı tau şaŋǧy kurorttarynyŋ sapasy Europadaǧy demalys oryndarymen deŋgeiles, al baǧasy 2-3 ese arzan. Sol sebeptı bızge Europa jäne TMD elderınen şaŋǧy tebuge köp turister keledı. Şaŋǧy turizmın būdan ärı damytu maqsatynda memleket tarapynan ülken qoldau körsetılıp otyr, iaǧni tau şaŋǧy jabdyqtaryn satyp alu kezınde oǧan ketken şyǧynnyŋ 25%-y qaitarylady. Odan bölek bızdıŋ halyqaralyq jarnamalarda tau şaŋǧy turizmınıŋ mümkındıkterın damytuǧa erekşe köŋıl bölınedı.
– Şeteldıkterdı köbıne elımızdegı qai turistık nysan qatty qyzyqtyrady?
– Osy jyldyŋ 7 aiynda elımızdegı qonaq üilerde 730 myŋ şeteldık turist demalyp, olardyŋ basym bölıgı nemese 35%-y Almaty qalasyna toqtaǧan. Olarǧa mūndaǧy tau şaŋǧy kurorttary, ädemı tabiǧat, qolaily klimat jäne qonaqjailylyq ūnaidy. Osy jäne basqa da artyqşylyqtarǧa ie Almaty – elımızdıŋ eŋ basty turistık qalasy. Bızdıŋ sarapşylardyŋ aituynşa, Almaty qalasynyŋ eŋ tanymal turistık nysandary – Şymbūlaq, Medeu, Köktöbe, Atakent, Botanikalyq baq jäne Ortalyq saiabaq.
– Köp qazaqstandyq turistıŋ aitatyny – äjethana mäselesı. Būl mäsele nege şeşımın tappai tūr?
– Soŋǧy bır-ekı jyldyqta turistık äleuetı joǧary aimaqtarda 200-den asa jaŋa sanitarlyq toraptar aşylǧan bolatyn. Onyŋ üstıne demalys oryndarynda osy jäne aldaǧy jyly 300 äjethana salynady. Bıraq būl sūraqty tek memleket emes, jeke käsıpkerler de şeşuge ülesın qosa alady. Qalai? Ötken jyldan berı memleket turistık aimaqtarda ornalasqan äjethanalardy kütıp ūstauǧa ai saiyn 83 myŋ teŋgeden tölem jasauǧa daiyn. Ol üşın käsıpkerler jergılıktı äkımdıkterden tolyq aqparat ala alady.
– Elımızge keletın syrtqy jäne ışkı turister sany, turizmnen tüsetın tabys kölemı qandai?
– Jahandyq koronavirustyq pandemiia salany eŋ ülken daǧdarysqa äkelıp soqty. Düniejüzılık turistık ūiymnyŋ (UNWTO) mälımetterı boiynşa halyqaralyq turizm tek 2024 jylda qalpyna keledı dep boljanuda. Alaida, 2022 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa Qazaqstanda pandemiiaǧa deiın josparlanǧan körsetkışterge qol jetkızıldı. Resmi statistikalyq mälımetterge säikes, ötken jyldyŋ qorytyndysy boiynşa ışkı turister sany 2021 jylmen salystyrǧanda 1,7 mln adamǧa artyp, 8,6 mln adamdy qūrady. Atalǧan san pandemiiaǧa deiıngı deŋgeiden 2 mln adamǧa köp. Biyl kemınde 9 mln turist bolady dep otyrmyz. Qonaqüilerde qyzmet körsetıletın şeteldık turister sany 2021 jylmen salystyrǧanda 3 esege artyp, 928 myŋ adamdy qūrady. Ornalastyru obektılerı 182,9 mlrd teŋge somasyna qyzmet körsettı, būl 2021 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa 70 mlrd teŋgege artyq. Qyzmet körsetu kölemı de 2019 jyldyŋ qorytyndysynan 60 mlrd teŋgege asyp tüstı. Biylǧy qorytyndy boiynşa būl körsetkış şamamen 200 mlrd teŋge bolady dep kütılude. Qonaqüiler sany 284-ke artyp, 4 myŋǧa juyqtady. Būl rette qonaqüilerdıŋ rekordtyq tolymdylyǧy 31,1% mölşerınde tırkeldı. 2022 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa ūlttyq parkterge keluşılerdıŋ sany rekordtyq körsetkışke jettı. 2021 jylmen salystyrǧanda olardyŋ sany 400 myŋ adamǧa artyp, keluşıler sany 2 mln astam adamdy qūrady.
– Elımızde turizm 4 baǧytta damuda dedıŋız. Sol turaly tolyq aqparat berseŋız.
– Otandyq turizm kelbetın «4E» tūjyrymdamasymen sipattauǧa bolady, olar: eco, ethno, events, entertainment. Mysaly «eco» baǧytyna elımızdıŋ bıregei ūlttyq parkterı kıredı. Äsırese, Almaty maŋaiyndaǧy ūlttyq parkterge sūranys köp. Būl baǧytta soŋǧy jyldary amerikalyq jüie qoldanylyp keledı. Ol boiynşa parkterge investorlar tartylyp, turisterdı qabyldauǧa qolaily jaǧdai jasaluda. Mäselen, turisterge qajettı aqparat berıp, turistık qyzmet körsetetın vizit ortalyqtar, standarttalǧan toraptar, kölık tūraqtary, jatyn jäne tamaqtanatyn oryndar, zamanaui äjethanalar, t. b. Odan bölek, soŋǧy jyldary tabiǧat töŋıregınde jaiǧasqan ekostildegı glemping ornalasu oryndarynyŋ paida bolu ürdısı baiqalady.
«Ethno» baǧytynda basty nazar – bızdıŋ qolönerşılerımızde. Olar üşın ırı qalalarda ortalyqtar aşylyp jatyr. Mysaly, Astana qalasyndaǧy Ūlttyq mūrajaida qolönerşılerge arnalǧan jeke pavilon bar. Osy baǧyttyŋ aiasynda gastronomiialyq mümkındıkter de şeteldık turisterge keŋınen nasihattalady. Qazırgı uaqytta bırqatar ūlttyq taǧamdar ūsynatyn tamaqtanu oryndary aşylyp, turisterge erekşe äser beretın önımderdı äzırleidı.
«Events» qūramynda «meetings, incentives, conferences, exhibitions» degen ūǧymdar bar, bırıgıp olar MICE dep atalyp, ıskerlık turizm baǧyty bolyp tanylady. Elımızde halyqaralyq ıs-şaralar neǧūrlym köp ötse, soǧūrlym ısker turister köp keledı. Al sarapşylardyŋ baiqauynşa, ıs-sapar maqsatymen keletın turister eŋ qaltaly turister sanatyna jatady eken. Sol sebeptı, Kazakh Tourism halyqaralyq ūiymdardyŋ ıs-şaralaryn elımızge bidding arqyly tartady. Osy jyldyŋ özınde Qazaqstanda Enactus Kazakhstan National Expo 2023, TRAVELHUB Kazakhstan, BIZZ Eurasia, INQAAHE, 17-şı Aziia öŋırlık konferensiiasy öttı. Al olarǧa qatysqan adam sany 2100-den asty.
«Entertainment» baǧytynda qalalyq turlar aiasynda damu mümkındıgı mol. Äsırese, Almaty men Astana qalalary jäne olardyŋ maŋaiynda ornalasqan turistık nysandar şeteldık turisterdıŋ köbın qyzyqtyrady. Mäselen, Qytai, Ündıstan, Arab elderı azamattary osyndai formattaǧy demalysty ūnatady. Qytai azamattary osy ekı qalanyŋ ırı sauda ortalyqtaryna baryp şopping jasaudy qatty ūnatsa, al Ündıstan men Arab elderınen kelgen turister Almatynyŋ tau şaŋǧy kurorttaryna qyzyǧady. Būl baǧytqa oiyn-sauyq destinasiialar da, iaǧni Burabai jäne Qonaevta ornalasqan kazinolar qatysty.
– Turizm salasyn damytuǧa arnalǧan qandai baǧdarlamalar bar?
– QR Ükımetınıŋ 2023 jylǧy 28 nauryzdaǧy № 262 qaulysymen QR-nyŋ turistık salasyn damytudyŋ 2023-2029 jyldarǧa arnalǧan jaŋartylǧan tūjyrymdamasy bekıtıldı. Qazırgı taŋda būl qoldanystaǧy basty strategiialyq qūjat. Al jalpy turizm mäselelerı Käsıpkerlıktı damytudyŋ 2021-2025 jyldarǧa arnalǧan ūlttyq jobasynda qarastyrylǧan.
– Sızdıŋ aksionerlık qoǧamnyŋ qūzyryna kıretın, qamtityn qyzmet auqymy qandai?
– Bastapqyda kompaniia ekı negızgı mındettı şeşu üşın qūryldy. Olar: şetelde turistık äleuettı ılgerıletu jäne salaǧa investisiia tartu. 2019 jyly «QR-daǧy turistık qyzmet turaly» QR Zaŋynda kompaniianyŋ ökılettıgı bekıtılıp, onyŋ şeŋberınde kelesıdei funksiialar qosyldy. Atap aitqanda, syrttan keletınder jäne ışkı turizmdı damytuǧa baǧyttalǧan ıs-şaralardy ūiymdastyrudy jüzege asyrady, QR jäne onyŋ turistık mümkındıkterın halyqaralyq jäne ışkı turistık naryqtarda, onyŋ ışınde ūlttyq turistık portaldy paidalanu jäne damytu jolymen damytady. Halyqaralyq jäne ışkı turistık naryqtarda ūlttyq turistık brendterdı äzırleidı jäne damytady, bekıtılgen qaǧidalarǧa säikes olardyŋ tızılımın qalyptastyrady. Turistık salada marketingtık strategiiany äzırleidı, ony ıske asyrudy üilestıredı jäne monitoring jürgızedı. Turistık resurstardy qūruǧa jäne damytuǧa qatysady. QR-nyŋ turistık äleuetıne taldau jasaidy.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet!
