Osy ǧasyrda qazaqty älemge tanytqan bes adam bolsa, sonyŋ bırı – Aişolpan. Bürkıtşı qaryndasymyz Moŋǧoliianyŋ Baian-Ölgei aimaǧynda ömırge kelgen. Kışkene künınen äkesınen qūsbegılık önerdı üirenedı. Ol turaly amerikalyq rejisser «Bürkıtşı qyz» degen derektı film tüsıredı. Tuyndy jaryqqa şyqqannan keiın ony köremız dep Baian-Ölgeige älemnıŋ 31 elınen myŋdaǧan turist kelgen. Aişolpan Niu-Iorkte «Aziianyŋ batyr qyzy» degen ataqqa ie boldy. Sondai-aq Moŋǧoliianyŋ «Altyn jūldyz» ordenımen marapattalǧan. Qazır ol Astanadaǧy «Spectrum» halyqaralyq mektebınıŋ 11-şı synybynda oqidy. Taiauda Aişolpanmen kezdesıp, äŋgımege tartqan edık.
– Sız jaqynda elımızdegı Jastar jylynyŋ saltanatty aşyluynda Elbasynyŋ aldynda söz söiledıŋız. Qobaljyǧan joqsyz ba? Qandai sezımde boldyŋyz?
– Eptep qobaljyǧanym ras. Şyn mänınde, men ol kısınıŋ aldynda söz söileimın dep eşqaşan oilaǧan joqpyn. Elbasymen kezdesudı ömırımdegı baqytty sätterımnıŋ bırı dep baǧalaimyn. Sol jiynda amerikalyq rejisser tüsırgen film men bürkıttı baptaudyŋ qyr-syryn qysqaşa äŋgımelep berdım. Sondai-aq Astanada, iä bolmasa, basqa aimaqta bürkıtşıler mektebı aşylsa degen ūsynysymdy aittym. Qūsbegılık öner adamdy qaisarlyqqa, eptılıkke, şydamdylyqqa üiretedı. Osy qasiettı jasynan boiyna sıŋırgen bala erjürek bolyp ösedı. Sonymen qatar Nūrsūltan ataǧa Baian-ölgei aimaǧyna qonaq bolyp kelıp, sondaǧy aǧaiyndardyŋ aq dastarhanynan däm tatyp ketseŋız, olardyŋ ruhy bır jasap qalady degen tılegımdı jetkızdım.
– Aişolpan qūsbegılık önerge qalai jaqyn bolyp jürsız?
– Bızdıŋ äuletke būl öner jetı atamyzdan berı jalǧasyp keledı. Äkem de jasynan sol aimaqqa tanymal aŋşy. Sodan ba, kışkentai künımnen bürkıtke jaqyn bolyp östım. Alty jasymnan atqa mındım. Segız jasymnan aŋǧa şyǧyp, qūs saldym. Sonda qūsbegılık önerdı közımmen körıp, janymmen tüsınıp, soǧan degen erekşe yntyzarlyǧym oiandy. Būǧan ata-anam da qarsylyq bıldıre qoiǧan joq. Qaita äkem bürkıttı baptau men ūstaudyŋ ädısın üirettı.
– Alǧaşqy baptaǧan bürkıtıŋız qalai ataldy?
– Menen ülken aǧam da bürkıtşı edı. Ol orta mekteptı bıtırıp, universitetke tüskennen keiın sonyŋ bürkıtın baptadym. Osy bürkıtpen aŋǧa şyǧyp, qasqyr aldym. Keiın ony qoia berdık. Sodan bır künı äkem maǧan bürkıttıŋ balapanyn alyp beruge apardy. Bürkıt ūiasyn taudyŋ qiiasyna salady. Ony oŋailyqpen ala almaisyz. Äkem menıŋ belıme arqan bailap, 18 metr biıktıktegı taudyŋ qiiasyna tüsırdı. Söitıp, balapandy aldym.
– Qoryqqan joqsyz ba?
– Joq. Ol kezde
men 13 jasta edım. Oŋ-solymdy bılemın. Sodan balapandy üige äkelıp baptadym. Negızı, ata-babamyz bürkıtke at qoimaǧan. Bıraq özım sol balapandy jaqsy körgendıkten «Aqqanat» dep atadym. Bürkıt qys mezgılınde jūmyrtqa basady. Al balapandy jaz aiynda baryp alasyz. Eger odan keşıkseŋız, qanaty qataiyp ūşyp ketedı.
– Balapandy qalai baptaidy?
– Ony bürkıttıŋ mınezıne qarai köresız. Eger ony qatal ūstasaŋyz, özıŋızge qarsylyq körsetıp, şabuyldaidy. Al meiırımmen qarap, sipalasaŋyz, mınezı jūmsaq bolady. Balapandy üige äkelgennen keiın äuelı torǧa ūstap, tamaq berıp üirettım. Ol tek şikı et jeidı. Äsırese, qoiannyŋ, suyrdyŋ etın jaqsy kördı. Qyrküiekten dalaǧa alyp şyǧyp, qolǧa üirete bastadym. Ūşyp ketpeuı üşın kışkene tamaq berıp otyrdym.
– Aŋǧa şyqqanda bürkıttı aiaqbauymen ūstap jüru oŋai emes. Ol saǧan auyr bolǧan joq pa?
– İä, bürkıttı qolǧa ūstap tūru üşın küş kerek ekenı anyq. Bıraq men oǧan üirengenmın. Bürkıtım aiaqbaudan ūşyp ketkenşe şydap tūramyn. Qys mezgılınde bürkıttıŋ salmaǧy 10 kg-nan aspaidy. Öitkenı ony qansonarǧa alyp şyǧatyndyqtan, jemdı az beremız. Jazda olar tülep, qanattary tüsedı, tamaqty da köp ışedı. Sodan denesı auyrlap, 15-20 kg-ǧa deiın tartady.
– Amerikalyq rejisser sız turaly «Bürkıtşı qyz» degen derektı film tüsırdı. Sonda būl kısı sızdı qaidan bılgen?
– Ol bylai boldy. Baian-Ölgei aimaǧyna İzrailden bır turist keldı. Sol kısı aŋǧa şyǧyp, qūs salǧan qazaqtardyŋ önerın suretke tüsıredı. Bürkıtşılerdıŋ bärı – er adamdar. Jalǧyz men ǧana qyz balamyn. Sony baiqaǧan ol sol surettı älemge jariialaidy. Jäne «eger osy bürkıtşı qyz turaly kino tüsıremın deseŋızder, maǧan habarlasyŋyzdar» dep aqparat taratady. Sodan keiın maǧan Otto Bell degen rejisser habarlasyp, Baian-Ölgeige ızdep keldı. 2014 jyldyŋ şılde aiynan kinoǧa tüsıru jūmystaryn bastady. Būl tuyndy ekı jarym jyl ışınde tüsırıldı. Filmde bürkıtşılık öner turaly ǧana emes, qazaqtyŋ salt-dästürı, äke men balanyŋ tärbiesı, moŋǧol halqynyŋ ömırı baiandalady. Däl sol jyly «Daily Mail»
basylymynda men turaly maqala jariialandy.
– Sızdıŋ esımıŋızdı būl kino jer-jüzıne jaidy…
– İä, bıraq men älemge tanymal bolamyn dep oilaǧan joqpyn. Allanyŋ bergen baǧy bolar dep qabyldaimyn. Film jaryqqa şyqqannan keiın Garvard jäne Oksford universitetterınde bılım aluǧa ūsynys tüstı. Menı köremın dep Baian-Ölgeige köp turister aǧyldy.
– Bız sızdı «Qazaqstan» ūlttyq arnasynyŋ tılşısı Ǧabit Bökenbaidyŋ Baian-Ölgeige baryp jasaǧan siujetınen kördık.
– Osy jerde Ǧabit aǧaǧa ülken alǧys aitqym keledı. Sol joly ol kısıge «Qazaqstandy baryp körgım keledı» degen kışkene armanymdy aitqan edım. Mıne, sol armanym oryndaldy. Qazaqstanǧa keluıme Ǧabit aǧa sebepker boldy. Osynda kelgen kezde adamdardyŋ maǧan degen erekşe qūrmetı men yqylasyn kördım. Tıptı, qalyp qoiamyn degen oi bolǧan emes. Qazır elordada oqyp jatyrmyn. Osyndai syi ūsynǧan «Bılım – innovasiia» qoǧamdyq qorynyŋ basynda otyrǧan aǧalaryma alǧysymdy aitamyn.
– Ata-anaŋyz ben bauyrlaryŋyz turaly aitasyz ba? Qazır olardan alysta jürsız, saǧynǧan bolarsyz…
– Äkemnıŋ aty – Nūrǧaiyp, anamnyŋ esımı – Almagül. Äkem Baian-Ölgeidegı Altynsök auylynyŋ äkımı bolyp jūmys ısteidı. Bır aǧam, sıŋlım jäne kışkentai ınım bar. Ärine, äke-şeşemdı jiı oilaimyn. Kışkentaiynan baulyǧan bürkıtımdı de saǧyndym. Bügınde ony äkem ūstap jür. Bırınşı synyptan Baian-Ölgeidegı mektep-internatta jatyp oqydym. Sondyqtan būǧan eptep üirengenmın. Qazır Säigülık degen sıŋlım osyndaǧy qazaq-türık qyzdar liseiınde oqidy.
– Aişolpan, bolaşaqta qandai mamandyqtyŋ iesı boludy armandaisyz?
– Aǧa, şynymdy aitsam, armanym köp. Ony eşkımge köp aita bermeimın. Osy oquymdy oidaǧydai aiaqtap, mūhittyŋ arǧy betındegı Amerikada bılım alsam dep oilaimyn. Keleşekte turizm mamany boludy qalaimyn.
– Raqmet! Osy oilaǧan armanyŋyzǧa jetıŋız!
Sūhbattasqan
Azamat ESENJOL
