Onyŋ bügıngı künınde de eş aiyrmaşylyq bolǧan joq. Ol bügın de kölıgın jūmysynyŋ aldyna toqtatyp, kabinetıne asyqty. Tek auruhanadaǧy qyzmetkerlerdıŋ erekşe jyly şyrai tanytyp, jymiysyp tūrǧandaryn baiqaǧan soŋ ǧana bır närse bolǧanyn ūqty. Olar būny jamyrasa qūttyqtai ketkenınde ǧana özınıŋ tuǧan künı ekenı esıne tüstı. Apyrai, qalaişa esınen şyǧyp ketken…
Qabyrǧada tyqyldaǧan saǧatqa köz almai qarap otyr. Saǧat tılı köz aldyŋda zyrǧyp, uaqyttyŋ ötıp jatqanyn körsetedı. Qairan uaqyt… Künı keşe qos būrymy belıne tüsken, ükılı ümıtın arqalaǧan on segız jasar qyz qalaǧa ülken armanmen kelıp edı. Bügınde sol künder baǧa jetpes estelıkke ainalǧan. Sodan berı baqandai jiyrma jetı jyl ötıptı.
Qaladaǧy medisina akademiiasyna tapsyryp, student atanǧan Nūrjamal qatar qūrbylaryna ūqsap sauyq qumady. Onyŋ būl talpynysy bır jaǧy arman joly bolsa, bır jaǧy jalǧyz anasyna küş tüsırmeu. Äkesı dünieden ötkesın üidegı bar mındet anasyna, odan keiın osy Nūrjamalǧa jüktelgen bolatyn. Izınen ergen bauyrlarynyŋ qamy üşın ūmtyldy. Ūiqysynan erte oianyp alyp, eŋbekqor qyz kıtaptan bas almai sabaq oqityn. Akademiiadaǧy eŋ üzdık student atanyp, keiınnen diplomdyq jūmysyn üzdık qorǧap, ǧylym salasyna qarai moiyn būrǧan ol nebärı jiyrma jetı jasynda doktorlyq ataǧyn aldy. Otyz ekı jasynda professor atandy. Keiınnen dardai emhananyŋ bas därıgerı boldy. Qazır Nūrjamaldyŋ qalanyŋ qaq ortasynda ornalasqan üş bölmelı päterı bar. Kölıgı, ürpek jündı, boiy tapal itı bar. Iаǧni otbasy jaǧdaiy osylai. Auylda Nūrjamaldyŋ şeşesı, özınen keiıngı ınısı, kelını, bala-şaǧasymen bırge tūrady. Özınen keiıngı sıŋlısı de sol auylǧa tūrmysqa şyǧyp, sonda tūrady. Olar qala ömırıne, Nūrjamaldyŋ tūrmysyna qol sūqqannan görı, jyly oryndaryn suytpai, būrynǧy tırşılıgımen ömır süre berudı qalaidy.
***
Şyrmauyq oi üstınde jūmys uaqyty aiaqtalǧanyn aŋǧarmai qalǧan Nūrjamal asyqqan küiı qol sömkesın qoltyǧyna qysyp, qabyrǧada jabysyp tūrǧan adam boiymen şamalas ainaǧa bır qaranyp aldy da, syrtqa şyqty. Keşke üiıne qonaq kelmekşı, özınıŋ akademiiada bırge oqyǧan Sanduǧaş atty qūrbysy. Köpten körıspegen ekeuınıŋ aitar äŋgımesı de arada ötken jyldar sekıldı ūzaq bolar.
Päterıne kelgesın tör bölmede äzırlenıp tūrǧan dastarqanǧa taǧy da bır närseler qosty. Kiımın auystyryp jatyp ainaǧa köz tastap edı, boiyn äldebır täkapparlyq bilep, ol Sanduǧaştyŋ özınen ädemı emestıgın esıne alyp, tūla boiyn közımen jügırtıp ötıp, öz-özıne yrza qalpy mysqylmen jymidy. Ärine, tūrmys qūrmaǧan, bala tappaǧan äieldıŋ dene tūrqy qaidan būzylsyn…
***
Köp ūzamai esık qoŋyrauy basylyp, Nūrjamaldyŋ kütken qonaǧy keldı. Ortadan kışırek, aq sary kelınşek bosaǧany attaǧan sätten-aq ainalasyna taŋdana köz jügırttı. Qarsy aldynda tūrǧan sūlu kelınşektı bırden tani qoimaǧanymen, onyŋ külkısınen ünemı kıtabyn qūşaqtap jüretın qyz Nūrjamaldyŋ beinesı keldı köz aldyna. Kezındegı bılektei būrymy bügınde äsem tolqyndanyp, iyqpen teŋesıptı, al janary däl sol… Tek nūry qaşa bastaǧandai, mūŋdy. Qos qūrby ūzaq söilestı, syr da şertıstı. Sol äŋgımenıŋ arasynda äzıl-şyny aralas Nūrjamaldyŋ älı künge jalǧyz jürgenı söz boldy, oǧan ne sebep? Bet-ajary taimaǧan, kezınde sūlu qyzdyŋ bırı bolǧan ol nege jalǧyz?
Sanduǧaş Nūrjamal aitqan köp syltaulardy tyŋdap jalyqty. Onyŋ ömırge degen közqarasy özge bolatyn. Qūrbysynyŋ pıkırıne narazy qalpy äŋgımesın tyŋdady. Dünieqoŋyzdanyp jürıp, baqytyn qoldan taidyrǧan oǧan aianyşpen qarady. Sol kezde ony ne türtkenın qaidam, ol özınıŋ tuǧan apasy qaitys bolyp, artynda zar eŋırep jezdesı men jienı qalǧanyn aitty. Er adamnyŋ äiel adamsyz ömır süruı qiyn ekenın, qazır jezdesınıŋ qinalyp jürgenın, al kışkentai jienınıŋ anasyz ösıp kele jatqanyna qatty alaŋdaitynyn aitty.
– Kışkentai büldırşındı jylatpai, maŋdaiynan sipar jyly alaqannyŋ tabylǧanyn tılep jürmın, qanşa degenmen ölgennıŋ artynan ölmek joq, taǧdyrǧa ne şara, – dep kürsındı Sanduǧaş.
Äŋgımenıŋ betbūrysy nege kele jatqanyn Nūrjamal tüsınse de, eşteŋe dep jauap qatpady. Ünsızdıkpen ǧana tūnşyqty.
***
Kündegı küibeŋ tırlık pe, älde köŋılınıŋ qalauy ma, Nūrjamal osy demalysta auylǧa, anasyna baryp qaitpaqşy boldy. «Auyl tırlıgı bärıbır erekşe ǧoi» dep oilady. Qaladan ekı jüz şaqyrymdai qaşyqtyqta ornalasqan atamekenıne qas qaraia jettı. Kölıkten tüse bergende mūrnyna sonau balalyqtyŋ iısı oralǧandai boldy. Jamyrasa ürgen itter, örısten äldeqaşan qoralaryna kelıp alǧan siyrlar möŋırep, qaladan erek bır u-şu böledı. Bıraq janǧa öte jaǧymdy estıldı. Kündegı beimaza tırlıkten görı äldebır rahattyŋ beinesı ıspettendı. Üige kıre sala, aldynan qaumalaǧan ülken-kışı Nūrjamaldy körıp, käkır-şükır boluda. Qolyna ala kelgen bazarlyǧyn taratyp berıp jatyp, Nūrjamal anasyna közı tüstı, anadaidan ainalyp-tolǧanǧan qart ana qyzyna jete almai sürıne-qabyna aiaŋdap keledı eken. Nūrjamal köpşılıkten bölınıp, anasyn baryp qūşaqtady. Netken keŋ qūşaq, qūddy älemnıŋ jartysy syiyp keterdei, bala kezınde qoinyna tyǧylyp ūiyqtaityn şaǧyndaǧydai ana qūşaǧy… Pende tırlık jalǧasyp, barlyǧy keşkı astan soŋ jan-jaqqa taraǧan kezde Nūrjamal anasymen oŋaşa qalyp äŋgımelestı.
– Apa, halderıŋ qalai? Azyq-tülık barlyǧy bar ma?
Anasy törde şaşylyp jatqan körpelerdıŋ bırın jinap jatyp, nūry qaşqan közımen qyzynyŋ boiyn bır şolyp öttı.
– Qyzym, bızdıŋ halımız būrynǧyşa ǧoi, köz körmeidı, qūlaq ta barǧan saiyn qalyp barady, anau kışkentaidy mektepten aparyp-äkelu degen qiyndap kettı, qys tüsse qaidam… Äi, bıraq bızdı qoişy, qu tırlıkke üirenıp kettık, endı özgesın tılemeimız de… Özıŋ qalaisyŋ? Jasyŋ bolsa bırazǧa kelıp qaldy, senı de uaiymdaimyn, qaşanǧy jalǧyz jürmeksıŋ? Osylai qu bas bolyp ötesıŋ be ömırden? – dep anasy közıne jas aldy.
– Tu, apa, qoiyŋyzşy… Būiyrǧan ketpes, quǧan jetpes degen. Körıngenge ūrynamyn ba endı…
– Uff, qaiteiın… Özıŋ de «oqu bar, jūmys bar» dep jürıp aldyŋ ǧoi. Ülkendı ülken dedıŋ, oqymaǧan dedıŋ. Erteŋ menıŋ közım ketse, sen kımge kereksıŋ? Mynalar özderı bölek, sen özıŋ jalǧyz tızeŋdı qūşaqtap qalasyŋ ǧoi.
Nūrjamal ünsız qaldy. Özınıŋ de kün ötken saiyn janyna batyp jürgen dertın anasynan qanşa jasyrmaq bolsa da kökıregın küidırıp barady-au…
Nūrjamal keşkı salqynmen esık aldyna şyǧyp, aǧaş oryndyqqa jaiǧasty. Ainalany qaraŋǧylyq kömkerıp, sansyz jūldyzdar basqan. Qala aspanyndai emes, ap-aiqyn bolyp körınedı. Tap qazır aldyŋa kep top ete tüsetındei, jylt-jylt etedı. Şyryldauyq şegırtke, qūryldauyq baqalar jamyrasyp än salady. Barlyǧy da qosamjarlanyp, qos-qostan dybys beredı, jūldyzdar da jūbymen jymyŋdasady, anau körşı Şärıptıŋ üiınıŋ aldynda ösken qaraǧaş ta mynau aily tünde sezımge mastanǧan qos ǧaşyqtai qatar tūr. Közıne şalynǧannyŋ barlyǧy ekeuden, tıptı myna esık aldynda eşkımge kereksız bolyp tūrǧan tas ta ekeu, ol bala kezden bar, qūddy jer tübınen ösıp şyqqandai, ornynan eş qozǧalmaidy. Nūrjamal özı otyrǧan oryndyqqa qarady, jalǧyz oryndyq bolsa da, ekı adam syiarlyqtai. Özı otyrǧan oryndyqtyŋ bır bölıgın qolymen sipady, bos… Köŋılı äbden jabyrqady, özın myna älemde mäŋgı jalǧyz jaratylǧandai, eşkımge kereksız sezındı. Köilegınıŋ etegıne tünnıŋ qaraŋǧylyǧyna jasyrynǧan ekı tamşy jas üzılıp tüstı.
***
Qalaǧa qaitysymen bırden jūmysyna bardy. Bıraq ornynda baiyz tauyp otyra almady, oiyn oi müjıp, berekesın qaşyrdy äbden. Osylai degbırı qaşyp, öz-özıne syimai otyrǧan kezde kenetten jūmys üstelınıŋ üstınde tūrǧan telefon şyr ete qaldy. Hatşysy eken.
– Nūrjamal Asqarqyzy, sızge bır äiel habarlasyp tūr, esımın aitpaidy. Tanysymyn deidı. Qosaiyn ba?
– İä, qos.
Ünsızdıktı jasyrǧan azdaǧan äuennen keiın tūtqanyŋ ar jaǧynan özıne tanys dauys:
– Jamal, qalyŋ qalai? – dedı. Onyŋ Sanduǧaş ekenın lezde tani kettı.
– Jaqsymyn. Sol özıŋ körgenıŋdei.
– Senı keşeden berı ızdep tappai jür edım, Jamaljan, özıŋe ötken joly aitqan jezdem bar edı ǧoi… Sol kısımen kezdesıp körseŋ qaitedı? Aityp em, senı körgısı keletının aitty. Oǧan ne deisıŋ?
– Sanduǧaş, bılesıŋ ǧoi, menıŋ uaqytym joq. Ärı men ol turaly oilanǧam da joq. Osy tırlıgım özıme ūnaidy.
– Men üşın, ötınemın. Bır ret kezdesıp körşı. Odan keiın özıŋ bıl…
Nūrjamaldyŋ oiyna anasynyŋ aitqandary keldı. Nege ekenı belgısız, ol kelıstı. Olar juyq maŋdaǧy meiramhanada kezdesetın bolyp kelıstı.
Nūrjamal bıraz kıdırıp bardy. Ol tör jaqta otyrǧan Sanduǧaşty kördı, janynda orta jastaǧy qara tory er adam bar. Özı ūiaŋdau ma, basyn tömen sala beredı eken. Janarynda äldeqandai mūŋ bary sezıledı. Jarynan erte aiyrylǧan soŋ, köŋılı jetımsırep, uaiymǧa salynyp ketken syŋaily. Būdan būryn Sanduǧaş jezdesın jaqsylap maqtaǧan. «Özı juas, ne deseŋ de, köne beredı, jaqsy jūmysy da bar ärı türsız de emes». İä, rasynda da, öte ajarly kısı. Azyraq otyrǧan soŋ Sanduǧaş:
– Al endı özderıŋ jaqynyraq tanysa berıŋder, men keteiın, – dep ornynan tūrdy.
Tıldesuge bälkım bata almai, älde sözın neden bastaryn bılmei, Jaqyp ūzaq ünsız otyrdy. Odan soŋ Nūrjamalǧa közın tık qadap, äŋgımesın bastamaq boldy. Sol sätte baiqaǧany, äieldıŋ taldyrmaş sūlulyǧy közge ottai basylady eken. Jüzı jyly. Dene bıtımı de sol küiı, qypşa belı, keudesındegı qos anary da äp-äsem döŋgelene qoiǧan, qos alma ıspettı. Özıne sūqtana qarai jönelgen erkekten jasqandy ma, Nūrjamal qozǧalşaqtai berdı.
– Nūrjamal, sız bılesız be, bılmeimın, menıŋ qyzym bar. Jasy beste. Anasy qaitys bolǧaly tek qyzymnyŋ qamyn oilaumen, mıne, üş jyl ötıptı. Al qazır oilap otyrsam, qyzym eseigen saiyn anasynyŋ orny oisyrap tūrady. Oǧan ana kerek.
Özıne süiıktı jar ızdegen kısıden görı balasyna kütuşı ızdep jürgen kısıdei elestedı Jaqyp Nūrjamalǧa. Lezde qandai jauap aitaryn bılmei tosylyp qalǧan Nūrjamal Jaqypqa özınıŋ bıraz oilanuy qajet ekenın aitty. Jaqyp ornynan tūryp, jüre berdı. Erteŋınde Sanduǧaş taǧy habarlasty. Bıraz uaqyt oilanuyn ötındı jäne jezdesıne onyŋ ūnaǧanyn da qosty. «Oǧan tamaǧyn daiyndap, kırın juyp beretın ärı qyzyn baǧatyn adam kerek syŋaily ǧoi. Asyly, mūny Sanduǧaş oidan şyǧaryp qosa saldy. Juas, degenıŋe könedı degenı qaida? Alǧaş kezdesken künı-aq maǧan talap qoiyp otyr. Ärı bıreudıŋ qyzyn qalaişa bauyryma basamyn?» dep Nūrjamal qandai şeşım qabyldaryn bılmedı. Osy uaqytqa deiın jürıp kelıp, endı balasy bar adamǧa qosylady ma? Kenet oiyn ūialy telefonynyŋ şyryly būzdy.
– Sälemetsız be, men Jaqyppyn. Sız üiıŋızde bolsaŋyz, kırıp şyǧaiyn degenmın. «Joq!» dep aituyna az-aq qalyp edı, ışkı bır dauys oǧan qarsylyq bıldırdı. Lezde auzyna oramdy söz tüspegenıne ıştei ökındı, «jaraidy» dedı aradaǧy ünsızdıktı bölıp. «Kelıse salǧanym da bırtürlı boldy ma, älde üide emespın dep aita qoiu kerek pe edı?..». Sol kezde Nūrjamal jüregınde Jaqypqa degen bır yntyq sezım paida bolǧanyn ıştei sezdı.
Endı üidıŋ ışın jyndy adamşa ärı-berı kezıp, bır närse ızdep jür. Ne ızdep jürgenın özı de bılmeitındei. Osynşa qobaljyǧanyna taŋdanady da. Tör bölmege dastarqan jasai bastady. Üstıne jaŋadan satyp alǧan qyzyl köilegın kiıp, betıne bolar-bolmas dalap jaqty. Esık qoŋyrauy soǧyldy, aşsa, Jaqyp jalǧyz emes eken. Izınde kışkene qyzy bar. Beitanys äielge jasqana qaraǧan janary jaŋbyr şaiǧan qaraqattai möp-möldır. Qop-qoiu qara şaşyn ekı jaqqa tastai etıp örıptı. Üstınde appaq köilek. Qorǧansyz qalǧan balapandai özı. Nūrjamal jylap jıberdı. Jetımdıktıŋ yzǧaryna kez bolǧan öz taǧdyr joly oraldy oiyna. Kışkene qyzdy qūşaǧyna qysyp, betınen süidı. Tanauyna tyǧylǧan jūpar iısı älemdegı nebır keremettıŋ bırıne de teŋestıruge kelmeitındei eken. Allanyŋ qūdırettılıgın-ai! Bır-aq künde üş bırdei jetım köŋıldı quanyşqa böledı, ömır boiǧy saryla saǧynyp, toryǧa kütken asyl da asqaq armanyn bügın ǧana tapty, bügın onyŋ qaŋyrap bos tūrǧan üiıne säule şaşyp, nūr syilaǧan, eŋ baǧaly – äiel baqyty tabaldyryǧynan attady.
Aikerım QİYQBAI
