Soŋǧy jyldary qazaqstandyq turister Gruziiada demaludy qūp körıp jür. Ǧajaiyptarǧa toly Gruziiaǧa degen turisterdıŋ aǧyny kün sanap artyp keledı. Tıptı ol älemdık deŋgeidegı äigılı şipajailarǧa myqty bäsekeleske ainaldy. Gruzinder mūndai jetıstıkterge qalai qol jetkızdı? Gruziia bilıgı demalys pen turizm salasyn damytu üşın qandai qadamdar jasady jäne bız olardan ne üirene alamyz? Osyndai saualdar töŋıregınde Adjariia Avtonomiialyq Respublikasy Turizm departamentınıŋ qoǧammen bailanys jäne PR bölımınıŋ bas mamany İraklii Baramidzemen äŋgımelesken edık.
Gruziiaǧa qoş keldıŋızder!
– İraklii, Sızderge jyldyŋ qai mezgılınde kelgen dūrys?
– Qonaqtardyŋ köpşılıgı bızge jazda keledı. Bıraq jyldyŋ tört mezgılınde de turisterdı qabyldauǧa daiynbyz. Osy maqsatta qazır tau şaŋǧysy şipajaiyn salyp jatyrmyz. Bızdıŋ eldıŋ tamaşa küzı, jyly qysy, şuaqty köktemı jäne jaimaşuaq jazy bar.
– Turister qai elderden keledı?
– Qazırgı taŋda turizm salasynda älemdegı 16 elmen jūmys ısteimız. Turisterdıŋ köpşılıgı jaqyn ornalasqan memleketter – Türkiia, Äzerbaijan, Reseiden keledı. Ukrainadan kelıp demalatyndar da öte köp. Qazaqstannan 2015 jyly – 4217 adam, 2016 jyly – 10738, 2017 jyly 10229 adam keldı. 2018 jyldyŋ qaŋtar-säuır ailarynda 999 adamdy qabyldadyq, būl körsetkış ötken jyldardyŋ osyǧan säikes kezeŋımen salystyrǧanda 15 paiyzǧa köp. Bız tek Astana men Almaty ǧana emes, özge de öŋırlerden köptep turister tartqymyz keledı. Osy baǧytta jūmys ıstep jatyrmyz. Būl jerde ekı tarapqa da tiımdı boluy kerek. Qazaqstandyq turister bızge kelse, gruziialyq turister Sızderge barǧanyn qalaimyz.
– Adjariia qazaqstandyq turister üşın nesımen tartymdy?
– Bırınşıden, bız ǧasyrlar boiy dostyq qarym-qatynastamyz. Gruzinder men qazaqtardyŋ arasynda ejelden berı berık dostyq qalyptasqan. Ekı halyqtyŋ mäŋgılık dostyq sezımıne eşqaşan syzat tüspeidı. Ekınşıden, qonaqjailylyq. Būl – negızgı faktorlardyŋ bırı. Üşınşıden, postkeŋestık mentaldylyq. Bız bır-bırımızdı tez tüsınemız.
– Gruziianyŋ turisterdı magnitşe tartuyna gruzin ashana mäzırınıŋ negızgı röl atqaratyny belgılı. Endı äŋgımemızdı osy taqyrypqa qarai būrsaq.
– Ärine, özım naǧyz gruzin bola tūryp, gruzin ashanasy turaly aitpai otyra almaimyn. Öitkenı öz ūltymnyŋ as-taǧamynan däm tatyp, oǧan qaita oraluǧa asyqpaǧan bırde-bır adamdy kezdestırgen joqpyn. Mysaly, hachapuri, hinkali, bızdıŋ äigılı şaraptarymyz. Gruzin dastarqanyna jaiǧasqan adamnyŋ janyna supra, iaǧni asaba bırge otyrady. Būl element materialdyq emes mädeni mūramyz retınde IýNESKO arqyly qorǧauǧa alynǧan. Asaba Sızge söz beredı, köŋılıŋızdı köterıp, elımnıŋ erekşelıkterın tanyp-bıluge kömektesedı. Jalpy alǧanda, turizm degenımız, eŋ aldymen, adamdyq ızgı qarym-qatynastar.
– Jazda Adjariiada teŋızdıŋ jaǧalauynda demaluǧa bolady, al qysta qaida baruǧa keŋes beresız?
– Adjariia – şaǧyn ǧana memleket. Taular men teŋızdıŋ arasyna bar-joǧy 2,5 saǧat uaqyt jūmsaisyŋ. Teŋız deŋgeiınen 3 myŋ metr biıktıkte şipajai salynǧan. Ärtürlı kedergılerı bar bırneşe tau joldary aldyŋnan şyǧady. 2019 jyly bız älemdık deŋgeidegı talaptarǧa sai keletın 5-6 qonaqüidı salyp bıtıremız. Qonaqüilerdıŋ qūrylysy atalǧan şipajaidyŋ salynu kezeŋın aiaqtaidy. Özıŋız oilaŋyzşy, bır ǧana jaz mausymynda turizmdı örkendetu mümkın emes. Ony jyldyŋ barlyq mezgılınde damytu kerek. Mysaly, Qazaqstanda soltüstık öŋırlerde qys öte suyq ekenın bılemın. Qystyŋ suyǧyna toŋbaidy ekensızder, onda bızge kelıŋızder!
Türkiiamen jäne Bolgariiamen bäsekelesemız
– Aityŋyzşy, sonda Sızderdıŋ artyqşylyqtaryŋyz nede, qandai keŋıstıktı igerdıŋızder? Sebebı däl jandaryŋyzda Türkiia tūrǧan joq pa? Turister nege Sızderge keluı kerek?
– Bız eşqaşan bırdeŋenı bıreuden köşırıp almaimyz. Türkiiadan da, Bolgariiadan da, Ukraina men Reseiden de eşteŋe köşırgen joqpyz. Qara teŋızdıŋ jaǧalauyndaǧy memleketterdıŋ ärqaisysynyŋ öz artyqşylyqtary men kemşılıkterı bar. Bızdıŋ basty artyqşylyǧymyz – qonaqjailylyǧymyz. Būl – bızdıŋ qanymyzǧa sıŋgen qasiet.
– Köptegen turister Türkiiany «barlyǧy bır jerde» degen baǧdarlamasy üşın taŋdaidy. Adjariiada būl baǧytta qandai jūmystar ıstelude?
– Mūndai trend qazır maŋyzdy emes. «Barlyǧy bır jerde» degen baǧdarlamany taŋdasaŋyz, qonaqüiden eşqaida şyqpaisyz. Özıŋız qydyryp barǧan eldıŋ erekşelıgın tani almaisyz. Öitkenı qorşaudan eşqaida şyqpaisyz ǧoi, tek basseinde jüzıp, jaily tösekte ūiyqtaisyz. Basqa ne ısteisız?
– Turizmnıŋ öŋırlık ışkı önımdı damytudaǧy ülesı qandai?
– IJÖ-degı turizmnıŋ ülesı şamamen 80 paiyzdy qūraidy, öitkenı bızde bärı turizmmen bailanysty. Zauyttar men fabrikalar joq. Bız tek qana turistık qyzmetterdı körsetemız. Adjariia halqynyŋ denı osyndai jūmyspen ainalysady.
– Turistık salaǧa memleket tarapynan qandai qoldau körsetıledı?
– Jeke biznestı barynşa qoldauǧa tyrysamyz. Tek qana ūsynys aitumen şektelmeimız. Eŋ aldymen, özımız turizmdı jaqyn jäne alys şetelderge jarnamalaimyz. Älemde şamamen 900 million turister bar. Bız Qytai men Japoniiadan qonaqtar şaqyrǧymyz keledı.
– Turizmdı qoldaudyŋ naqty bır mehanizmderı, qūraldary bar ma?
– Qazırgı zaŋnamamyzǧa säikes, būl salaǧa qarjylai kömek bere almaimyz. Bıraq özımızdıŋ gidterımızdı, daiaşylarymyzdy, meiramhana menedjerlerın daiyndauǧa köp qarajat jūmsaimyz. Öitkenı bızdıŋ basymdyǧymyz – osy. Mäselen, bız jergılıktı tūrǧyndarǧa aǧylşyn tılın oqytu siiaqty jobalarǧa järdemaqşa böldık.
– Turizm salasynda qanşa subektı qyzmet etedı?
– Qazırgı kezde Adjariiada şamamen 150 turistık kompaniia tırkelgen. Būl firmalardyŋ qojaiyndarynyŋ arasynda ukraindar, qazaqtar, evreiler bar. Bızde bizneske degen jyly şyraily közqaras qalyptasqan. Käsıpker jarty saǧattyŋ ışınde 50 lariǧa öz kompaniiasyn aşa alady. Salyqtardyŋ 20 paiyzyn töleisıŋ de, tynyş ūiyqtai beresıŋ. Mūndai ahual biznestıŋ jedel damuyna yqpal etedı. Adjariianyŋ tabysynyŋ 70-80 paiyzy turistık saladan tüsedı.
Qonaqjailylyq – aqşadan maŋyzdy
– Adjariiadaǧy baǧalar qoljetımdı dep sanaisyz ba?
– Bızde mineraldy sudy tiynǧa satyp aluǧa bolady. Mysaly, 1 litrın 1 lariǧa alasyz. Ortaşa statistikalyq turist bır bokal şarappen qosa eseptegende 20 larige (7-8 dollar) tüskı asyn toiyp ışedı. Käuap 10 lari tūrady. Sodan keiın qojaiyn ötıp bara jatyp, qonaqtardyŋ qai elden kelgenın sūraidy. Eger olar şarap ışetın bolsa, ekı litrın äkelıp beredı. Meiramhana qojaiyny qonaǧynan görı köbırek aqşasyn şyǧaruy mümkın. Mıne, būl – bızdıŋ bet-beinemız.
– Sonda būl qojaiyndarǧa şyǧyn äkelmei me?
– Bızdıŋ dästürımız boiynşa qonaǧymyz tabaldyryǧymyzdan attaǧan soŋ, onyŋ köŋılınen şyǧu – är qojaiynnyŋ mındetı. Men şyǧyndalsam da, öz qonaǧymnyŋ jaily, äserlı, köŋıldı demaluyna barymdy salamyn. Adjariiada 300 myŋ adam tūrady. Bızge kelgen är turist qūtty qonaǧymyz dep esepteimız.
– Qauıpsızdık – turizmdı damytudyŋ basty faktorlarynyŋ bırı. Adjariiaǧa kelgen turist özın qauıpsız sezıne ala ma?
– Bız älem boiynşa qauıpsızdık jönınen 5-oryndamyz. Polisiia öte jaqsy jūmys ısteidı. Ūrlau-tonau degen atymen joq. Eŋ qyzyqtysy, Adjariia barlyq konfessiialarǧa qūrmetpen qaraidy. Adjariiada kez kelgen ūlttyŋ kiımın kiıp jüre beresıŋ. Eger saǧan ūnaityn kiım bolsa, onyŋ nesı ersı? Qazırgı taŋda Adjariia ükımetı turizmnıŋ damu qarqynyn arttyru maqsatynda qyruar ıs-şaralardy jüzege asyruda. Ärine, būl elımızdıŋ damuyna aitarlyqtai üles qosatyny anyq.
– Äŋgımeŋızge raqmet!
Sūhbattasqan
Dana SANJAR
