«7-20-25»: Üisızderdıŋ ümıtı aqtala ma?

«7-20-25» baǧdarlamasyn ıske asyru şeŋberınde 2018 jylǧy 10 qyrküiektegı jaǧdai boiynşa qaryz aluǧa 26,7 mlrd teŋge somasyna 2255 ötınış qabyldandy. Onyŋ ışınde 18 mlrd teŋge somasyna qaryz beruge 1514 ötınış maqūldandy» dep habarlady juyrda Ūlttyq banktıŋ baspasöz qyzmetı. Demek, 741 adamnyŋ ötınışı maqūldanbaǧan. Elbasynyŋ özı jariialaǧan barşa qazaqstandyqtarǧa qoljetımdı boluy tiıs baǧdarlamaǧa qatysuǧa ötınış bergen 741 adamnyŋ ümıtı nege üzıldı? Būl baǧdarlama da būrynǧylardyŋ kebın kiıp, baspanasyzdardyŋ basty mäselesın şeşuge qauqarsyz ba? Elımızde «7-20-25»-tıŋ talaptaryna jauap beretın daiyn tūrǧyn üilerdıŋ tapşylyǧy qūrdymǧa qūlatpai ma? 25 jyl boiy ipotekamen üi alǧan adam bırneşe balasymen ömır boiy 1 bölmelı päterde tūra bere me? Osyndai saualdarǧa jauap ızdep, saraptama jasaudy jön kördık.

Qoljetımdı ipoteka alu nege qiyn?

Bız būl taqyrypty gaze­tımızdıŋ ötken sandarynyŋ bırınde («Arzan ipotekany kım alady?», «Astana aqşamy», №57, 15 mamyr, 2018 jyl, 3-bet) egjei-tegjeilı jazǧanbyz. Odan berı tört ai uaqyt ötıptı. Nätije qandai? Eŋ äuelı osy baǧdarlamany jüzege asyrumen ainalysatyn «Baspana» ipotekalyq ūiymy» AQ-qa habarlastyq. Syrtqy kommunikasiialar qyzmetı «Qūzyrly mekemege 6 qyrküiekke deiıngı ahual boiynşa 24 mlrd teŋgege 2008 ötınış tüsken, sonyŋ ışınde 16 mlrd teŋgege 1300-den astam nesie maqūldandy» degen resmi mälımet berdı. Arzan ipotekany aluǧa ötınış bergenderdıŋ köşın Astana, Almaty, Aqtau qalalary bastap tūr. Alaida üiden ümıttılerdıŋ bärınıŋ ötınışı qanaǧattandyrylmaǧan. Mäselen, Astanadan 475 adamnyŋ 135-ınıŋ, Almatydan 701 adamnyŋ 219-ynyŋ, Aqtaudan 182 adamnyŋ 77-sınıŋ ǧana ötınışı maqūldanǧan. Pavlodardan 9 adam, Atyrau men Maŋǧystaudan 1 adamnan ötınış bergenımen, eşqaisysy maqūldanbaǧan.
Al 10 qyrküiek künı Ūlttyq banktıŋ baspasöz qyzmetı ­«7-20-25» baǧdarlamasyn ıske asyru şeŋberınde 2018 jylǧy 10 qyrküiektegı jaǧdai bo­iynşa qaryz aluǧa 26,7 mlrd teŋge somasyna 2255 ötınış qabyldandy. Onyŋ ışınde 18 mlrd teŋge somasyna qaryz beruge 1514 ötınış maqūldandy» degen basqa aqparatty jariia ettı. «Qazaqstandaǧy qūrylys kompaniialarynyŋ salyp jatqan üilerı qymbat. Solardyŋ bırı – «BI Group» kompaniiasy. Almaty men Astanada «7-20-25» baǧdarlamasymen üi aluǧa ötınış bergenderge tek «BI Group»-tyŋ üilerın satyp aludy mındettep jatyr» degen aqparatty qūlaǧymyz şalǧan. Osy saualdy «Baspananyŋ» baspasöz qyzmetıne tıkelei joldadyq. Aibar esımdı azamat «BI Group» boiynşa ondai mındetteme joq. Almaty, Astana, Atyrau, Aqtau qalalarynda 25 mln-nan, özge öŋırlerde 15 mln-nan aspaityn jaŋa bastapqy üi bolsa, kez kelgen qūrylys kompaniiasynyŋ paidalanuǧa berılgen üilerın satyp aluǧa bolady» dep jauap qaiyrdy. Qoş delık.

Kımge senemız: «Baspanaǧa» ma, bankke me?

«Bızderde mynadai bar, mynadai bar» degendei, elımızdegı milliondaǧan baspanasyzdardyŋ arasynan 1514 adamnyŋ ǧana joly bolǧanyna taŋdanyp otyrǧanbyz. «Baspana» ipotekalyq ūiymy Qazaqstanda «7-20-25» baǧdarlamasy bo­iynşa satyp aluǧa bolatyn bar-joǧy 1500 päter qalǧanyn habarlady. «Qazırgı kezde bızde «7-20-25» baǧdarlamasy bo­iynşa tūrǧyn üi tapşylyǧy baiqalady. Naryqqa jasalǧan taldau körsetkendei, 2018 jyldyŋ şıldesınde elımızdegı 3000 päter baǧdarlamanyŋ talaptaryna säikes keldı. 1500-den astam adamnyŋ ötınışı maqūldandy, iaǧni qalǧany 1500 päter ǧana» dep mälımdedı «Baspana» ipotekalyq ūiymy» AQ-tyŋ basqarma töraǧasy Qairat Altynbekov OKQ-daǧy brifingte. Tyǧyryqtan şyǧatyn joldy tabu üşın baǧdarlamaǧa özgerıs engızıldı. «Baspana» kompaniiasy jergılıktı atqaruşy organdarǧa «7-20-25» baǧdarlamasy boiynşa jaŋa üiler naryǧyndaǧy ūsynys­tardy ūlǧaitu maqsatynda 150 mlrd teŋge bölmekşı.
Būǧan qosa, «Baspana» ipotekalyq ūiymy ekınşı naryqtaǧy (būryn paidalanylǧan üiler) üilerdı satyp aluǧa mümkındık beretın «Baspana hit» arnaiy jobasyn daiyndady. Alǧaşqy jarna baspana qūnynyŋ 20 paiyzyn qūraidy, paiyzdyq mölşerleme – 10,75 paiyz, nesieleu merzımı – 15 jylǧa deiın. Ait­paqşy, Q.Altynbekov qazaqstandyqtardyŋ joǧary tabysty talap etuge qatysty saualyna jauap berdı. «Mamandarymyz mynadai taldau jasady: eger ekı adamnan tūratyn otbasy 10 mln teŋgenıŋ üiın alamyn dese, 2 mln teŋge alǧaşqy jarnasyn töleidı. 8 mln teŋgenı bankten nesiege alady, ai saiynǧy tölemaqysy – 56 myŋ teŋge, olardyŋ tabysy 120 myŋ teŋgeden kem bolmauy tiıs. 300000 teŋgenı eşkım sūramaidy» dedı ol.
«Men ne deimın, dombyram ne deidı?» deptı bıreu baiaǧyda. Sonda baspanaly boludan ümıtın üzgen 741 adamnyŋ ötınışı nege maqūldanbady? Taǧy bır derek. 2018 jyldyŋ 28 tamyzyna deiıngı ahual boiynşa eŋ köp ötınış qabyldaǧan bank – «Sentrkreditke» 1758 adam ötınış berıp, nätijesınde 653 adamǧa qaryz berılgen. Al 1105 adamnyŋ ötınışı nege maqūldanbaǧan? Mūny banktıŋ özınen bılmek bolyp, Astanadaǧy Qabanbai batyr daŋǧylyndaǧy «Sentrkreditbank»-ke bas sūqtym. Özın «nesielık menedjermın» dep tanystyrǧan Symbat Mūratov ötınış bergenderdıŋ köpşılıgınıŋ nesielık tarihy, tabysynyŋ azdyǧy, basynda baspana tırkelgendıgı kedergı bolatynyn aitty. «Eŋ aldymen qaryz aluǧa ötınış bergen adamnyŋ nesielık tarihyna, ailyq tabysyna qaraimyz. Basqa bankterden alǧan nesiesın tölemeitın adamdar bolady. Olar būl baǧdarlamaǧa ümıtker bola almaidy» dedı bank qyzmetkerı. Onyŋ aituynşa, «7-20-25» baǧdarlamasymen üi aluǧa ümıtı bar adamnyŋ ailyq tabysy 300000 teŋgeden kem bolmau kerek. Keşe bır adam qūjat tapsyrypty. Ai saiyn 200000 teŋge jalaqy alady. Ekı balasy bar. Jūbaiy – dekrettık demalysta. Jaŋadan salynǧan üiden üş bölmelı päter alǧysy kelgen. Ailyq tabysyn 25 jylǧa 7 paiyzben eseptesek, ai saiynǧy tölemı 141355 teŋge bolady. Tölemderdıŋ jalpy somasy 42406751 teŋgenı qūraidy. 200000 teŋgeden 141355 teŋgenı şegersek, 58000 teŋge qalady. Būl aqşa ai saiyn özın, otbasyn asyrauǧa jetpeidı. Sol sebepten qosa qaryz alatyn adam ızdeu kerek. Onyŋ tabysy 300000 teŋgeden kem bolmauy tiıs.

Bankke de «taza» adam kerek

4 şıldede ıske qosylǧan «7-20-25» baǧdarlamasynyŋ kemşılıkterı köbeiıp keledı. «Aspannan kiız jausa da, qūlǧa ūltaraq ta būiyrmaidy» degennıŋ naq özı emes pe? Ūlttyq bank äuelı basynda qūjyrasy bar, tabysy tömen otandastarymyzdy būl sanatqa kırgızbei tastady. Ol az deseŋız, qarapaiym azamattarǧa nesielık tarihy, zeinetaqy audarymdary da kedergı boluda. Astanalyq Aslan Äbılov – jūbaiymen bırge aqşa jinap, üi aluǧa jol aşatyn baǧdarlamany ūzaq kütkenderdıŋ bırı. «2018 jyldyŋ nauryzynan berı ai saiyn 240 myŋ teŋge jalaqy alamyn, jūbaiymnyŋ tabysy mausymnan bastap 250 myŋ teŋgenı qūraidy. Bız ekınşı deŋgeidegı tört bankke (Sentrkreditbank, Sesnabank, ATF jäne RBK bank) qaryz aluǧa aryzdandyq. Barlyǧy da bas tartty. Būǧan jūmys beruşınıŋ zeinet­aqy audarymdaryn ai saiyn tüsırmeitını sebep bolypty. Söitıp, tabysy rastalmaǧan tūlǧaǧa ainaldym. Al nesienı jūbaiymnyŋ atyna alaiyn desek, 14400000 teŋgenı qaitaru üşın ai saiyn 100000 teŋge töleuge qabıletsız körınedı. Osylaişa baǧdarlamadan ümıtımızdı üzdık» dep jazdy Aslan Facebook-tegı paraqşasynda.
Almatylyq Janar Bekenovanyŋ da basyndaǧy jaǧdai osyǧan ūqsas. Küieuı – 245000 teŋge, özı 256000 teŋge ailyq alady eken. Bankten qaryz aluǧa ekı närse kedergı keltırıptı: bırı – der uaqytynda zeinetaqy audarymdarynyŋ tüspegenı, ekınşısı – kredittık tarihtaǧy qalyp qoiǧan «taŋba». «Bır joly nesiemdı 92 künge keşıktırıp tölegen edım. Bız 15000000 teŋgenıŋ üiın 50 paiyzyn tölep, qalǧanyna bankten qaryz almaq boldyq. Banktegıler «taza» adamdy tauyp, ipotekany soǧan räsımdeŋder dep keŋes berdı. Sonda ärbır qazaqstandyqqa qoljetımdı baǧdarlama degenı qaida?» deidı köŋılı qalǧan Janar.

«Baspana hit» ne ūsynady?

«7-20-25» baǧdarlamasyna qatysa almaǧan qazaqstandyqtar «Baspana hit» jobasyna eleŋ ete qalǧany anyq. Endı eseptep körelık. Eger päterdıŋ qūny 12 mln teŋge bolsa, Astanada oǧan tek bır bölmelı päter satyp alasyŋ. Alǧaşqy jarnasy 2,5 mln teŋgenı qūraidy. Paiyzdyq mölşerlemenı 10,75-pen sanasaq, ai saiyn 107611 teŋge şyǧady. 25 jyl boiy osyndai somany tölep otyrasyŋ. Ekonomisterdıŋ esepteuınşe, osy qaryz bo­iynşa 9800000 teŋge artyq tölenedı eken. Taǧy bır esep-qisap. Mäselen, bır adam bankten 11,6 mln teŋgege 7 paiyzben 25 jylǧa qaryz aldy delık. 25 jylda tölenetın paiyzdardyŋ somasy 12995916 teŋgenı qūraidy. Tüptep kelgende, 24595916 teŋge töleu qajet. Ai saiyn 81986 teŋgeden tölegende, 300 tölem jasalady. Demek, qaryz aluşy adamnyŋ jalaqysy kem degende 165000-280000 teŋge boluy şart. Al elımızdegı ortaşa jalaqy kölemı 158000 teŋgenı qūrasa, keibır azamattar 60000-84000 teŋge ailyq alatyn bolsa, olar būl baǧdarlamaǧa qalai qatysady? Al 25 mln teŋgege ipotekalyq nesienı räsımdeimın deseŋız, qaltaŋyzda 6 mln 250 myŋ teŋge boluy şart. 25 jyl kölemınde: 300 ai boiyna 170000-nan banktıŋ qaryzyn qaitarasyz, 300-dı 170000-ǧa köbeitsek, 51000000 teŋge şyǧady. 26000000 teŋgenı artyq töleisız. Ärine, mūndai qarajatyŋyz bolsa…

Paiyzyn nege azaitpaimyz?

Qit etse Reseidegı jaŋalyqty köşıruge, ülgı tūtuǧa qūmarmyz ǧoi. Onda nege köp balaly otbasylarǧa arnalǧan ipotekalyq baǧdarlamasyn ülgı etpeimız. 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan 2022 jyldyŋ 31 jeltoqsanyna deiın ekınşı nemese üşınşı balasy düniege kelgen reseilık otbasylardyŋ jyldyq mölşerlemesı 6 paiyzben berıletın ipotekany aluǧa mümkındıgı bar. Mūndai jaǧdaida ipoteka bırınşı naryqtan (jaŋadan salynǧan üiden) päter satyp aluǧa räsımdeledı. Sondai-aq, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan keiın ipotekaǧa üi alǧan otbasy 2022 jyldyŋ soŋyna deiın 2-nşı nemese 3-ınşı balasyn tuatyn bolsa, nesie boiynşa qalǧan qarajatyn 6 paiyzben qaita qarjylandyrady. Ekı jaǧdaida da 6-dan joǧary paiyzdyq mölşerlemenıŋ jauapkerşılıgın memleket öz moinyna alady. Al 7 mausymda «Tıkelei jelıde» köp balaly otbasy müşesınıŋ saualyna jauap bergen Resei prezidentı Vladimir Putin 2018 jylǧa deiın tuǧan, iaǧni baǧdarlamaǧa kırmeitın otbasylarǧa da 6 paiyzdyq ipotekanyŋ auqymyn keŋeituge tapsyrma berdı. Būdan bylai tek 2-nşı, 3-ınşı bala ǧana emes, 4-ınşı, 5-ınşı jäne t.b. bala tuǧandar da atalǧan baǧdarlamaǧa qatysa alady. Resei ükımetı būl maqsatqa 9 mlrd rubl böldı.
Bız de nege osylai etpeimız? Bır nemese ekı bölmelı päterge 25 jylǧa qaryz alyp, qartaiǧanşa kütkennıŋ nesı dūrys? Qazaq – ejelden köp bala ösırıp kelgen ūlt. Bıraq sol jyldar boiy armandaǧan baspanasyn alǧanda 1 bölmede qysylyp ömır süre bere me? Mysaly, halqy tyǧyz qonystanǧan Türkıstan oblysy men Şymkent qalasynda bır nemese ekı bölmelı päterler satyp alu öte tiımsız. Jäne «7-20-25» baǧdarlamasynyŋ şarttary boiynşa şekteulı soma – 15 mln-ǧa deiın. Şymkentte mūndai aqşaǧa tek ekı bölmelı päter ǧana alasyŋ. Ekı bölmelı päterde 5-6 balamen qalai tūrasyŋ? Elımızde, äsırese ülken qalalarda qazır qanşama üiler salynyp, qaŋyrap bos tūr. Sol üilerdı üisız qazaqtarǧa arzandau etıp nege ülestırmeimız? Tym bolmasa Reseiden ülgı alyp, är bala tuǧan sa­iyn ipotekanyŋ paiyzyn nege azaityp otyrmaimyz? Mysaly, Oŋtüstık Koreia, Japoniiada memleket üidı 1 paiyzben qaryzǧa beredı. Bızdıŋ Ükımet pen Ūlttyq bank nege sondai baǧdarlama jasamaidy?
Maqalamyzdyŋ basynda Atyrau, Maŋǧystau, Pavlodar, Türkıstan oblystarynda bırde-bır adam «7-20-25» baǧdarlamasymen üi almaǧanyn söz ettık. Soltüstık Qazaqstan oblysynda – 1, Qyzylorda oblysynda 2-aq adamnyŋ ötınışı maqūldanǧan. Ūlttyq bank da­iyndaǧan baǧdarlamanyŋ naqty jaǧdaidy tolyq eskermei, kedergılermen atqarylyp jatqanyn Parlament deputattary da aşyq aituda.

Söz tüiını
Elbasy «Bes äleumettık bas­tamasynda»: «Jūmys ısteitın ärbır qazaqstandyq nesiege päter alyp, armany aqiqatqa ainalady» dep edı. Şaǧyn saraptamadan tüigenımız, «7-20-25» baǧdarlamasy äzırşe ärbır qazaqstandyqqa qoljetımdı emes. Bır ǧana dälel keltıre­iın, 2018 jyldyŋ 1-jartysyndaǧy elımızdegı ortaşa jalaqy mölşerı – 152,4 teŋgenı, jan basyna şaqqandaǧy aqşalai tabys kölemı 82-84000 teŋgenı (Statistika komitetınıŋ resmi mälımetı) qūraǧan. Demek, resmi statistikanyŋ özı «7-20-25»-tıŋ ärbır qazaqstandyqqa qoljetımdı emestıgın aiqyn körsetıp tūr. Bızdıŋ uäjımızge resmi taraptan ün qatamyn dese, tyŋdauǧa äzırmız.

Äset İSEKEŞEV, QR Prezidentı Äkımşılıgınıŋ basşysy, Astananyŋ būrynǧy äkımı:

– Bız Astanadaǧy qalalyq qyzmette (mūǧalımder, därıgerler, polisiia, ört söndıruşıler jäne basqalar) joǧary sanatty mamandar daiyndau­ǧa kömektesu üşın arnaiy baǧdarlama äzırledık. Mındet – tūrǧyn üi sertifikaty esebınen 1 mln teŋgege «Tūrǧynüiqūrylysjinaqbankı» arqyly adamdardyŋ üi aluyna kömektesu. Bank jeŋıldetılgen paiyzben 15 jylǧa nesie beredı. Bırınşı kezeŋde 10 myŋ päter beru közdeldı. Ol mamandar qalalyq qūrylymdarda 5-7 jyl jūmys ısteuı şart. Bolaşaqta päterler sany 20 myŋǧa deiın ösuı mümkın. Bızde 9 myŋ mūǧalım bolsa, onyŋ 5 myŋy üisız jür. Bız mektepter salyp jatyrmyz, taiaudaǧy 5 jylda bızge 5 myŋ joǧary sanatty pedagog-maman qajet bolady. Osyndai jaǧdai polisiia men därıgerlerde de bar. Bız qala mekemelerın maman kadrlarmen jabdyqtauymyz kerek.

Berık DÜISEMBİNOV, Mäjılıs deputaty:

BAǦDARLAMANYŊ BIR «QAINAUY» IŞINDE…

– Elımızdegı baspanaǧa mūqtaj jandardyŋ sany 2,5 mln-nan asady. 2018 jyldyŋ 29 tamyzynda Ūlttyq bank pen «Baspana» ipotekalyq kompaniia­sy taratqan aqparatqa süiensek, üi aluǧa nebärı 1803 adam ötınış berıp, onyŋ 1190-y ǧana maqūldanǧan. Būl degen 1 paiyz da, promille de emes. Köp bolsa promillenıŋ jartysy. Ärine, mūndai körsetkışterge köŋıl tolmaidy. «Aq jol» partiiasynyŋ deputattary sailauşylarmen kezdeskende osynşa mardymsyz nätijelerdıŋ sebepterın anyqtadyq. Şyndyǧynda, oǧan jergılıktı memlekettıŋ organdar men baǧdarlamanyŋ özındegı keibır şarttar kedergı. Jergılıktı atqaruşy organdardyŋ qolynda baspanaǧa mūqtaj myŋdaǧan jandardyŋ tızımı bar. Endeşe, nege tızımdegı azamattarǧa qoŋyrau şalyp, baǧdarlamanyŋ qyr-syrymen tanystyrmaidy? Üidıŋ kezegınde tūrǧan adamdardyŋ tym bolmasa 1 paiyzy qatysqannyŋ özınde bügıngıdei 1-1,5 myŋ emes, kem degende 25 myŋ adamdy üimen qamtamasyz eter edık. Keibır aimaqtarda baǧdarlamanyŋ şarttary jergılıktı erekşelıkterge sai kelmeidı. Mysaly, elımızdegı eŋ halqy köp, ortaşa jalaqysy eŋ tömen öŋırlerdıŋ bırı – Türkıstan oblysy, Şymkent qalasy. Al baǧdarlama şarty boiynşa üidıŋ baǧasy 15 mln-men şektelgen. Şymkentte ondai baǧaǧa 2 bölmelı päter satyp alasyz. Būl – ädıletsızdık. Şymkenttı Almatymen teŋestırıp, megapolis dep jariialadyq qoi, nelıkten üidıŋ baǧasyn ekı esege deiın tömendetıp otyrmyz? Bır quanarlyǧy, elıne janaşyr äkımder şamasy kelgenşe baǧdarlama şartyndaǧy osy olqylyqtardyŋ ornyn toltyruǧa tyrysuda. Mysaly, Şymkent qalalyq äkımşılıgı keibır äleumettık toptarǧa kömek qolyn sozyp, alǧaşqy jarnanyŋ jartysyn töleudı öz moinyna alǧan. «Qala saluşylar» qauymdastyǧy soŋǧy jarty jylda negızgı qūrylys materialdarynyŋ baǧasy kürt öskenın habarlady. Mysaly, sement baǧasy ekı esege, qorytylatyn metall ekı jarym esege qymbattaǧan. Mūndai jaǧdaida baǧdarlamada körsetılgen baǧamen üi salu özın-özı aqtamaidy.