Äke körgen balanyŋ orny bölek

«Äkesı bar balanyŋ jebesı tastan ötedı» degen söz bar. «Äke körgen oq ­jonar», «Äkege qarap ūl öser», «Bır äkenıŋ tärbiesın jüz mektep bere almaidy» degen naqyldar osy zamanda öte özektı. Bala tärbiesı – eŋ jandy jerımız. Asyrauy – anadan, jauapkerşılıgı – äkeden, üide ana tärbielese, tüzde jürıp äke otbasynyŋ tıregı retınde balanyŋ är qadamyna, adam bolyp qalyp­tasuyna jauapty.

Ūlttyq qūndy­lyqtarymyz şeteldıŋ terıs nasihaty saldarynan şetke ysyrylǧan sätte qaitsek äke bedelın biıktete alamyz, qaitsek bala tärbie­sındegı äke rölın küşeite alamyz degen saualdarmen Astana qalasynyŋ M.Ötemısūly atyndaǧy Oquşylar saraiynyŋ Äkeler keŋesınıŋ töraǧasy jäne S.Seifullin atyndaǧy №80 mektep-gimnaziiasy Äkeler keŋesınıŋ töraǧasy, 5 balanyŋ äkesı Jalǧas ­KUSPEKOVTEN odaq jūmysy turaly sūraǧan edık.

– Jalǧas Hairullaūly, mūǧalımder «Bala tärbiesı qiyndap kettı. Telefon, ­internet-oiyndardyŋ kesırınen balada da, ­ata-anada da agressiialyq közqaras qalyptasty. Qazırgı multikterdıŋ özı bır türlı, senzura joq, teledidar da ne bolsa sony körsetedı. Sifrlyq autizm köp balalarda. Kommunikasiia joq, otbasy tärbiesı joqtyŋ qasy, onyŋ basty sebebı – äkenıŋ tärbiedegı rölınıŋ azdyǧynan» deidı. Osyǧan ne deisız?

– Otbasy tärbiesındegı äke rölı – öte özektı problema. Qazır ärtürlı sebeppen tolyq emes otbasylar köp, sondyqtan da balalardyŋ köbı egoist bolyp ösıp kele jatqanyn aituymyz qajet. Bıreudıŋ jalǧyzy, bıreudıŋ erkesı qalaǧanyn ata-anasy alyp beredı, sodan onyŋ qoǧammen, ainalamen bailanysy naşarlai beretını tüsınıktı. Ony bıraq bız qoǧam bolyp emdeuımız kerek, äke rölın alǧa şyǧaru, bedelın arttyru kerek dep esepteimın. Qazır mekteptegı jinalys­tarǧa barsaŋ, tek analar otyrady, äkenı ılude bır kezdestıresıŋ, keide ol da joq. Ärine, jūmys ısteu kerek, bala asyrau bärınen maŋyz­dy, bıraq uaqytyn tauyp, bala tärbiesımen ainalysu kezek küttırmeitın ıs ekenın künde aityp, osy baǧytta jūmys ıstep jatyrmyz. Äzırge nätije jaman emes, äkeler tärbie ısıne aralasuǧa niet bıldırude.

– Bılım sapasy tömen, tärbie joq. Qatarlastarynan türlı qūqai körgen mekteptegı balalar qoǧamdaǧy türlı jaǧdaidan soŋ, ia äleumettık jelıdegı älımjettıkten keiın özıne qol jūmsaidy nemese därı ışıp qoiady. Qatty söileuge bolmaidy, eger de söilei qalsaŋ, ata-anasy taiaǧyn süiretıp kelıp tūrady. Astanada osy bala tärbiesıne qatysty jūmysty «Äkeler odaǧy» endı qolǧa alyp jatyr eken, qandai ıs-şaralar, kezdesuler ūiymdas­tyryldy? Jalpy «Äkeler odaǧy» jūmysy nätijelı dep aita alasyz ba?

– Būryn äke-şeşemızge «Aǧai, ia apai ūrysty, ūrdy, sabaq oqymaǧanym üşın jazalady» desek, qazırgı ­ata-analar bala üşın mūǧalımdı «jep» qoia jazdaidy… Üide tärbie beruge uaqyty ne bolmasa yqylasy joq, bärıne balany emes, mūǧalımdı kınälı dep tūruǧa beiım. Bızdıŋ qatarlastarymyz üşın ūstazdyŋ jönı bölek – sonadaidan körsek, amandasyp, qūrmet körsetemız. «Äkeler odaǧynyŋ» basty jūmysy da sol pedagogtardyŋ märtebesın köteru arqyly bala tärbiesıne atsalysu, qazır respublika kölemınde būl mäsele qolǧa alynyp jatyr, äkelerdıŋ VII sezın ötkızdık, bıraz jūmys jasalyp otyrǧanyn aituymyz qajet.

Tärbie beru degen mäselenı aitar bolsaq, būryn mektepke ata-ana emın-erkın, kez kelgen uaqytta kıruşı edı, qazır arnaiy rūqsaty bolmasa, aldyn ala kelıspese, oqu ordasyna bas sūǧu qiyn. Ärine, mūnyŋ qauıpsızdık şaralaryna bailanysty sebepterı bar, ärine, bıraq aptasyna bır ret bolsa da ata-ana mektepke kırıp, balasymen sport ıs-şaralaryna nemese sabaǧyna qatyssa, mūnyŋ üş jaqqa da tiımdı bolary sözsız.

– Qazaq otbasynda qaşanda äkenıŋ rölı erekşe. Būryn äkenıŋ bır auyz sözı ekı qaitalanbaityn, dästürlı qazaq qoǧamynda tärbie alǧan qazaq balasynyŋ äkege degen qūrmetı erekşe bolatyn. Bıraq türlı syrtqy ideologiialyq ekspansiianyŋ saldary bolsa kerek, otbasyndaǧy äkenıŋ rölı tömendep kettı. Öitkenı onyŋ otbasyndaǧy ornyn tabysy anyqtaityn boldy. Qalai oilaisyz, äke rölınıŋ tömendeuıne özı kınälı me, genderlık teŋdıktıŋ salqyny ma, bolmasa basqa sebepterı bar ma?

– Qazaq otbasynda äkenıŋ orny erekşe. «Äke – asqar tau» dep beker aitpaimyz, äkenıŋ meiırımı, basyŋnan sipap, küle qaraǧanyna jeter qūndylyq joq şyǧar dep oilaimyn. Ananyŋ myŋ aitqanynan äkenıŋ toqeter bır aitqany bala üşın ötımdı, äkenıŋ bır auyz sözı oqtai degen jerıne tez jetedı. Tek mynau jahandanudyŋ, syrttyŋ qyzyldy-jasyldy arzan ideologiiasy mentalitetımızdı özgertıp jatqanyna qynjylamyn. Qazaqtyŋ salt-dästürıne, ädet-ǧūrpyna jeter eşteŋe joq, mūnda tärbie, sana, bılım, körkem mınezben ösu joldary, qoǧamǧa, halqyna sol arqyly paidaly bolu – barlyǧy bar. Europaşa tärbielengen balalar äkesıne söz bermeidı, al qazaqy tärbienı alǧandar äkesı tūryp söilemeidı, ondai körgensızdık tanytpaidy. Sonyŋ bärın aityp, qoǧam bolyp tüzetudıŋ jolyn qarastyryp jatyrmyz, uystan şyqqaly tūrǧan ūlttyq tärbienı ūrpaqtyŋ boiyna darytudy därıpteimız. Jaqynda qaladaǧy 98 mektepte voleibol, basketbol syndy sport türlerınen jarys ötkızılıp, M.Ötemısūly atyndaǧy Oquşylar sara­iynda belsene qatysqan äkelerdı gramotamen qūttyqtap, baǧaly syilyq ülestırıldı. Osyndai ıs-şaralar üzdıksız jürgızılude, būl jūmystar aldaǧy uaqytta da jalǧasady, būǧan äkeler būrynǧydai emes, belsendılık tanytyp, yqylasyn bıldırude, soǧan quanamyz. Būl «Äkeler odaǧynyŋ» jemıstı jūmysynyŋ nätijesı dep aita alamyz. Aldaǧy uaqytta tek qana Astanada emes, respublika kölemınde äkelerdıŋ qatysuymen ıs-şaralar ötkızemız degen oidamyz.

– Otbasyŋyzdaǧy qyz balalarǧa qataldau talap qoiasyz ba, joq älde jyly qarym-qatynas arqyly tärbieleudı jön köresız be? Ūlyŋyzdyŋ qandai adam bolǧanyn qalar edıŋız? Olardyŋ bolaşaqta mamandyq taŋdauyna aralasasyz ba?

– «Qyz – qonaq» qoi, kerek kezınde erkeletıp, sonymen qatar, tärbie berudı de ūmytpauymyz qajet. Qyz balaǧa qatty aita almaisyŋ, bıraq barynşa ūlttyq tärbienı sıŋıruge tyrysamyz, nätijesı jaman emes dep oilaimyn. Ūlymyz älı kışkentai, erke, bıraq bardy bar, joqty joq dep aitamyz, erkındık pen tärbienı qatar beremız. Ülken qyzym – joǧary oqu ornynda, aǧylşyn tılınıŋ mamany, ekınşı qyzym qonaqüi biznesı, tamaqtanu mamandyǧy boiynşa kolledjde bılım alyp jür. Üşınşı qyzymnyŋ armany – därıger bolu, kenje qyzym surettı jaqsy salady. Al eŋ kenjetaiym – ūlym polisiia nemese ört söndıruşı bolǧandy ūnatady. Telearnadan ne köredı, sony taŋdaǧysy keledı, mūndaida multfilmderdıŋ äserı sūmdyq ekenın eskeru qajet. Bala ne körse, sony jasauǧa tyrysady, «Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılersıŋ» degen osy. Ärine, kışkentai bolǧandyqtan, mamandyq taŋdauǧa älı erte, jaqsy baǧyt bere alsaq, pedagogtarmen bırge laiyqty tärbie bere alsaq, menıŋ de balalarym ömırden öz ornyn tauyp, elıne paidaly maman bolyp şyǧaryna senemın.