Düniejüzılık autizm mäselesı turaly aqparatty taratu künıne orailastyryp elorda äkımı Jeŋıs Qasymbek Astana qalasynyŋ №89 «Qyz Jıbek» böbekjai-baqşasyndaǧy inkliuziiany qoldau kabinetınıŋ jūmysymen tanysqan edı.
Būl – «Är bala mektepke baruǧa laiyqty» jobasy aiasynda 2020 jyldyŋ küzınde Astana balabaqşalarynda aşylǧan ekı qanatqaqty kabinettıŋ bırı. Ony «Bolaşaq» korporativtık qory qala äkımdıgınıŋ Bılım basqarmasymen bırlesıp jüzege asyrdy. Däl osyndai ekınşı kabinet Astanadaǧy №34 «Aq bidai» böbekjai-baqşasynda aşyldy.
Jalpy, 12 jyl ışınde «Bolaşaq» qory bükıl Qazaqstan boiynşa 70 mamandandyrylǧan oŋaltu mekemesı men kabinetın aşty jäne jabdyqtady. Sonyŋ ışınde elımızdıŋ 22 qalasynda 46 inkliuziiany qoldau kabinetı, onyŋ 2-euı elordanyŋ №34 jäne №89 balabaqşalarynda qanatqaqty rejimde ıske qosyldy. Joba erekşe bılım berudı qajet etetın 2000-nan astam balany qamtydy. Nätijesınde üide därıs alyp jürgen 700-den astam balanyŋ balabaqşaǧa jäne mektepke baruyna mümkındık tudy.
«Qyz Jıbek» balabaqşasynyŋ inkliuziiany qoldau kabinetınde 4 pen 6 jas aralyǧyndaǧy autizm jäne basqa da mentaldyq būzuşylyqtary bar 5 balaǧa qoldau körsetıledı eken. Kabinette erekşe bılım beru qajettılıkterı bar balalardy äleumettendıru, söileu, kommunikativtık jäne tūrmystyq daǧdylardy qalyptastyru jüzege asyrylady. Negızgı uaqytty balalar öz qūrdastarymen bırge qarapaiym topta ötkızedı jäne künıne bırneşe saǧat assistent-pedagogtarmen bırge inkliuziiany qoldau kabinetınde därıs alady. Mūndaǧy 8 mūǧalım, 5 tärbieşı, defektolog jäne logoped balalardyŋ jeke damu baǧdarlamalaryn igeruge, basqa balalarmen özara qarym-qatynas ornatyp, aralasuyna kömektesedı.
Resmi derekterge säikes, elımızde autizm diagnozy qoiylǧan 9 myŋǧa juyq bala tūrady, onyŋ ışınde 2022 jylǧy 1 qaŋtardaǧy jaǧdai boiynşa elordada 2256 bala bar. Beiresmi derekterge säikes (DDŪ deregı), älemdegı ärbır 54-balada autistikalyq spektrdıŋ būzyluy bar. Ökınışke qarai, jyl saiyn būl san ösıp keledı. 2015 jyldan berı «Är bala mektepke baruǧa laiyqty» jobasy aiasynda Astanada №8, 11, 37, 71, 85, 88, 89, 91, 92 mektepterde, sondai-aq №34 jäne №89 balabaqşalarda inkliuziiany qoldau kabinetı aşylyp, onda 130-dan astam bala bılım aldy.
Tärbieşı-pedagogtar men ata-analardyŋ aituynşa, balabaqşadaǧy inkliuziiany qoldau kabinetıne kelıp jürgen balalardyŋ äleumetık jäne bılım alu daǧdylary aitarlyqtai jaqsarǧan. Mäselen, bes jasar Samira būǧan deiın tärbieşılermen de, balalarmen de tıl tabysa almai, ünemı jylap otyratyn. Qazır ol tärbieşını tyŋdau keregın, balalarmen tıl tabysyp oinauǧa bolatynyn jaqsy tüsınedı, öz oiyn jetkızudı üirendı. Asperger sindromymen auyratyn alty jasar Nūrsūltan būryn tärbieşılerdıŋ sūraǧyna jauap bermeitın, balalarmen oinamaityn. Qazır ol ülkenderdı de, qūrdastaryn da jatyrqamaidy, barlyq ıs-şaraǧa belsendı qatysady.
Resmi derekterge säikes, elımızde autizm diagnozy qoiylǧan 9 myŋǧa juyq bala tūrady, onyŋ ışınde 2022 jylǧy 1 qaŋtardaǧy jaǧdai boiynşa elordada 2256 bala bar. Beiresmi derekterge säikes (DDŪ deregı), älemdegı ärbır 54-balada autistikalyq spektrdıŋ būzyluy bar. Ökınışke qarai, jyl saiyn būl san ösıp keledı. 2015 jyldan berı «Är bala mektepke baruǧa laiyqty» jobasy aiasynda Astanada №8, 11, 37, 71, 85, 88, 89, 91, 92 mektepterde, sondai-aq №34 jäne №89 balabaqşalarda inkliuziiany qoldau kabinetı aşylyp, onda 130-dan astam bala bılım aldy
Balabaqşadaǧy inkliuziiany qoldau kabinetınıŋ jūmysymen tanysqan qonaqtar Qazaqstanda inkliuzivtı bılım berudı damytudyŋ problemalyq mäselelerın talqylady. «Bolaşaq» qory qamqorşylyq keŋesınıŋ töraiymy Dinara Gaplan būl mäselelerdı şeşu üşın memleket pen qoǧamdyq ūiymdardyŋ belsendı yntymaqtastyǧy qajet ekenın atap öttı.
– Qazır resmi inkliuzivtı bılım beruden bas tartudy qamtamasyz etu jäne erekşe bılım beru qajettılıkterı bar balalarmen jūmys ısteitın mamandardyŋ bılıktılıgın arttyru, sondai-aq inkliuzivtı bılım berudıŋ sapaly jüiesın damytu üşın, onyŋ ışınde autizmı jäne basqa da aqyl-oi kemıstıgı bar balalar, şynymen, tiımdı jäne sapaly bılım ala alatyn inkliuziiany qoldau kabinetterın aşu arqyly olarǧa jaǧdai jasau erekşe özektı bolyp otyr. Sondai-aq, inkliuziiany qoldau kabinetterın ädıstemelık oqu qūraldarymen jabdyqtau kerek. Qordyŋ zertteuıne säikes, mūnda jūmys ıstep jürgen mamandardyŋ 60 paiyzynyŋ erekşe balalarmen jūmys ısteuge qajettı bılımı men täjıribesı joq. Arnaiy jäne jalpy bılım beru ūiymdarynda, sondai-aq densaulyq saqtau jäne äleumettık qorǧau ūiymdarynda jūmys ısteitın psihologtardy, logopedterdı, defektologtardy, assistent-pedagogtardy, ädıskerlerdı ABA-terapiiasyna oqytu asa maŋyzdy. Bız inkliuzivtı bılım berudı damytudaǧy 8 jyldyq jüielık täjıribemızge süiene otyryp, jobamyzdyŋ ülgısınde osy mındetterdı şeşu joldaryn ūsynuǧa daiynbyz. Qazırgı uaqytta qor mamandardy AVA-terapiiasynyŋ negızderıne oqytuda, Qazaqstannan jäne Ortalyq Aziia elderınen 3000-nan astam maman bılım aldy. Sondai-aq, bız inkliuziiany qoldau kabinetterın aşuǧa sarapşylyq qoldau körsetuge daiynbyz. Qor qarajatyna oqyp, bılımın jetıldırgen bılıktı mamandar bügınde bükıl el boiynşa osyndai kabinetterdı ädıstemelık süiemeldeuge äzır, – dedı Dinara Gaplan.
«Är bala mektepke baruǧa laiyqty» jobasy aiasynda inkliuzivtı bılım beru salasynda 500 jaŋa mamandandyrylǧan jūmys orny aşyldy. 3000 maman men ata-ana inkliuzivtı bılım beru jäne mınez-qūlyqty qoldanbaly taldau boiynşa oqudan öttı.
Jobanyŋ arqasynda öz oiyn auyzşa erkın jetkıze almaityn balalardyŋ 90 paiyzy söileudı üirendı, 33 erekşe bala öz betınşe oqudy meŋgere bastady, damuynda erekşelıkterı bar 150 bala mektepışılık, qalalyq, oblystyq jarystar men olimpiadalardyŋ jüldegerı atandy.
Balalar üilerınıŋ 2,5 myŋnan astam tärbielenuşısı qordyŋ şyǧarmaşylyq baǧdarlamalaryna qatysty.
Zaŋnamalyq aktılerge inkliuzivtı bılım berudı damytuǧa qatysty 80-nen astam sapaly ūsynym men tüzetuler engızıldı. Qor – QR Ükımetınıŋ, QR Parlamentı Senatynyŋ jäne QR Oqu-aǧartu ministrlıgı janyndaǧy qaiyrymdylyqty damytu jäne inkliuziia jönındegı jūmys toptarynyŋ belsendı qatysuşysy.
«Bolaşaq» korporativtık qory erekşe bılım beru qajettılıgı bar balalardy süiemeldeu jäne olarmen jūmys ısteu boiynşa assistent-pedagogtarǧa arnalǧan «Erekşe bılım beru qajettılıgı bar balalardy mınez-qūlyqty qoldanbaly taldau ädısterın (AVA-terapiia) qoldana otyryp, psihologiialyq-pedagogikalyq süiemeldeu» oqu kursyn äzırlep, ıske qosty. Bügıngı taŋda Qazaqstannyŋ 17 öŋırınen jäne Ortalyq Aziia elderınen 3000-nan astam maman oqytyldy.
Balalar üşın jobaǧa qatysu tegın. Joba Amanat partiiasynyŋ qoldauymen «Kedergısız keleşek» partiialyq jobasy aiasynda jüzege asyryluda. Osyǧan orai, Düniejüzılık autizm mäselesı turaly aqparatty taratu künınde «Bolaşaq» korporativtık qory Astana qalasynda «Autism Talks: erekşe balaly ata-analardy şabyttandyrar äŋgımeler» atty dästürlı motivasiialyq kezdesu ötkızdı.
Kezdesude autizmı bar balalardyŋ ata-anasy öz täjıribelerı turaly äŋgımelep, autizm jäne damuynda basqa da erekşelıkterı bar balalardy tärbieleudegı keŋesımen, ūsynysymen bölıstı. Sondai-aq, balalarynyŋ olardy qandai tabystar men jetıstıkterge jetuge şabyt syilaǧanyn aityp berdı. Psihoterapevter, psihiatrlar, mınez-qūlyq taldauşylary jäne basqa da mamandyq ielerı qatysqan ıs-şara erekşe balalardy tärbielep otyrǧan otbasy müşelerıne de, erekşe balalarmen jūmys ısteitın mamandar üşın de erekşe äserlı öttı.
