Elordadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada qazaq ädebietınıŋ örkendeuıne sübelı üles qosqan körnektı qalamgerler men ǧalymdar atynda bırneşe zal bar. Būl qatarda aldymen «Abai» akademiialyq zalyn atap ötu kerek. Kıtap ordasynda «Äkım Tarazi» zaly, Tūrsynbek Käkışev atyndaǧy «Ǧylym» zaly, Dükenbai Dosjan atyndaǧy «Jazuşy» oqu zaly, Myrzatai Joldasbekovtıŋ memorialdy kıtap-kolleksiiasy oqu zaly, «Äbış Kekılbaiūly» oqu zaly, Nemat Kelımbetov pen Beisenbai Kenjebaev atyndaǧy «Türkologiia» oqu zaly aşylǧan. Astanalyq qalamger Nūrǧoja Oraz ben jazuşy-publisist, audarmaşy Maral Hasennıŋ mūralaryna jeke būryştar berılgen. Osy tızımge taiauda Äbdıjämıl Nūrpeiısov atyndaǧy zal qosyldy.
Bıraz uaqyt būryn bır ärıptesımızdıŋ osyny jaqtyrmai: «Ūlttyq akademiialyq kıtaphana muzeige ainalyp kettı» degenı bar. Aqiqatyn aitqanda, joǧaryda atalǧan zaldar kezınde qalamgerlerdıŋ özderı nemese olardyŋ tuystary kıtaphanaǧa syiǧa tartqan kıtaptar men jädıgerlerden qūralǧan. Mäselen, Myrzatai Joldasbekov talai jyl jinaǧan kıtaptaryn syilady. Ruhaniiat ordasynda sol siiaqty Hamit Erǧalievtıŋ kıtap qory da saqtauly.
Ärine, būl bır jaǧynan qarapaiym oqyrmandar men ǧalymdarǧa paidaly. Olar ızdegen sirek kıtaptar men qūndy qūjattar osy jerden tabyluy mümkın. Al ekınşı jaǧynan bır mäselenıŋ basyn aşyp tūr – elımızde qazır ädebi muzeiler öte az. Mysaly, elordamyzda osy sipattaǧy jalǧyz ǧana Säken Seifullin atyndaǧy mūrajai bar. Ras, №54 mektep-liseide Aqseleu Seidımbek mūrajaiy men bas qala ırgesındegı Jıbek joly auylynda İmanjüsıp Qūtpanūly atyndaǧy mektepte «jasynan toptan asqan» aqynnyŋ muzeiı jūmys ıstep tūr. Bıraq olar orta bılım beru oryndary ışınde aşylǧandyqtan, mädeni mekemeler qataryna jatpaidy.
Elorda ainalasyna kelsek, Atbasarda Iliias Esenberlin memorialdyq muzeiı aşylǧan. Ötken ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldary Aqmola oblysynyŋ Burabai audanynda Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Säken Jünısovke qos qabatty üi salyna bastady. Bıraq qūrylys aiaqtalmastan, toqtap qaldy. Jazuşy dünieden ozǧan soŋ, būl üi eşkımge kerek bolmady. Tıptı, esık-terezelerı tonalyp, qaŋǧybas adamdardyŋ, it pen mysyqtardyŋ mekenıne ainaldy. Osy üidıŋ qūrylysyn aiaqtap, qalamgerdıŋ muzeiıne ainaldyraiyq degen ūsynystar talai aityldy. Jazuşy közı tırısınde özı osyndai niet tanytty. Eş nätije şyqpady.
– Būl üi endı osy qalpynda jetı-segız jyl tūrsa, qūlaidy. Kezınde Säken aǧamyz maǧan bergen sūhbatynda: «Būl Säken Jünısovtıŋ mūrajaiy emes, qazaq jazuşylarynyŋ mūrajaiy bolar edı» degen edı. Osy üidıŋ astynda segız kölık syiatyn garajy, ışınde konferensiia ötkızetındei ülken zal bar. Qazır Burabaiǧa jan jaqtan keletın adam köp. Aqmola oblysynyŋ Mädeniet, arhivter jäne qūjattama basqarmasy üidı qolǧa alyp, qūrylysyn aiaqtasa, dūrys bolar edı. Eŋ bastysy, üidıŋ syrty bütın. Esık-terezelerı salynyp, jöndeu jürgızılıp, memleket menşıgıne alynsa, basqarmanyŋ balansyna berılse, keremet bolar edı. Būl üi Burabai auylynyŋ eŋ şetınde, ǧajap jerde ornalasqan. Arǧy jaǧynda orman, Burabai kölı, Oqjetpes tūr. Jazuşynyŋ üiın mūrajai qylyp jasauǧa bolady. Obal, tıptı, – deidı jazuşy Tolymbek Äbdıraiym.
Qalamgerlıkten ülken qairatkerlık deŋgeige köterılıp, Eŋbek Erı atanǧan Äbış Kekılbaiūly ömırden ozǧan soŋ tuǧan jerı Aqtau qalasynda jazuşy atynda ortalyq aşylady degen jaŋalyq şyqty. Bıraq aqyr aiaǧynda mäsele sūiylyp kettı. Ekı jyldai būryn, qalamgerdıŋ tuǧanyna 80 jyl toluyna orai Maŋǧystau oblystyq ölketanu muzeiı jaŋadan boi köterıp, oǧan jazuşynyŋ aty berıldı. Estuımızşe, muzeide Äbış Kekılbaiūlynyŋ mūrasyna köp oryn berılmegen. Mädeni oşaq jalpy ölke tarihynan syr şertedı. Bızdıŋşe, asa körnektı qalamgerge arnap Oral qalasyndaǧy Qadyr Myrza Äli atyndaǧy mädeniet jäne öner ortalyǧy ülgısımen jeke ädebi muzei aşu kerek edı.
Osy tūrǧydan alǧanda, Batys Qazaqstan oblysyndaǧy qalamgerlerge qatysty jūmystar dūrys baǧytpen kele jatyr. Oblys ortalyǧynda Qasym Amanjolov pen Abdolla Jūmaǧaliev atyndaǧy ädebiet üiın aşu josparlanyp otyr. Qos qalamger ömırde dos bolyp, Abdolla Ekınşı düniejüzılık soǧysta qaza tapqanda, Qasym oǧan äigılı «Aqyn ölımı turaly aŋyz» poemasyn arnady. Sondyqtan oblys basşylyǧynyŋ būl şeşımı qisyndy da oryndy.
Biyl dauylpaz aqynnyŋ tuǧanyna 110 jyl tolady. Osyǧan bailanysty aldaǧy küzde Qaraǧandy qalasynda «Qasym üiı» aşylmaq. Būl turaly oblys äkımınıŋ orynbasary Abzal Nükenov habarlady. Osy mäselenıŋ köterılgenıne bıraz jyldyŋ jüzı bolǧanyn aita ketu kerek. Nätijesın, būiyrsa, alda körermız.
Bügınderı elımızde, jalpy alǧanda, 20-30 şaqty ǧana ädebi üi aşylǧan. Ärqaisysynyŋ özınıŋ mäselesı bar. Mäselen, Almatydaǧy Ahmet Baitūrsynūly muzeiı älı künge deiın memleket balansyna alynbaǧan. Şyǧys Qazaqstan oblysyndaǧy Topqaiyŋ auylyndaǧy Qalihan Ysqaq muzeiı men «Altaidyŋ kerbūǧysy» atanǧan Oralhan Bökeidıŋ tuǧan auyly Şyŋǧystaidaǧy muzeiınıŋ jaǧdaiy da sondai. Esıkterınde qara qūlyp tūr. Byltyr ärıptesımız Qaliakbar Üsemhan Oralhannyŋ auylyna arnaiy baryp, sol turaly maqala jazdy. Bıraq būl muzeilerdıŋ mäselesı älı şeşılmei keledı.
Qazırgı jastar ädebi kıtaptardy oqymaitynyn köp aitamyz. Bızdıŋşe, qūzyrly mekemelerdıŋ körnektı qalamgerlerdıŋ mūrasyna közqarasy dūrys emes. Eŋ aldymen qolynda bilıgı barlardyŋ betın ädebietke būru kerek. Aqyn, jazuşylardyŋ attary jiı atalsa, ädebi muzeilerı aşylsa, bary dūrystap ūqsatylsa, jaǧdai bırden tüzelmese de, bırte-bırte tüzeledı dep oilaimyz.
Ädebi muzeiler elımızge turisterdı de köptep tartuşy edı. Är närsenı körşı Reseidegı jaǧdaimen salystyruǧa beiımbız. Bırneşe jyl būryn bır aqyn dosymyz Riazan oblysynyŋ Konstantinovo selosyndaǧy Sergei Eseninnıŋ memlekettık muzei-qoryǧynda boldy. Qaityp kelgen soŋ, sondaǧy jaǧdaidy tamsanyp aitty. Esenin orystyŋ nömırı bırınşı aqyny emes, aldynda Aleksandr Puşkin tūr. Bızde Abaidyŋ «Jidebai-Börılı» memlekettık tarihi-mädeni jäne ädebi-memorialdyq qoryq-muzeiı bar. Abai – qazaqtyŋ jazba ädebietınıŋ negızın saluşy ekenı anyq. Abaidan keiıngı tolqynnyŋ da eskerılgenı jön.
