Osy şılde aiynda belgılı kompozitor, Qazaqstanǧa eŋbegı sıŋgen mädeniet qairatkerı Ahmediia Esmūhanovtyŋ dünieden ozǧanyna üş jyl boldy. Ömırınıŋ soŋǧy kezeŋderı Astana qalasynda tūryp, Prezident orkestrınde eŋbek etken öner iesınıŋ artynda halyqtyŋ jüregınen oryn alǧan änderı qaldy. Biyl tuǧanyna 70 jyl toluyna orai tuyndylarynyŋ bırınıŋ atauyn alǧan «Tamşylar» atty än jinaǧy jaryq kördı. Özı tuǧan Jezqazǧan qalasynda eske alu keşı de öttı. Sondai keştı Astanada da ūiymdastyru kerek dep esepteimız.
Ötken ǧasyrdyŋ jetpısınşı jyldary jezdı ölkede qūrylǧan «Qaraköz» ansamblı äu bastan-aq öner älemın dür sılkındırdı. Toptyŋ basynda maitalman kompozitor-muzykanttar Jaqsygeldı Seiılov pen Bolat Esmūhanov tūrdy. Ansambl oryndaityn änder de negızınen, osy top müşelerı jazǧan tuyndylardan qūraldy. Jaqsygeldı men tuǧan aǧasy Bolatty ūstaz tūtqan Ahmediia da būl toptyŋ qūramynda bolyp, şyǧarmaşylyǧyn şyŋdady. Keiınnen muzykada öz jolyn tauyp, qaitalanbas qoltaŋbasyn qalyptastyrdy. Jaqsygeldı Seiılovtıŋ ruhyna «Jalǧyz kiık» (sözın jazǧan – aqyn Ǧaziz Eştanaev) änın de arnady.
Közı tırısınde kompozitormen aǧa-ınıdei aralasqan edık. Tanystyǧymyz osydan on bır jyl būryn Astanadan bastaldy. 2012 jyldyŋ tamyljyǧan tamyz aiynyŋ keşınde aqyn dosym Rahat Äbdırahmanov tanystyrdy.
Aldynda ekeuı «Kelşı, janym» degen än jazǧan edı. Būl ändı jas änşıler Daniiar Saǧyntaev pen Aiym Tūrǧynova tamaşa oryndady. Sonyŋ ystyq-suyǧy basylmaǧan kez. Tanysqannan keiın aŋqyldaǧan Ahmediia aǧa «bır qaryndasym qonaqqa şaqyryp jatyr, bırge erıp jürıŋder» dep bolmai ertıp bardy. Sol jerde änşı Ainūr Bainuldinovamen de tanystym. Būl än-jyr şalqyǧan bır tamaşa keş boldy. Artynşa kompozitorǧa «taiauda ǧana üilendım» degen edım, jarym ekeumızge qoltaŋba jazyp berıp, «Esıl aǧady» atty diskısın tartu ettı. Sodan kezdesken jerde şüiırkelesetın boldyq. Tanymal änderınıŋ tuu tarihyn kompozitordyŋ öz auzynan estıdık. Ärine, sonyŋ basynda önerdegı «tölqūjaty» «Tamşylar» änı tūr.
«TAMŞYLAR» QALAI TUDY?
«Tamşylar» änınıŋ şyǧu törkını kıtaphanadan bastalady. Tarqatyp aitar bolsaq, osydan jarty ǧasyrǧa juyq uaqyt būryn jas Ahmediia mahabbat dertıne şaldyǧady. Süiıktısıne degen saǧynyştan jaŋbyrly tünderdıŋ bırınde tılınıŋ ūşyna «Tünımenen terezemdı tamşy ūrdy» degen joldar keledı. Osy joldyŋ jalǧasyn taba almai, äuendetıp jüredı. Bır künı kıtaphanaǧa barǧanda, qolyna aqyn Ötegen Kümısbaevtyŋ jyr jinaǧy ılıgedı. Ony paraqtap tūryp, «Iýnost» meiramhanasyndaǧy jaŋbyrly tün» atty öleŋge közı tüskende, quanyştan «Brilliantymdy taptym» dep aiqailap jıberedı. Osy öleŋ joldary yŋyldap jürgen äuenıne säikes kelıp, buyn-yrǧaǧy būzylmai änge ainaldy.
«Tamşylar» änı toqsanynşy jyldary Medeu Arynbaev, Qydyrälı Bolmanov, Erlan Kökeevten qūralǧan «ABK» tobynyŋ baǧyn jandyrdy. Top däl osy tuyndymen jūrtqa tanyldy. Qazaq estradasynda alǧaşqy beinebaiandardyŋ bırı de osy änge tüsırıldı. Äsem än elımızdıŋ şekarasynan asyp, bolgar, italian, türık, qytai tılderınde de şyrqaldy.
«ESIL AǦADY» JETI MİNUTTA JAZYLDY
Ahmediia Esmūhanov şyǧarmaşylyǧyndaǧy taǧy bır şoqtyǧy biık tuyndy – «MuzArt» ansamblınıŋ oryndauynda elge jetken «Esıl aǧady» änı. Atalmyş ansambldıŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan konsertte būl ändı «Qoŋyr» toby oryndady. Avtordyŋ öz oryndauynda da bırneşe ret estıdık. Ahmediia aǧa osy ändı gitaramen aitatyn. Biylǧy qysta osy än öleŋınıŋ avtory, körnektı aqyn, Abai atyndaǧy Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Ǧalym Jailybaidyŋ Astanadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada ötken «Qaraşyǧymdaǧy qara öleŋ» atty ädebi keşınde «Esıl aǧadyny» Erkeǧali Rahmadiev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq filarmoniianyŋ bas direktory Erlan Däkenov şyrqady. Osy öner ūjymy endı kompozitordy eske alu keşın ötkızse, nūr üstıne nūr bolar edı.
Al än tarihyna kelsek, «Astanaǧa qyzmetke arnaiy şaqyrtumen keldım. Sol kezde Astana jaily Marat Omarov pen Marat Iliiasovtyŋ änderı dürıldep tūrǧan. Menıŋ osynda keluıme tıkelei sebepşı atpal azamat Bekbolat Tıleuhan Astana jaily än jazu jönınde ūsynys aitty. Şyny kerek, attary atalǧan kompozitorlarmen bäsekege tüsuge tura keldı. Sodan ūzaq uaqyt tolǧatyp jürıp, aqyn Ǧalym Jailybaidyŋ öleŋı qolyma tüsken soŋ, būl än jetı-aq minutta jazyldy» degen edı bırde Ahmediia Esmūhanov.
Kompozitordyŋ Astana turaly änderı osy bır ǧana tuyndymen şektelmeidı, bas qalamyz jaily bırneşe şyǧarmasy bar. Sonyŋ bırı – aqyn Dostyq Tıleubergenov sözın jazǧan «Astana» änı. Būǧan qosa, Ahmediia aǧa aqyn Erǧoja Tılepberdievpen bırge şyǧarmaşylyq tandem qūryp, «Araily Astana» änı düniege keldı.
Ahmediia Esmūhanovtyŋ aqyndyǧy da bar edı. Keibır änderınıŋ sözın özı jazdy. Belgılı änşı Qairat Nūrtas «Sen menı tüsınbedıŋ» änın aityp jür. Al onyŋ mätınınıŋ de, änınıŋ de avtory – Ahmediia aǧamyz. Būl ändı kompozitor ǧaşyqtyq dertıne şaldyqqan Mūrat Äliasqarov atty bauyrynyŋ ötınışımen jazǧan eken. Keiınnen Qairat Nūrtas köptegen änderınıŋ arasynan taŋdap aldy.
Kompozitordyŋ «ABK» toby, keiınnen Rahat Tūrlyhanov şyrqaǧan «Bır tamşy jas», Medet Şaikelovtıŋ repertuaryndaǧy «Nūrly beine», Saiat Äbdıǧali aitatyn, özgeşe öŋdelgen «Erkem», Nūrjan Qaljan salatyn «Aiausyz taǧdyr» änderı de elge tanymal. «Tün» atty tamaşa tuyndysy sözınıŋ avtory – ömırden erte ozǧan talantty aqyn Erık Asqarov. Būl än aqyn jarynyŋ ötınışımen Erık aqyndy eske alu keşıne orai jazyldy. Ahmediia Esmūhanov ärıptesımız Tölen Tıleubaidyŋ öleŋderıne «Senıŋ beineŋ» jäne «Köktemgı elegiia» atty änderdı de jazdy.
Jalpy Ahmediia Esmūhanovtyŋ mūrasy 200-den astam ännen tūrady degen derektı oqydyq. Qazaqstannyŋ halyq ärtısterı Roza Rymbaeva men Maqpal Jünısova da onyŋ änderın şyrqaidy. Biyl jaryq körgen «Tamşylar» atty än jinaǧyna 48 tuyndysy notasy jäne mätınımen engen. Kompozitor ömırden ötkenmen, änderınıŋ mäŋgı ömır süretınıne senımdımız.
