Ǧūlama ǧalym äl-Farabi babamyz: «Ǧylymnyŋ saraiyna kıretın adamnyŋ ary taza, jan-imany kämıl, peiılı tura boluy kerek. Ondai bola almaityn adamdar özın de, özgenı de bylǧamai, ǧylymnan aulaq jüruı kerek» degen eken. Osy sözder körnektı ǧalym, memleket jäne qoǧam qairatkerı, akademik Baqytjan Tūrsynūly Jūmaǧūlovqa aitylǧandai körınedı. Akademiktıŋ qalamynan jaryq körgen 500-den astam ǧylymi maqala, monografiia men oqulyqtar ǧalymnyŋ abyroiyn arttyryp, ǧylymi ortadaǧy bedel biıgın baiqatsa kerek. Aituǧa oŋai bolǧanymen, osynau qūrmetke bölenu qajyrly eŋbektıŋ, tynymsyz tırlıktıŋ, zerdelı zertteulerdıŋ, şyǧarmaşylyqty şyŋdaludyŋ nätijesınde qol jetkızıletını közı qaraqty oqyrmanǧa tüsınıktı bolsa kerek. Endeşe, ǧylym men bilıktıŋ tızgının teŋ ūstap, biıkterdı baǧyndyryp otyrǧan akademiktıŋ alty qyry turaly söz etkendı jön kördık.
| B |
ırınşıden, Baqytjan Tūrsynūly jaily söz etkende onyŋ jastardyŋ jıgerlı jetekşı bolǧanynan bastaǧanymyz oryndy siiaqty. Mekteptı bıtıre sala auylda qalyp, ūstazdyq etıp, äsker qataryna alynyp, azamattyq boryşyn atqaru barysynda jinaǧan täjıribesı bügıngı elımızdegı jetekşı joǧary oqu orny – äl-Farabi atyndaǧy ūlttyq universitettıŋ studentı atanǧanda qoǧamdyq jūmystarmen belsendı atsalysuǧa daŋǧyl jol aşty desek, qatelespeimız. Mekteptegı alǧaşqy ūstazdyq qyzmetınde oquşylarmen tıl tabysyp jūmys ısteuge daǧdylanǧan, äskeri qyzmette sarbazdardy tärtıpke bauluda maşyqtanǧan belsendı studenttıŋ az uaqytta jastardyŋ jıgerlı jetekşısıne ainaluynyŋ da özındık mänı zor edı. Qainaǧan studenttık ömırge belsene aralasyp, jataqhanadaǧy studentter keŋesınıŋ, sondai-aq studentter qūrylys otriadyna jetekşılık etken Baqytjan Tūrsynūlyna ülken senım artylyp, universitettıŋ komsomol komitetın basqaru tapsyrylady. Az uaqyttyŋ ışınde jastar ūiymynyŋ bastamaşyl basşysy san türlı ıs-şaralar ötkızıp, özınıŋ ūtqyr ūiymdastyruşy, jıgerlı jetekşı, bılıktı basşy qasietterımen tanylyp ülgerdı. Talantty tūlǧanyŋ qarym-qabıletın baǧalaǧan basşylyq, endı oǧan partiia ūiymyn basqarudy senıp tapsyrady. «Men jastarǧa senemın» dep Maǧjan aqyn aitqandai, senım jügın arqalaǧan Baqytjan Tūrsynūlynyŋ bilık baspaldaǧy jastar ūiymynan bastalǧanyn bırınşı qyry deuge äbden bolady.
| E |
kınşıden, «Bır adamnyŋ bolaşaǧy bır adamǧa bailanysty» degendei, Baqytjan Tūrsynūlynyŋ bıtım-bolmysyn, qairatkerlık qasietın, qarym-qabıletın jastaiynan tanyǧan tūǧyrly tūlǧa, memleket jäne qoǧam qairatkerı, akademik Ömırbek Joldasbekovtyŋ eŋbegın erekşe aituǧa tiıspız. Ūstazdyŋ ūlaǧaty, taǧylymdy tärbiesı – ǧylym şyŋyn baǧyndyrǧan şäkırt üşın ülken märtebe ekenın aitqanymyz artyq bolmas. Ūstaz turaly aitylyp qalǧan soŋ, bır närsenı aita ketkendı jön körıp otyrmyn. Belgılı türkolog-ǧalym, akademik Şora Sarybaevtyŋ 90-jyldyq mereitoiynda: «Mende ataq-däreje jetedı, «Parasat», «Qūrmet» ordenderınıŋ iegerımın, jerlesterım «Qūrmettı azamat» ataǧyn da bergen, bıraq osy ataqtarmen salystyruǧa-salǧastyruǧa, teŋdestıruge-şendestıruge kelmeitın, bärınen biık tūratyn ataq bar ol – akademik Şora Sarybaevtyŋ şäkırtı» degen edım. Sol siiaqty, Baqytjan Tūrsynūlynyŋ da akademik Ömırbek Joldasbekovtyŋ şäkırtı degen ataǧy bärınen biık tūratyny kümän tudyrmasy anyq. El ǧylymyn damytudaǧy eren eŋbegı, ūstaz amanatyna degen adaldyǧy arqasynda biık belesterdı baǧyndyryp ülgergendıgı aitqanymyzǧa dälel bolary anyq.
Basqaruşylyq pen ǧylymdy ūştastyra bılgen, bılıktı basşy, zerdelı zertteulerdıŋ nätijesınde ǧylym kandidaty, doktor därejelerıne qol jetkızdı
| Ü |
şınşıden, Qazaqstandaǧy beldı joǧary oqu orny – äl-Farabi atyndaǧy Ūlttyq universitettıŋ tanymal tülegı ekendıgı. Özı tülep ūşqan universitette komsomol, partiia ūiymdary qyzmetterınıŋ körıgın qyzdyrǧan Baqytjan Tūrsynūly prorektorlyq qyzmetke köterılgenın köpşılık jaqsy bıledı. Ūstazy, universitet rektory Ö.Joldasbekovtyŋ basşylyǧymen universitet qalaşyǧynyŋ boi köteruıne bel şeşıp kırıskenın közı körgenderı zor maqtanyşpen eske alady. Basqaruşylyq pen ǧylymdy ūştastyra bılgen, bılıktı basşy, zerdelı zertteulerdıŋ nätijesınde ǧylym kandidaty, doktor därejelerıne qol jetkızdı. Jastar ūiymynyŋ jetekşısınen universitettıŋ rektory deŋgeiıne jetkenı, jürıp ötken joly, kım-kımge de bolsa, ülgı-önege ekenı anyq. Tülep ūşqan universitetıne basşylyqqa kele salysymen halyqaralyq bılım-ǧylym keŋestıgıne kırıktıru (integrasiia) ısıne belsene kırıskenın ärıptesterı älı de aŋyz qylyp aityp jür. Älemdık bılım trendterın tereŋ meŋgergen menedjer az uaqyttyŋ ışınde joǧary oqu ornyn düniejüzılık reitingke engızgenı el esınde. Özı jap-jas prorektor kezınde alǧaşqy universitet qalaşyǧynyŋ kırpışın ūstazymen bırge qalaǧan bolsa, özı rektor bolyp kelgen kezde studenttık qalaşyqtyŋ ekınşı kezeŋın qolǧa alyp, universitettıŋ ekınşı tynysynyŋ aşyluyna aianbai ter tökkenı öz aldyna bır äŋgıme.
| T |
örtınşıden, Baqytjan Tūrsynūly ataqty akademik bolumen qatar, ǧylymdy ūtqyr ūiymdastyruşy da. Älemge äigılı ǧalym, Ūlttyq injenerlık ǧylym akademiiasynyŋ prezidentı retınde, respublikalyq ǧylymi ūiymdy älemdık deŋgeige köterudegı eŋbegı eren desek artyq bolmaidy. Ūlaǧatty ūstazy, akademik Ö.Joldasbekovtyŋ bastamasymen Täuelsızdıkpen bırge tülegen Ūlttyq akademiianyŋ tanymaldyǧyn arttyru jolyndaǧy bır-ekı mäselenı tılge tiek etsek te bolatyn siiaqty. Halyqaralyq injenerlık akademiiasymen iyq tırese ǧylymi zertteuler jürgızıp, qoldanbaly matematika, fizika, tehnika jäne injenerlık ǧylym salasyndaǧy ǧibratty ǧalymdarmen bırlesıp ıske asyrǧan Jobalar älemdık tanymaldyqqa qol jetkızdı. Akademik Baqytjan Jūmaǧūlovtyŋ İslam elderı injenerlık akademiialary federasiiasynyŋ prezidentı bolyp sailanuy – qazaqstandyq ǧylymǧa körsetılgen zor qūrmet dep qabyldaǧanymyz jön.
| B |
esınşıden, Baqytjan Tūrsynūly – memleket qairatkerı. Bilık baspaldaqtarymen satylap ösıp, Ükımet müşesı retınde, Bılım jäne ǧylym ministrlıgınıŋ tızgının ūstady. Būl qyzmetke deiın Prezident Äkımşılıgınıŋ ışkı saiasat bölımıne jetekşılık etıp, Ükımettık bılım-ǧylym, mädeniet salasyna jauapty äleumettık jäne mädeni damu bölımın basqardy. Ūlt ruhaniiatyna tamyryn tereŋ jıbergen tūǧyrly tūlǧanyŋ joǧaryda körsetılgen salalardyŋ sapalyq deŋgeiın köterudegı eŋbegı elenıp, Memleket basşysynyŋ şeşımımen bırneşe memlekettık nagradalarmen marapattalǧany el basşylyǧynyŋ akademiktıŋ eŋbegıne bergen joǧary baǧasy dep baǧamdauǧa äbden bolady. Retı kelgende aita keteiık, Baqytjan Tūrsynūly joǧary lauazymdy qyzmetter atqarǧan kezde jastarǧa degen qamqorlyǧyn, janaşyrlyǧyn tanytyp, äleumettık salany jas kadrlarmen tolyqtyru ısıne qomaqty üles qosty. Jastaiynan jastarǧa jaqyn bolyp, qai qyzmette bolmasyn, jastardy qoldaǧanyn jaqsy bılemız. Bız de, Baqytjan Tūrsynūlynyŋ qoldauymen Bılım jäne ǧylym ministrlıgı Departament basşylarynyŋ bırı bolyp taǧaiyndalǧan edık…
| A |
ltynşydan, Baqytjan Tūrsynūly – sūŋǧyla saiasatker. Elımızdegı bilık partiiasy – būrynǧy «Nūr Otan», qazırgı «Amanat» partiiasy basşylarynyŋ bırı retınde Qazaqstannyŋ saiasi ömırıne belsene aralasyp, elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq äleuetınıŋ artuyna sıŋırgen eŋbegı erekşe. Partiialastaryn baǧdarlamalyq josparlardy jüzege asyruǧa jūmyldyruda, olarmen aşyq äŋgıme jürgızıp, azamattyq qoǧam qalyptastyru ısındegı belsendılıgı ony bedel biıgıne köterdı. Nätijesınde, halyq qalaulysy atanyp, Parlament Mäjılısıne deputat bolyp sailandy. Ärıptesterınıŋ senımıne ie bolǧan Baqytjan Tūrsynūly Palata Töraǧasynyŋ orynbasaryna köterıldı. Sondai-aq sarabdal saiasatker retınde Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen Parlament Senatynyŋ deputaty atandy. Bılım jäne ǧylym salasynyŋ öz ökılı retınde, deputattyq qyzmette jürgen kezde osy sala boiynşa tiıstı zaŋdarǧa tolyqtyrular men özgertuler engızuge, normativtı – zaŋ aktılerın qabyldauǧa bastamaşyldyq etkenın ekpın tüsırıp aitqanymyz abzal. Qazırgı kezde Astananyŋ ūlttyq ruhani ömırıne ülken ülesın qosyp, ǧylymi jūrtşylyqty Ädılettı Qazaqstan qūru jolynda igı ısterge jūmyldyruda özındık bai täjıribesımen bölısıp jürgenı köŋıl quantady.
İä, san qyrly akademiktıŋ özımız bıletın alty qyryn ǧana qysqaşa söz ettık. Tolyǧynan tolǧansaq, bır qyrynyŋ özı bır kıtapqa jük bolary anyq.
Bügıngı künı jetı qyrdan asyp, 70 jastyŋ törıne köterılgen akademiktıŋ ǧibratty ǧūmyry – Jaŋa Qazaqstannyŋ jaŋa tūrpatty jastaryna ülgı-önege bolary sözsız.
Kärımbek QŪRMANÄLİEV,
Qazaqstan Prezidentınıŋ janyndaǧy Ūlttyq ǧylym akademiiasy direktorlar keŋesınıŋ müşesı, akademik
