Äŋgıme Ädıl Düisenbek jaiynda. Belgılı qalamger. Qalamger degende, ony jıktep aitqan jön: aldymen, qarymdy jurnalistıgın bırınşı kezekke qoimasaq bolmaidy. Qoiǧanda da, sol jurnalistıgımen de eldık mäselelerdı köterıp, qoǧamǧa qozǧau salǧan qalamger. Al jazuşylyǧyna kelsek, bıreuler ızdep jürıp oqityn kıtaptar jazǧan jazuşy. Oǧan özımız kuälık ete alamyz.
«Bırge qyzmettes ekensız ǧoi, Ädıl Düisenbek aǧaidyŋ «Menıŋ Şeraǧam» kıtabyn tabuǧa kömektesıŋızşı» degen ötınıştı özımız talai estıgenbız. Sol Ädekeŋ jetpıstıŋ beseuıne tolyp otyr. Şükırşılık etetın jas. Şükırşılık degende, aldymen Ädekeŋnıŋ tyndyrǧan ısın aitpaqpyz. «Bılgen soŋ aitamyz» degen de söz bar. Bır-bırımızdı bılgenge de tura jarty ǧasyr bolypty. Bır ūjymda eŋbek ettık. «Egemen Qazaqstan» deitın qaraşaŋyraqta. Bälkım, bıreuımız bır-ekı jyl būryn kelıp, osy ūjymnan bır-ekı jyl zeinetkerlıkke erte ne keşteu ketken şyǧarmyz. Sodan da bılem deuge haqymyz bardai körınedı. Ekı kündı esepke almaǧanda, men Ädekeŋnen tura tört jas ülkenmın. Sonda Ädıldı Ädekeŋ dep odan kışıreiudıŋ jönı qandai? Jasymnyŋ ülkendıgınen de şyǧar, onyŋ menen qyzmetı de joǧary bola qoiǧan joq. Bıraz jolda menıŋ ızımmen jürdı desek te bolar. Kezınde men osy basylymnyŋ auyl şaruaşylyǧy bölımın basqardym, keiınnen ony Ädekeŋ basqardy. Kezınde är ūjymda aitarlyqtai bedelı bolǧan qoǧamdyq jūmys – partiia ūiymynyŋ hatşysy degendı de Ädekeŋ menen qabyldaǧan. Sonda ony Ädeke dep kötermelep ataudyŋ sebebıne kelsek, sırä, būl onyŋ adaldyǧyna, janynyŋ tazalyǧyna, turaşyldyǧyna, pıkırlerınıŋ bükpesızdıgıne, tıptı keibır kırşıksız pendelıgıne qūrmet te şyǧar. Qaşan, qandai jaǧdaida Ädeke dep ataǧanym esımde qalmapty. Maǧan ol etene aralasqaly berı Ädeke. Men ǧana emes, talailar solai atar edı.
Onyŋ ömır joly, eŋbegı keşegı «Sosialistık Qazaqstan» men bügıngı «Egemen Qazaqstanmen» ūştasyp jatyr. Al būl basylymdy qazaq baspasözınıŋ qaraşaŋyraǧy dep qabyldaityn oqyrman qauym da Ädıl Düisenbektıŋ jurnalistık jolymen de tanys bolǧany da anyq. Universitettı bıtırgen jas jıgıt äskerge baryp, azamattyq boryşyn ötegen soŋ osy gazetten ömır boiy tabanyn audarǧan joq. Sol tūsta men gazettıŋ Semei oblysyndaǧy tılşısı edım. Bır qauym elmız degendei, sonda tılşıler sany oblystarǧa sai 19 adam jäne öz dästürı, bedelı de bar top. Aramyzda Baijıgıt Äbdırazaqov, Altynbek Joldasbekov, Boranǧali Yrzabaev siiaqty aitqandaryn jūrt tyŋdaityn, azulary alty qarys, oraqtıldı narqasqalar bar. Ūjymǧa jaŋa kelgen, özımızge qyzmet etıp qarsy alǧan Ädıl barlyǧymyzǧa ūnady. Ülkender oǧan batasyn bergen: «Ūjymǧa tastai batyp, sudai sıŋ» degen sözder aitylǧan.
Sol tılek, sol bata oryndaldy dep aitu oŋai ǧoi. Al onyŋ osynda bükıl ömırın ötkızıp, tyndyrǧan ısın şolyp aitudyŋ özı qiyn-aq. Amalsyz üstırtteu şolasyŋ. Tılşı, aǧa tılşı, jauapty hatşynyŋ orynbasary, jetekşı bölımderdıŋ basşysy – onyŋ qalamynan qanşama dünieler tudy. Tıptı, sübelı degenderın atap şyǧu da qoldan kelmes. Özı basqarǧan bölımderge orai, Respublika ǧylymy, mektebı, auyl şaruaşylyǧynyŋ kökeikestı mäselelerı jaiynda qanşama ötkır maqalalar jazdy. Jūrtşylyq nazaryn audardy deimız ǧoi, al Ädekeŋnıŋ keibır jazǧandary Ükımettıŋ de nazaryn audarǧanyn bılemız.
Gazettıŋ alaşapqyn jūmysymen körkem şyǧarma jazudy qatar alyp jürgen qalamgerlerdıŋ eŋbegın de erlıkke baǧalaǧyŋ keledı. Keide jazuşyny gazet jūmysynyŋ «jep» qoiatyny da bar-au. Ädekeŋ oǧan könbedı. Onyŋ qalamynan tuǧan «Aq kümbez», «Kökjiek», «Jürek jyluy» kıtaptary eleusız qalǧan joq. Sonau 60-70-ınşı jyldarda jazuşy Kemel Toqaev bastaǧan şytyrman oqiǧalar özek bolǧan şyǧarmalar jazuǧa sūranys köbeigen tūsta Ädekeŋ oǧan «Tergeu älı bıtken joq» kıtabymen ün qosqany bar. Oqyrmandaryn tapty.
Jūrtqa Ädekeŋdı tanytqan taǧy bır jai bar, ol – onyŋ Şeraǧaŋmen, Şerhan Mūrtazamen aralasuy. Şeraǧaŋmen kım aralaspaǧan, kım bırge jürmegen? Onymen bırge jüruge, onyŋ qasynda boluǧa ärkım-aq qūmar. Kırpiiazdau mınezı bar aǧamyz jūrttyŋ bärın däl Ädıldei özıne jaqyndata qoidy ma eken deisıŋ? Ekeuınıŋ arasyndaǧy syilastyq, jarastyq keiın Ädekeŋnıŋ qalamynan kıtap bolyp şyqty. Ädemı, adami qarym-qatynasty jyr etken kıtap. Jūrt ızdep oqityn kıtap. Sol «Menıŋ Şeraǧam» deitın kıtap keiın jalǧasyn tapty. Sol kıtapty oqyǧanda da Ädekeŋnıŋ azamattyq keipın tanyǧandai bolasyŋ.
Ärine, Ädıl Düisenbektıŋ şyǧarmaşylyǧy, aldymen jurnalistık qyzmetı jaily köbırek aituǧa da bolar edı-au. Aitatyn jailar da köp. Bıraq Ädekeŋdı erekşelendıretın onyŋ azamattyq kelbetı köŋılıŋe kes-kestei beredı. Jäne ol basqalarda kezdese bermeidı-au. Aldymen sony aitqym keledı.
Onyŋ sol azamattyǧynyŋ basty bır erekşelıgı degende, onyŋ bırbetkeilıgı, köŋıl tūraqtylyǧy, bıreudı jaqsy körse qūlai jaqsy köretındıgı desek läzım-au. Men mūny eŋ aldymen «Egemenge» qatystyra aitqym kelıp otyr. Bıreulerdıŋ ömırı turaly äŋgıme aitsaŋ, ol jūmys ıstegen bıraz jerdıŋ atyn tızesıŋ. Al Ädekeŋde ol jalǧyz – «Egemen Qazaqstan». Osy qaraşaŋyraqtyŋ ūjymy. Belgılı jurnalistı, qarymdy qalamgerdı kezınde jūmysqa şaqyrǧan talai jer boldy. Ädekeŋ öz qara şaŋyraǧyn, bauyr basqan ūjymyn qimaǧan.
Joǧaryda Ädekeŋ jūmysqa qanşalyqty berılıp ıstegenın aittyq-au. Sonyŋ bärıne qosa ol «Egemennıŋ» tarihyn zerttep, şejıresın jasaǧanyna süisınesıŋ. Gazettıŋ qanşa jylǧy tıgındılerın aqtaryp, ondaǧy aişyqty degen maqalalardyŋ tızımın jasap, jariialady. Osy ūjymda qanşama jyl bırge jūmys ıstegen ärıptesterı turaly tebırene oqityn maqalalary qanşama! Onda da basqalar elei qoimaityn adamdardyŋ ömırınen qanşama qyzyq jailar tauyp, azamattardyŋ eŋsesın kötergenın aitsaŋşy. Sondai materialdardyŋ basyn bırıktırgen «Qaraşaŋyraq» kıtaby – Ädekeŋnıŋ öz ūjymyna degen süiıspenşılıgınıŋ körınısı.
Bırde jūmys babyna bailanysty jinalys üstınde bır basşymyz asyǧystau söilep, Ädekeŋe qarata qatqyldau, tıptı namysqa tietındei söz aityp qalǧany. Tosyndau söz otyrǧandarǧa jaisyz estıldı. Jasym ülkendeu bolǧan soŋ ornymnan tūryp, menıŋ «Būl ne söz?» dep qatqyldau sūraq qoiuyma tura keldı. Basşymyz da özınıŋ artyqtau ketkenın tez aŋǧaryp, jinalysty doǧaryp, menı oŋaşa äŋgımege qaludy ötındı. Sözımız onşalyqty jaraspady, keşırım sūrady. Keşırımdı Ädılden sūraudy, osyndai jinalys üstınde sūrau jönınde şart qoidyq. Kelıstı. Arada bıraz uaqyt ötkende Ädekeŋ keldı, tolquly. Redaktordyŋ özınen keşırım sūraǧanyn aitty. Taǧy bır närse aitpaǧy bar siiaqty. «Ne?» deimın ǧoi. «Mäke, jinalys üstınde keşırım sūra demei-aq qoiaiyqşy, basşy ǧoi, bedelın tüsırmeiık te» deidı. Menıŋ älı aşuym tarqai qoimaǧan. Bıraq Ädekeŋnıŋ keşırımdılıgıne kelıskenım bar. Keiın sol ekı azamat tıl tabysyp qana qoimai, syilasyp kettı. Būl da azamatqa jarasatyn qasiet.
Bızdı tabystyrǧan «Egemen» ǧoi. Ädekeŋnıŋ boiyndaǧy bar jaqsylyq, darhan köŋıl, märt mınez sol kielı şaŋyraqtan jūqqandai. Ony odan äste böluge bolmaityndai körınetın. Ol zeinetke şyǧatyn bolypty degende, basqadai jerge, tıptı jai tynyş ömırge qalai köndıger eken degen oi kelgen. Bıraq oǧan äzırge jai tynyş ömır būiyrmapty. Azamatqa jauapkerşılık jüktele beredı eken. Jasyŋ kelıp qalypty demei, mol täjıribeŋ kerek dep, ony ülken bır mekeme jūmysqa şaqyrypty. Onda abyroily qyzmet atqaryp jatqanyn estıp, quandyq.
Sol Ädekeŋ jetpıstıŋ beseuı deitın ülken belestıŋ biıgıne de şyǧyp otyr. Būl biıkten köp närse körınedı. Azamattyŋ jürıp ötken jolyndaǧy aişyqty ızder sairap jatyr. Söitse de adam deitın pendenıŋ quanyşymen qatar, küiınışı de bırge jüredı eken. Osydan şamaly būryn sondai jaidy Düisenbekter otbasy da bastan keştı – özımızdıŋ köz aldymyzda ösıp erjetken, Düisenbekter äuletıne nemereler syilap quantqan, abyroily azamat qataryna qosylǧan Aidardyŋ qazasy barşamyzdy eseŋgıretken. Almatydaǧy bırqauym jūrt Astanaǧa qarai köŋılımızdı ūşyrdyq. Auyrtpalyqty da azamat köteredı degen bar. Soǧan jügınemız. Azamattyŋ mereilı jasy künı onyŋ tyndyrǧan ısın, marapat aitar sätte būl jaidy attap öte almaǧan soŋ, qosyp otyrǧanymyz ǧoi būl. Köŋılge demeu – Ädekeŋnıŋ nemerelerı ösıp keledı. Ömır odan ärı jalǧasady.
Ädekeŋ, Ädıl Düisenbek köterılgen biık eŋselı, ol bäseŋdemeidı. Oǧan azamattyq jol jetkızgen.
Mamadiiar JAQYP,
Qazaqstannyŋ Qūrmettı jurnalisı
