Studenttık jyldar…
Bız Qazaq memlekettık universitetı (qazırgı QazMŪU) jurnalistika fakultetınıŋ kündızgı bölımıne 1972 jyly elımızdıŋ är tüpkırınen arman quyp kelgen elu öndır qyz-jıgıt tüstık. Joldastyǧymyz jarasty. Dostyǧymyz däuırledı. Bırlıgımız bekıdı. Kurstastar – tuystastarǧa, dostarǧa ainaldy.
Bügın osy kurstastarymyzdyŋ arasynan Orynbek Joldybaiǧa arnaiy toqtaludyŋ mümkındıgı kelıp-aq tūr. Ol kurstastar arasynda bırınşı bolyp jetpıs jasqa aiaq artyp otyr.
Äŋgımenıŋ retıne qarai dosymyzdyŋ ömırbaianyna qysqaşa şolu jasai ketelık. Orynbektıŋ öz aituy boiynşa ol «Qaratau täjı» Kentau qalasynyŋ maŋyndaǧy Aşysai kentınde dünie esıgın aşypty. Äljuazdau bolyp ömırge kelgen näreste bır jasqa jetpei anasynyŋ talqany tausylyp, ekı perzentınıŋ qyzyǧyn köru būiyrmai, ömırden baz keşıp kete barypty. Bırge tuǧan aǧasy Tūrarbek sol kezde jetıde eken. Mūnyŋ aldynda Nūrlybek jäne Raiymbek degen aǧalary qūldyraŋdaǧan bala şaqtarynda qara jerdı tompaitypty.
Äkesı Endıbai qos qūlynyna jetımdık taqsıretın tartqyzbau nietımen nemere aǧaiynnyŋ jesır qalǧan kelınşegın üiıne kırgızedı. Äiel jyluynsyz qalǧan şaŋyraqqa kelgen aq jaulyq dätke quat edı. Äitkenmen de aiy-künı tolmai tuǧan kışkentai säbi ana sütınıŋ närıne qanbaǧandyqtan äljuaz bolyp ösedı. Sodan mekteptıŋ tabaldyryǧyn jetısınde emes, segız jasynda bır jyl keş attaidy.
Er jete kele tūrqy şaǧyn, bıraq bıtımı şymyr bolyp boi tüzedı. Oiynyŋ ūşqyrlyǧymen, alǧyrlyǧymen ä degennen közge tüstı. Mektep tabaldyryǧyn attaǧannan-aq, aitqanǧa, üiretkenge zerektılıgımen, zeiındılıgımen ūstazyn süisıntıp, oqu ozaty boldy. Jyldar jyldam jyljyp, eseie tüsken jas ūlan synyptan synypqa köşkende de barlyq pänderdı bırdei jaqsy oqydy. Bılım ūiasynyŋ qoǧamdyq ömırıne belsene aralasty. Jazu-syzuǧa talaptylyǧymen qabyrǧa gazetın şyǧaruǧa qatysty. Balalardyŋ respublikalyq basylymdary «Qazaqstan pionerınde», «Baldyrǧanda» balapan jazbalary jariialana bastady, ūstazdarynyŋ, oquşylardyŋ «o, bızdıŋ aqyn bala!» degen qolpaşyna ılındı.
Ömır taqtaidai tüzu jol emes, onyŋ oi-qyry men būralaŋy jetıp artylady demeuşı me edı. Sol aitqandai, Orynbektıŋ ömırındegı būralaŋ joldar mektep qabyrǧasynda jürgende-aq bastalyp ketken tärızdı. Jas jetkınşektıŋ toǧyzynşy synyptan keiın oqudy keşkı mektepke auystyruyna tura keldı. Oǧan sebep bolǧan soŋǧy bırer jylda köz nūrynyŋ tömendep ketuı saldarynan matematika pänınen ülgerımınıŋ naşarlauy edı. Pän mūǧalımı bolsa, äşeiınde tärtıbı maqtauly, oquyna yqtiiatty, betke ūstar şäkırt ülgerımınıŋ būlaişa qūbyluyna män berıp, mäselenıŋ män-jaiyna tereŋırek üŋıludıŋ ornyna küllı synyp aldynda jerden alyp, jerge salyp ūryspai ma! Ūstaz ben şäkırt arasyndaǧy küşeigen renış pen ökpenıŋ aqyry Orynbektıŋ keşkı mektepke auysuymen tyndy.
Būdan keiıngı oquyn keşkı mektepte jalǧastyrǧan ören kenıştegı poştaǧa gazet-jurnal, hat-habar tasuşy bolyp ornalasty. Jūmys ıstei jürıp, keşkı mekteptegı sabaǧyn da qalt jıbermedı. Armanşyl jas orta bılım alyp, jurnalist boluǧa, osy mamandyqqa daiarlaityn oqu ornyna tüsuge jatpai-tūrmai qūlşyndy.
Eresekter atqaratyn eŋbekke erte aralasqan Orynbektıŋ körgen-bılgen, tüisıngen maqalalary, balausa jyrlary «Qazaqstan pionerı», «Leninşıl jas», «Kentau kenşılerı», «Oŋtüstık Qazaqstan» gazetterıne jariialana bastady. Äsırese türlı taqyryptaǧy jazbalary, öleŋderı oblystyŋ qaraşaŋyraq baspasözınde keşkı mekteptı bıtırıp, elden ūzap ketkenınşe basylypty.
Sonymen ömır tauqymetı jasynan būryn eseitken Orynbek on bır jyldyq keşkı mekteptı de bıtırdı. Bala şaǧynan esı-dertın jaulap alǧan asyl armanyna jetu üşın alys jolǧa şyǧudy dıttedı. Äkesı būryn auyldan ūzap körmegen ūlyn «şuly ülken qalada qūrtymdai boiyŋmen joǧalyp, adasyp ta ketesıŋ» dep şyr-pyry şyǧyp jıbergısı kelmedı. Köŋılı ala qūiyn bozbala jolǧa özı-aq jürıp keteiın dese, qarajat tapşy. Ne ıstemek kerek? Jürek qūrǧyr asau attai tulap, maza kettı, ūiqy qaşty. «Qaitsem Almatyǧa attanam» dep, köŋılı qamyǧyp ta, şamyrqanyp ta jürgen şaqta qiyn kürmektıŋ tüiının ekınşı anasy şeşıp jıberdı-au äiteuır. Elu som tauyp, qolyna ūstatyp, aq tıleumen saparǧa şyǧaryp saldy.
QazMU-dıŋ jurfagyna qūjat tapsyryp edı, konkurstan öte almai qaldy. Taǧy da namys. Elge qaitqysy kelmei, Almatydaǧy käsıptık-tehnikalyq uchilişede oquǧa qalyp qoidy. Keler jyly äskerge şaqyryldy. Qiyr Şyǧysta äskeri mındetın ötegen ekı jyl paidaly boldy. Äskeri okrugtıŋ «Suvorovskii natisk» degen gazetıne tūraqty türde orys tılınde maqala jazyp tūrdy. Ştattan tys tılşı atandy. Jastaiynan zerek Orynbek orysşa maqalany qinalmai, erkın jazudy üirenıp qaitty. Äskerde partiia qataryna qabyldandy.
Otan aldyndaǧy ekı jyldyq äskeri boryşyn ötegen soŋ bırden aulyna barmai, baiaǧy ainymas arman jetegımen Almatyǧa tıke tartty. Kommunist-soldattyŋ taǧy joly bolmady. Ekı emtihannan tört alyp, üşınşısınen «qūlady». Universitettegıler onyŋ partiia müşesı ekenın bılmegen, özı de bıldırtuge den qoimaǧan ǧoi. Keiınnen universitet partkomy aitady ǧoi, «synaqtan būryn özıŋnıŋ kommunist ekenıŋnen habardar etpedıŋ be, sonda oquǧa tüsuıŋe jeŋıldık jasar edık» dep.
İä, keŋes ökımetı kezınde kompartiia müşelerıne basqalarǧa qaraǧanda airyqşa artyqşylyqtar bar-tyn. Mūndai «igılıkterdı» paidalana qoiatyn Orynbek pe! «Bärıbır tüsemın. Jurnalistık bılım almai qoimaimyn» dep şiryqty. Artynşa-aq, sol jyly küzde jurfaktyŋ syrttai bölımıne tüstı. Osy joǧary oqu ornynyŋ maŋaiynan ūzap ketpei, oǧan jaqyn jerde bolaiyn dep, Almatyda qalyp, qūrylysqa jūmysqa tūrdy.
Universitet bıtırgen soŋ Orynbek Joldybai Almatyda qalyp, Qazaq teleradiokomitetınde aǧa redaktor, «Qazaqstan kommunisı» (qazırgı «Aqiqat») jurnalynda ädebi qyzmetker, jetekşı redaktor, Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı men Ministrler Kabinetınıŋ apparattarynda aǧa referent, QR Parlamentı Senatynyŋ apparatynda redaksiialyq-baspa bölımınıŋ konsultanty, bas konsultanty, sektor meŋgeruşısı, bölım meŋgeruşısınıŋ orynbasary lauazymdaryn atqarǧan tūlǧa därejesıne jettı. Soŋǧy qyzmetınen zeinetke şyqty.
Jauapty lauazymdardy abyroily atqara jürıp, esepteulı uaqytty qapy jıbermei, ädebietanumen ainalysyp, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty atandy, älemge äigılı bırqatar tarihşy ǧalymdardyŋ orys tılındegı dünielerın qazaqşaǧa tärjımalady. Özınıŋ bırneşe jyr, derektı-publisistikalyq jinaqtaryn, ǧylymi zertteulerge qūrylǧan kıtaptaryn şyǧardy. El erınıŋ eselı eŋbegın baǧalaidy. Qazaqstan Jazuşylar jäne Jurnalister odaqtarynyŋ müşesı Orynbek Joldybai QR mädeniet qairatkerı, Qazaqstan Jurnalister odaǧy syilyǧynyŋ iegerı, Qazaqstannyŋ qūrmettı jurnalisı, Kentau qalasynyŋ qūrmettı azamaty ataqtaryna ie boldy.
Qalamger häm qairatkerdıŋ būl zeinetke deiıngı adal da belsendı eŋbegımen jetken mereilı märtebesı. Al qūrmettı eŋbek demalysyna şyqqannan keiıngı önegesı qandai? Maǧynaly ömır sürudı tolassyz, toqtausyz eŋbek etu dep ūǧynatyn Orynbektıŋ soŋǧy jyldary memlekettık tūlǧa, QR Parlamentı Senatynyŋ deputaty bolǧan, salmaqty saiasatker Quanyş Aitahanov turaly «Azamat ajary» atty kölemdı kıtaby bai mazmūnymen, tereŋ ǧibratymen joǧary baǧalandy. Osy jaqynda ǧana jaryq körgen «Joldas bolsaŋ jaqsymen» dep atalatyn qalyŋ jinaǧynyŋ qūndylyǧyna da respublikalyq basylymdarda alǧaşqy jyly lebızder bıldırılıp jatyr.
İä, «Adamnyŋ jan düniesı – onyŋ ısı» desedı. Osy tūrǧydan kelgende, Orynbek Joldybaidyŋ eŋ aldymen adamnyŋ adamdyq qasietterınıŋ negızgı ölşemderınıŋ bırı – eŋbeksüigıştıgın, jurnalistikanyŋ otymen kırıp, külımen şyqqan has mamany retındegı maitalmandyǧyn, türlı janrdaǧy jäne taqyryptaǧy jazbalarymen tanylyp, bügınde belgılı qalamger qatarynda özınıŋ oiyp tūryp oryn alǧan san qyrly, aluan syrly şyǧarmaşylyǧyn, sanauly, sauatty, täjıribelı, şeber audarmaşylyǧyn, jalpy bır basyna türlı öner qonǧanyn täptıştep aityp jatu artyq ta bolar.
Özı kışıpeiıl, özı qarapaiym, aŋqyldaǧan aqköŋıl, jüzınen iman nūry tögılıp tūratyn, köptı körgen köşelı adamǧa qaşan da aǧa da, ını de üiır. Būdan on jyl būryn tatar dämı tausylǧan zaiyby Beisenkül de aǧaiyn-tuǧanǧa, körşı-qolaŋǧa, dos-jaranǧa däiım esıgı aşyq, dastarhany jaiuly, keŋpeiıl jan edı. Ekeuı bır-bırıne sai. Mınezdes. Pende bolǧan soŋ bazbıreuler aitpai ma: «Oreke, alpys degen ne täiırı, ekeu bolatyn jönıŋ bar» dep. Orekeŋ büi deidı: «Beisenkül älemde bıreu-aq. Ondai jan endı joq». Mahabbatqa adaldyq!
Ekeuınen şūrqyrap ösıp jatqan nemereler barşylyq. Yntymaǧy jarasqan, özara syilastyqtyŋ jūpar iısı aŋqyǧan otbasynyŋ perzentterı – mekteptı qazaqşa bıtırıp, memlekettıŋ «Bolaşaq» baǧdarlamasymen şet elde bılımın tereŋdetıp kelgen ūly Maqsat – qazır memlekettık jauapty qyzmette. Qyzy Qūralai – äke jolyn quǧan jurnalist.
Kurstastardan Mekkede salynǧan kielı ǧibadat üiıne qajylyq jasauǧa bırınşı bolyp barǧan da osy Orekeŋ. Qarşadaiynan auyrlyqqa tözıp üirengen ol ūlyq sapardyŋ özıne tän qiynşylyqtary men synaqtaryna jalǧyz büirekpen jürgenıne qaramai sabyryn tösedı. Ärbır pendenı tura jolǧa bastaityn sol paryzdy ötep qaituy ainalasyna jüzınen iman nūry tögılıp tūratyn qasietın tereŋdete, baiyta tüskenı de aqiqat.
Ǧūmyrly bol, Orynbek dos!
Jeŋıs BAHADÜR,
jazuşy-jurnalist
