Jurnalistika mamandyǧynyŋ basqa käsıpke qaraǧanda bır erekşelıgı bar, ol – redaksiia tapsyrmasymen, keide jeke özınıŋ oi-nietımen halyq qadırlegen tūlǧalardan sūhbat alyp, sol kısılermen jaqyn tanys boluǧa sebep tuady. Öz basym, osyndai auzy dualy aqsaqaldardan bastap, ūltqa jan-tänımmen qyzmet ıstep jürgen köptegen aǧalarmen jaqyn äŋgımelestım. Sondai azamattardyŋ bırı – bügınde seŋgırlı seksenge jas jıgıttei sergek qalpymen kelıp otyrǧan, elımızde ekonomikalyq-matematikalyq ädıster men modelderdı paidalanudy damytudyŋ negızın qalap, osy baǧytty ülken mektepke ainaldyryp, bıregei buyn qalyptastyrǧan, halyqaralyq aqparattandyru jäne menedjment akademiiasynyŋ akademigı, Oksford halyqaralyq akademiialyq odaǧynyŋ müşesı, ekonomika ǧylymdarynyŋ doktory, professor Sailau Baizaqov.
Sailau aǧany körsem tuǧan äkemdı körgendei bolam. Özı menıŋ äkemmen tüidei qūrdas. Bır jyly, iaǧni qazaqtyŋ igı jaqsylary türmege toǧytylyp, halqymyzdyŋ basyna qara būlt üiırılgen, aty-şuly 1937 jyly ömırge kelgen. Sodan ba, būl ūrpaq jasynan şar qairaqtai qiyndyqqa şyŋdalyp ösken. Qara sözdıŋ su tögılmes jorǧasy, ataqty aqyn Ǧafu Qaiyrbekovtıŋ «Arqada jer erkesı Qyzbel degen, Aralap aluan jürdım Qyzkermenen, Tabar jan qaida baryp Jerūiyqty, Qyzbelden sırä küder üzgenmenen» dep tamyljytyp jyrlaǧan, alaştyŋ ardaqty perzentı Mırjaqyp Dulatovtyŋ kındık qany tamǧan Qyzbel auylynda dünie esıgın aşqan ǧalymnyŋ ömır joly qyr jolyndai sairap jatty dep aita almaimyz. Äkesı soǧys bastalǧanda qolyna qaru alyp, maidanǧa attanady. Aqyry, topyraq jat jerden būiyrady. Bar auyrtpalyq jalǧyz anasyna tüsedı. Sonyŋ bärın ışke tüiıp, zerdemen toqyp ösken bala mektepte de öz qatarynyŋ aldy boldy. Tuǧan elı aiaǧynan tık tūryp qūrmetteitın Ospanqoja äulienıŋ ūrpaǧy Ǧaziz Ämırhanov atamyzdan tälım alady. Bır ǧajaby, osy ūlaǧatty ūstaz Qaratübek orta mektebın alǧaş tämamdaǧan 47 balanyŋ teŋ jarymyn, sonau jer tübındegı Almatyǧa özı jetektep aparyp, solardyŋ joǧary oqu ornyna tüsuıne qolǧabys jasaidy. Ne degen – azamattyq! Qazır mūndai ızgılık dünienı kezdestıre almaisyz. Bar bolsa, keşırım sūraimyz. Keiın sol tülekterdıŋ denı aiauly ūstazynyŋ senımın aqtap, jūrt bıletın azamat därejesıne köterıldı.
Jasynan armanşyl bolyp ösken jetkınşek, 1956 jyly auyldan Almatyǧa kelıp, Qazaq memlekettık universitetınıŋ mehanika-matematika fakuletetıne oquǧa qabyldanady. Sol kezdegı bükıl Odaqqa tanylǧan A.Zakarin, K.Persidskii, O.Jäutıkov sekıldı matematika alyptarynyŋ därısın tyŋdaidy. Ony oidaǧydai aiaqtaǧannan keiın ekınşı joǧary bılım alu maqsatynda Almaty halyq şaruaşylyq institutynyŋ ekonomika fakultetın bıtıredı. Eŋbek jolyn universitette assistent, kışı ǧylymi qyzmetker retınde bastap, keiın Memlekettık josparlau komitetıne qarasty Ekonomika ǧylymi-zertteu institutynda esepteu ortalyǧynyŋ aǧa ekonomisı, zerthana meŋgeruşısı, instituttyŋ bölım bastyǧy sekıldı türlı lauazymdy qyzmet atqardy. Alǧaş täuelsızdık alǧan jyldary Ekonomika ministrlıgıne qaraityn Ǧylymi-tehnologiialyq jäne koniukturalyq-kommersiialyq aqparat ǧylymi-zertteu institutynyŋ direktory bolyp ıstedı.
Jalyndy jas öz mamandyǧyn ǧylymi ızdenıstermen jetıldırıp, 1968 jyly, iaǧni 28 jasynda kandidattyq dissertasiiasyn qorǧasa, 1974 jyly, tura 37 müşelınde Mäskeudegı ortalyq ekonomika-matematika institutynda doktorlyq dissertasiiasyn tabysty qorǧap şyǧady. Onyŋ ǧylymi eŋbekterı – halyq şaruaşylyǧyn damytudyŋ problemalaryn şeşuge, respublikanyŋ öndırgış küşterın ornalastyrudy jetıldıruge, jeke aimaqtar men öndırıs salalarynyŋ ösu deŋgeilerın salystyra otyryp, olardyŋ mümkındıkterın otyndyq-energetikalyq, mūnai-himiialyq, metallurgiialyq, qūrylystyq, kölıktık-tasymaldyq jäne maşina jasau keşenderın qalyptastyruǧa matematikalyq ädısterdı paidalanu arqyly optimaldy türde anyqtauǧa baǧyttalǧan.
Memleketımız egemendık alǧan tūstaǧy qiyndyq ekonomist-mamandarǧa da az salmaq salǧan joq. Olar osy kürdelı kezeŋnen qalai ötemız degen saualǧa jauap ızdedı. Sol kezde Baizaqovtyŋ da jarǧaq qūlaǧy jastyqqa timedı. Ol el ekonomikasyn daǧdarystan şyǧaru amaldaryn ızdestırdı, ony naryqtyq qatynastarǧa köşıru joldaryn zerttedı, baǧaly qaǧazdar naryǧyn damytudyŋ tūjyrymdamasyn jasauǧa, ūlttyq ekonomikany reformalauǧa baǧyttalǧan «Qazaqstan – 2030» strategiiasy sekıldı bırneşe Ükımet baǧdarlamalary men jobalaryn daiyndauǧa belsendı türde qatynasty. Däl sol jyldary «Qazaqstan ekonomikasyn örkendetu strategiiasy men daǧdarystan şyǧaru taktikasy», «Jaŋa ekonomikalyq saiasat tūjyrymdamasy», «Qūndy qaǧazdar rynogyn damytu tūjyrymdamasy» jäne «Makroekonomikalyq säikestıktıŋ makroekonomikalyq diagnozy» sekıldı ekonomikany jan-jaqty qauzaǧan maqalalar seriiasyn jazdy.
Belgılı tūlǧanyŋ ūstazdyq qyry da bır töbe. Bügınde ekonomika salasynyŋ jılık maiyn şaǧyp jürgen bır top azamat osy kısınıŋ şäkırtterı sanalady. Onyŋ basşylyǧymen respublikada jäne odan tys jerlerde 100-ge juyq kandidattyq, 15 doktorlyq dissertasiia qorǧaldy. Sondai-aq, ǧalymnyŋ ūiymdastyruşylyq qabıletı de joǧary, kez kelgen şaruany ūrşyqtai döŋgeletıp äketedı. Onyŋ ūiytqy boluymen bıraz şaralar atqaryldy. Mäselen, QR Ükımetınıŋ janyndaǧy Memlekettık qyzmetkerler bılıktılıgın köteru institutynyŋ rektory bolyp jürgende aimaqtyq basqaru jüielerınde ısteitın tört jarym myŋnan astam memlekettık qyzmetkerlerdı qaita daiarlaudan ötkızdı. Atalǧan institutty elordaǧa köşırudı ūiymdastyryp, onyŋ negızınde Memlekettık basqaru akademiiasyn qūruǧa eŋbek sıŋırdı. Ekonomistıŋ özı 2004 jyldan berı bas qalada tūryp, eŋbek etedı.
Ol jaiynda: «Sız belgılı ǧalym-ekonomist, ūiymdastyruşy retınde respublikamyzdyŋ ūlttyq ekonomikasyn formalauǧa, Ükımettıŋ būl salalardaǧy baǧdarlamalar men jobalaryn jasauǧa, sondai-aq, ükımettıŋ jūmysşy toby qūramynda bırıkken mūnai kompaniialarynyŋ halyqaralyq jobalaryn saraptau jūmystaryna ärkez belsene atsalysyp keldıŋız. Ǧylymi jūrtşylyq sızdı ǧylymi mektebı bar, jetekşı ǧalym dep bıledı» dep ızgı lebızın bıldırıptı, kezınde Ükımet basşysy bolǧan, marqūm Nūrlan Balǧymbaev.
Taǧy bır aita ketetın dünie – S.Baizaqov halyqaralyq därejege ie bolǧan Astana ekonomikalyq forumynyŋ tūraqty qonaǧy. Maŋyzdy jiynǧan kelgen Nobel syilyǧynyŋ laureattarymen mınbede qatar otyryp, talai baiypty baiandama jasady.Onyŋ soŋǧy kezderdegı älemdık deŋgeidegı qarjylyq-ekonomikalyq tendensiialarǧa jäne olardy basqaru tūrǧylaryna bergen baǧalary öte qūndy sanalyp, osy taqyrypta barynşa tereŋdep jazǧan zertteulerı bügıngı ekonomika ǧylymyna qosylǧan sübelı üles dep baǧalandy.
Seŋgırlı seksenge kelse de ǧalym älı de attan tüsken joq, qimyly şiraq. Elımızdegı bıregei ekonomikalyq zertteuler institutynyŋ ǧylymi hatşysy bolyp eŋbek etedı. Sondaǧy jastardyŋ aqylşy ūstazy. Elgezek, eŋbekqor, jaqsylyqtyŋ janaşyry. Kısılıgı mol, ülkenmen de, kışımen de ızettı söilesedı. Erekşelıgı – bır tanysqan adammen eşqaşan bailanysyn üzbeidı. Bärınen būryn, Sailau aǧanyŋ ömırı önegege toly. Bügınde bäiterekke ainalǧan ülken äulettıŋ iesı, otbasynyŋ kiesı, balalarynyŋ qamqor äkesı, nemerelerınıŋ ardaqty atasy.
«Ertede elde seksenge tolǧan qariialar aq saqalyn saumalap, būrynǧy ötken babalarynyŋ erlıgı men önegelı ızderınen syr şertıp, ömırdıŋ baiansyzdyǧy men jalǧandyǧyn aityp, töbedei bolyp törde otyruşy edı. Mıne, sol jasqa men de kelıp, qyrdyŋ basyna şyǧyp, qolymdy künnıŋ közınen kölegeilep, artymda qalǧan ūzaq köşke qarap, tereŋ oiǧa batamyn. Köptegen aǧaiyn-tuys, jaqyn syilasqan jora-joldastardyŋ denı dünieden ötıp kettı. Öz basym seksenge kelemın dep oilaǧan emespın. Qūdaiǧa şükır, otbasym, balalarym, jan-jaǧymdy qorşaǧan nemerelerımdı körıp, köŋılım süisınedı. Endıgı qalǧan ömırımde solardyŋ amandyǧyn tıleimın. Ärine, jūmyrbasty pende bolǧannan keiın alaŋdaityn da, armandaityn da dünie köp» dep aityp edı bır äŋgıme üstınde.
P.S: Bızdıŋ keiıpkerımız bala künınde qalamger bolsam dep armandapty. Mektepte oqyp jürgende öleŋ jazyp, audandyq gazetke maqalalaryn jariialapty. Alaida taǧdyr oǧan basqaşa syi ūsyndy. Ol kısı qara sözdı quǧanda maŋdaiy jarqyraǧan jüirık jazuşy bolar ma edı… Bıraq akademik Baizaqovtyŋ jūldyzy ǧylym baǧynda jandy.
Azamat ESENJOL
