Biyl jyl basynda Astananyŋ bırneşe jerıne aqyly tūraq jüiesı qosylyp, jüzege asyp kele jatqany belgılı. Jüielı qūrylǧan ıs qaşanda jalǧasyn tabary anyq. Jaqynda aqyly avtotūraq sanyn 10 myŋ orynǧa deiın arttyru josparlanyp otyrǧany turaly aqparatqa qanyq boldyq. Osyǧan bailanysty «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS direktory Ardaq Tūrǧanqūlovpen bailanysqa şyǧyp, kökeiımızde jürgen saualdarymyzǧa jauap aldyq.
– Ardaq myrza, äŋgımemızdı eŋ äuelı aqyly tūraq jüiesın engızu turaly bastama qai uaqyttan qolǧa alynǧanynan bastasaq.
– Sūraǧyŋyzǧa köşpes būryn myna jaitty aita ketkım kep otyr. Astana kün sanap damyp, aumaǧy ülkeiıp bara jatqanyna bärımız kuämız. Alaida bır ökınıştısı, kölık sany da artyp barady. Şynyn aitu kerek, qazır olar bas qalamyzdyŋ basty oryndaryn «jaulap» aldy. Astana būryn keptelısı joq qalalardyŋ bırı edı. Soŋǧy jyldary būl tüsınık te mänın joǧalta bastady. Qazır keptelıssız mejelegen jerıŋe jetu mümkın emes. Tūrǧyn üilerdıŋ aulalary, jol jiekterı, tıptı jaiau jürgınşılerge arnalǧan joldarǧa deiın qaŋtarylyp tūrǧan maşinalarǧa kuä bolamyz. Zerttep qarasaq, kei otbasynda ekıden-üşten kölıkterı bar. Būl jaqsy ǧoi. Bıraq qalamyzdyŋ özge tūrǧyndaryna yŋǧaisyzdyq tudyryp otyrǧanyn eskergen jön. Temır tūlpar sanynyŋ artuy jaiau jürgınşılerge, äsırese mektep jasyndaǧy balalarǧa, qūndaqtaǧy säbiı bar analarǧa, mügedek jandarǧa, sondai-aq velosipedşılerge ziianyn tigızıp otyr. Özgenıŋ qūqyǧyn şekteuge bolmaidy. Qanşa degenmen Astana jürgızuşılerge ǧana arnalǧan qala emes qoi. Mıne, osyny oilaǧan qala basşylyǧy soŋǧy ekı jylda kölık tūraǧy keŋıstıgın retke keltıru mäselesıne bılek sybana kırıstı. Osy ıstı şeşu üşın halyqaralyq PWC (PricewaterhouseCoopers) mamandary tartyldy. Eŋ aldymen tūraq sanynyŋ jetıspeuşılıgın şeşu qajet boldy.
– Aqyly tūraq mäselesın bır jolǧa qoiu ısınde şeteldık mamandardyŋ qandai kömegı tidı?
– Olar zertteu jūmystaryn jürgızıp, nätijesınde parkingterdı Türkıstan, Dostyq, Orynbor köşelerındegı aula maŋailaryna, sondai-aq «Nūrjol» bulvarynyŋ boiyna monitoring jürgızdı. Odan bölek, monitoring qalanyŋ özge de jerlerınde taŋǧy 7.00 men tüngı 2.00 aralyǧynda ötkızıldı.
Osy tūsta alǧaş bolyp aqyly tūraq jüiesı engızılgen «Nūrjol» bulvaryn mysalǧa keltıre keteiın. Aqyly tūraq engızılgenge deiın būl maŋaiǧa bır künde 564 jürgızuşı kölıgın qoisa, onyŋ 238-ı, iaǧni 42 paiyzy tiıstı erejenı saqtamaǧany anyqtaldy. Ärqaisysynyŋ kölık qoiu uaqyty ortaşa eseppen alǧanda 2 saǧat 33 minutty qūraǧan.
Būdan bölek, monitoring nätijesınde elordalyqtardyŋ 42 paiyzy avtotūraq retınde tūrǧyn üi maŋaiyn paidalansa, tek 26 paiyzy ǧana parkingterge qoiatyny belgılı boldy. Sol siiaqty tūraq alaŋynda jürgızuşılerdıŋ 32 paiyzy ereje būzady eken. Mıne, osyndai zertteu jūmystarynan keiın qalalyq äkımdık pen Jolauşylar kölıgı jäne avtomobil joldary basqarmasy bırlese otyryp, «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS-ın qūru turaly şeşım qabyldady.
– Jaŋa jüie engızılmes būryn özge elderdıŋ täjıribesı qoldanyldy ma?
– Qandai el bolsyn avtomobilizasiia deŋgeiı (1000 tūrǧynǧa 300-400 kölıkten) artyp bara jatqan jaǧdaida problemany şeşu üşın free parking rejimınen bas tartuǧa mäjbür bolady. Iаǧni qoǧamdyq oryndar būrynǧydai jeke kölık tūraǧy retınde qoldanylmaidy. Şeteldık täjıribege jügıner bolsaq, Amerikanyŋ ırı qalalarynda 1930 jyldardyŋ özınde aqyly jüie engızılgen. Europada būl jüie 1960 jyldardan bastalypty. Al TMD elderınde soŋǧy jyldary ǧana qarqyndy türde jüzege asyp keledı. Mäselen, körşıles Resei Federasiiasynda 2013 jyldan bastalǧan.
– Jaqynda «Astana aqshamy» basylymynda elordaǧa qosymşa 10 myŋnan asa aqyly tūraq ıske qosylatyny jaily aqparat şyqty. Osy jaily tarqatyp aityp berseŋız.
– Aldaǧy jyldary aqyly jüie Astananyŋ barlyq aimaǧyna engızıledı. Al basymdyq, negızınen, qalanyŋ sol jaǧalauy bölıgıne berıledı. 2018-2019 jyldary Esıl audanynda 3908 kölık orny aqyly bolady. Al osy jyldyŋ soŋyna deiın Qonaev, Mäŋgılık el, Saraişyq, Syǧanaq jäne Qabanbai batyr köşelerınıŋ aumaǧy jaŋa jüiege köşedı. Būdan bölek, jaŋa jüie qalanyŋ oŋ jaǧalauyndaǧy Saryarqa, Bögenbai batyr, Uälihanov, Baraev köşelerıne jäne Respublika daŋǧylyna da engızu josparlanyp otyr. Jospar boiynşa 2019 jyldyŋ soŋyna deiın Baiqoŋyr audanynda 242 oryn, Almaty audanynda 3337 oryn, Saryarqa audanynda 2773 oryn aqyly jüie boiynşa jūmys ısteidı.
– Astanadaǧy avtotūraq oryndaryn tolyǧymen aqylandyru kölıgı bar tūrǧyndarǧa kerı äserın tigızbei me? Al tegın oryndar jaǧy qalai qarastyrylmaq?
– Şyny kerek, tegın oryndar tek jeŋıldıgı bar azamattarǧa ǧana qarastyrylǧan. Qazır «Astananyŋ kölık tūraǧy keŋıstıgı» JŞS osy sanattaǧy tūrǧyndardy tırkeu jūmysyna kırısıp kettı. Qazır 500-den astam jeŋıldıgı bar adam tırkeuden öttı. Olardyŋ arasynda Ūly Otan soǧysynyŋ ardagerlerı, bırınşı jäne ekınşı toptaǧy mügedekter, «Altyn Qyran», «Halyq Qaharmany» ordenderımen marapattalǧan tūlǧalar, «Altyn alqa» men «Kümıs alqaǧa» ie bolǧan köp balaly analar sekıldı jandar bar. Būǧan qosa, Semei poligonynan zardap şekkender, Auǧanstan soǧysynyŋ ardagerlerı men mügedekterıne jeŋıldıkter qarastyrylǧan. Osy sanatqa kıretın azamattar Astana qalasy, Şarl de Goll, 1 A mekenjaiyna kelıp, tūraq alaŋdaryn tegın paidalanu jönındegı tırkeuden ötuı qajet.
– Al parkomattyŋ jūrt bılmeitın qandai erekşelıkterın aitar edıŋız?
– Aqyly tūraq alaŋyna kırer aldynda jürgızuşı parkomat avtomatyna kez bolady. Onyŋ bır erekşelıgı, aqysyn aldyn ala töleu qajet. Būl bızde ǧana emes, joǧaryda aty atalǧan qalalardyŋ bärınde bar. Būdan bölek, köpşılık sūraityn myna bır jaitty aita ketkım keledı, eger ekı saǧat uaqyty üşın 200 teŋge tölegen jürgızuşı bır saǧattan keiın ketuı kerek bolsa, SMS habarlama arqyly 2888 nömırıne «s» degen ärıptı jıberuı tiıs. Osylai avtotūraq uaqytynyŋ bır saǧaty saqtalyp qalady. Sol siiaqty mobildı qosymşa arqyly da qalǧan uaqytty kelesı jolǧa qaldyruǧa bolady. Al aqysyn töleuden jaltarǧan jürgızuşını 3 AEK kölemınde, iaǧni 7215 teŋge aiyppūl kütıp tūrady. Būdan özge mälımetter 2888.kz saitynda tolyǧymen jazylǧan.
– Jürgızuşılerge arnalǧan arnaiy salyq bar. Mūndai salyq bola tūra, tūraqtarǧa aqy töleu qanşalyqty oryndy? Būl zaŋ jüzınde körsetılgen be?
– Aqyly avtotūraqty ıske qosudyŋ basty sebebı būl, jūrt oilaǧandai, qala qazynasyn qompaitu emes. Belgılı urbanist Arkadii Gerşman bylai degen: «Aqyly tūraq – sūranys pen ūsynysty retteu qūraly. Kez kelgen qala basşylyǧy tūrǧyndardy jeke kölıgımen keptelıssız ärı kedergısız jüruın qamtamasyz ete almaidy». Bız de sarapşynyŋ osy pıkırımen kelısemız.
Būdan bölek, jaqynda Memleket basşysy Astanany damytu jönınde ötkızgen jinalysta aqyly tūraq mäselesı jaily aitqanyn esterıŋızge sala keteiın. «Mersedes kölıgın satyp aluǧa aqşa tabylsa, aqyly avtotūraqqa da tabylady. Kerı jaǧdaida aiyppūl salu kerek. Sonda baryp tärtıp ornaidy. Esesıne qoǧamdyq kölıkterdı paidalanatyndar sany artady» degen Nūrsūltan Nazarbaev.
İä, avtomobil – qozǧalys qūraly. Bıraq ol jekemenşık bolyp esepteledı. Al jer – qalanıkı. Eş jerde jürgızuşıler üşın tegın oryndar qarastyryluy kerek dep aitylmaǧan. Eger adam kölık alatyn bolsa, onyŋ benzinı üşın de şyǧyndalatynyn bıledı. Sondai-aq arnaiy salyq töleitınınen de habardar. Demek, onyŋ avtotūraqqa da aqşasy jetedı. Eger avtotūraqqa aqşaŋyz jetpese, qoǧamdyq kölıktermen qatynaŋyz. Mıne, mäselenıŋ şeşımı osy ǧana. Ärkım özıne yŋǧailysyn paidalanady. Būǧan qosa, Astanada velosipedşıler üşın arnaiy jolaqtar ornatylyp, jaǧdai jasalǧanyn ūmytpaǧan jön.
– Joǧaryda aitqan josparlarǧa qarap, Astanany avtomobilsız qala etu basty maqsat etılgendei körınedı.
– Alty aida jürgızılgen jūmystarǧa qarap «Nūrjol» bulvarynyŋ boiyn jaiau jürgınşıler üşın qauıpsız etılgenın baiqadyq. Apattar sany kürt azaidy. Jelekjol boiy qala tūrǧyndary men qonaqtary üşın aitarlyqtai yŋǧaily bola bastady. Būl bastama qalanyŋ özge de tūstarynda jalǧassa, keremet emes pe! Basty maqsatymyz – Astanany qauıpsız, yŋǧaily qala etu.
Sūhbattasqan
Aian ÄBDUÄLİ
