Elbasynyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru», «Ūly dalanyŋ jetı qyry» maqalalarynda aitylǧan mındetterdı ıske asyru maqsatynda «Qazaq Epos» aǧartu jobasy «Tūlpar mınıp, tu alǧan!» taqyrybynda «Qobylandy batyr» jyryn jatqa aitu baiqauyn ötkızbek.
Qissa-dastandar qazaq auyz ädebietınıŋ mäiegı, baǧzydan qalǧan baǧaly mūrasy bolsa, sol baǧaly mūrany babadan balaǧa jetkızudıŋ ūtymdy täsılı – qissa-dastandy jatqa aitu. Jazu mädenietımızdıŋ kenje kezınde tom-tom kıtapqa jük bolatyndai qissa-dastandardy jattap, topty ortada aitatyn önerpazdardy halyq «qissager», «qissaşy» dep ataǧan. Halyq arasyndaǧy būl dästür öz kezınde qaǧaz betıne tüspegen auyz ädebietı qazynalarynyŋ auyzdan-auyzǧa taralyp, bügıngı künge jetuıne köp sebı tidı.
Jazba ädebietımız örkendep, baspa salasynyŋ güldenuıne ılesıp, qazaq auyz ädebietınıŋ qazynasy jinaldy, basylyp şyqty. Qaǧazǧa tüsken soŋ, ony jattap jalǧaudyŋ da qajetı qalmady. Onyŋ üstıne, topty ortada, otbasynda qissa-dastan aitu köŋıl köterudıŋ täsılı boludan qalady da, qissa-dastan jattaityndardyŋ qatary siredı. Äitpegende, qyrǧyzdyŋ Saiaqbai Qarlaiev, Jüsıp Mamai siiaqty jyrşylary qazaqta da az bolmaǧan. Oǧan aiǧaq retınde qazaqtyŋ 104 qissa-dastanyn, qyruar tūrmys-salt jyrlaryn jatqa aitatyn, Qytai mädeniet ministrlıgı «altyn sandyq» dep baǧalaǧan Qazym Älmenūlyn aituǧa bolady. Osydan bırneşe jyl būryn «Qazymnyŋ qazynasy» degen atpen ol jattaǧan qissa-dastandardy dybysqa alǧanda, oǧan 150 saǧat jūmsalǧanyn közımız kördı. Qazym aqsaqaldyŋ yqpalymen qissa-dastan aitu ürdısı qalyptasyp, 3-4-synyp oquşylaryna deiın «Qobylandy batyr», «Alpamys batyr» jyrlaryn jattap aldy. Olardyŋ aldy 2014 jyly Astanada ötken tūŋǧyş kezektı «Altyn qūlyn» halyqaralyq jas jyrşylar baiqauynda bas jülde aldy.
Soŋǧy kezderı Qazaqstanda jyr aitudyŋ jaŋa ülgısı jaryqqa şyqty. «Tūlpar mınıp, tu alǧan!» jobasy aiasynda «Alpamys batyr» jyryn jatqa aitu estafetasy jūrt arasynda serpın qozǧady.
Dei tūrǧanmen, jyr aitudyŋ da jönı bar. Qazaqtyŋ qissager, jyrşylary taŋdy taŋǧa jalǧap, qissa-dastandardy jatqa aitqanda, öleŋ, taqpaq oqyǧandai taqyldatyp qana aita salmaǧan. Kerısınşe, ädemı maqam, mändı mänermen aitqan. Keide tamaqqa salmaq tüsırmei tynystap otyru üşın dombyramen süiemeldegen. Būl – el ışınde qazırge deiın bar dästür. Joǧaryda aitqan Qazym aqsaqal da jyrlardy 4 türlı äuenmen aitady. Irgemızdegı qyrǧyzdardyŋ «Manas» eposyn qalai aitatynyn körıp jürmız. Endeşe bızde de jyrşylyq dästürdı jaŋǧyrtqanda äuenın de ala jürgenımız jön sekıldı.
Qaliakpar ÜSEMHANŪLY
