«Alaş ūlttyq-territoriialyq avtonomiiasy» dep resmi türde atalǧan, 1917 jyldyŋ 12 jeltoqsanynda qūrylǧan parlamenttık-prezidenttık ülgıdegı Alaş avtonomiialyq respublikasyna biyl 100 jyl toldy. Alaş Respublikasy 1920 jyldyŋ tamyzynda qūrylǧan Qazaq Avtonomiialyq Keŋestık Sosialistık Respublikasynyŋ tarihi, saiasi jäne ideologiialyq negızı, ırgetasy boldy.
«Alaş» degenımız ne? Qazırgı ǧylymi ädebiette jäne publisistikada qazaqtyŋ HH ǧasyr basyndaǧy ūlt-azattyq qozǧalysyn, qozǧalystyŋ jetekşılerı men qairatkerlerın, iaǧni ūlt ziialylarynyŋ batysşyl bölıgın qysqaşa «Alaş» qozǧalysy», «Alaş ziialylary» ne «qairatkerlerı» dep ataidy. Toqeterın aitqanda, HH ǧasyr basyndaǧy ūlt-azattyq qozǧalysy men onyŋ qairatkerlerın şartty türde «Alaş» dep ataidy. Olai atauǧa, bırınşıden, ūlt-azattyq qozǧalysynyŋ ruhani ärı saiasi jetekşısı Älihan Bökeihannyŋ bastamasymen jäne I Jalpyqazaq qūryltaiynyŋ qaulysymen qūrylǧan qazaqtyŋ tūŋǧyş liberaldyq-demokratiialyq «Alaş» partiiasy sebep bolsa, ekınşıden – Ūlttyq-demokratiialyq parlamenttık respublikasy jäne onyŋ resmi astanasy bolǧan qala da (1917 jyldyŋ mamyryna deiın Zarechnaia Slobodka dep atalǧan, qazırgı Semei qalasy) – resmi türde «Alaş» dep ataldy.
Alaş Orda – resmi jariialanuy boiynşa Ūlttyq-territoriialyq avtonomiia, al ıs jüzındegı Alaş ūlttyq-demokratiialyq parlamenttık respublikasynyŋ joǧarǧy saiasi jäne atqaruşy memlekettık bilıgı – Halyq Keŋesınıŋ (ükımetınıŋ) resmi atauy.
Alaş Orda Halyq Keŋesı 25 müşeden (komissarynan) jasaqtaldy, onyŋ qūramynan 10 oryn qazaqtyŋ Dala jäne Türkıstan ölkelerıne köşıp kelıp qonystanǧan özge halyqtar men ūlttardyŋ ökılderıne arnaldy. Özge halyqtar ökılderınen Alaş Ordaǧa komissar bolǧandardyŋ ışınde Grigorii Potanin men Vadim Chaikindı atauǧa bolady.
Alaş Ordanyŋ qazaqtan sailanǧan 15 komissarynyŋ segızı joǧary bılımdı zaŋger bolsa, bıreuınıŋ qūqyq magistrı (Jaqyp Aqbaiūly) degen ǧylymi därejesı, törteuı 1906-1907 jyldary Resei Memlekettık dumasynyŋ I jäne II şaqyrylymdaryna deputat bolyp sailandy. Alaş Ordanyŋ 4 müşesı (Älihan Bökeihan, Baqytkerei Qūlmanūly, Mūstafa Şoqai jäne Ahmet Bırımjan) 1917 jyldyŋ nauryz-jeltoqsany aralyǧynda Bükılreseilık Uaqytşa ükımettıŋ oblystan oiazǧa deiıngı komissarlary qyzmetın atqardy, ekeuı (Ä.Bökeihan, M.Tynyşbaiūly) Uaqytşa ükımettıŋ Türkıstandy basqaru jönındegı Tötenşe komitetınıŋ (Türkıstan komitetı) müşesı qyzmetın atqardy.
Ahmet Bırımjan (Bırımjanov) men Aidarhan Tūrlybaiūlynyŋ (Tūrlybaev) patşalyq Reseidıŋ sot jüiesınde qyzmet ıstegen ülken täjıribesı boldy, Memlekettık Dumanyŋ 1906-1907 jyldarǧy ekı şaqyrylymyna qatar deputat bolyp sailandy, Uaqytşa ükımettıŋ Qostanai oiazdyq komissary boldy.
S.-Peterbor universitetı zaŋ fakultetınıŋ taǧy bır tülegı Raiymjan Märsekūly (Märsekov) 1902-1917 jyldary advokat täjıribesımen ainalysty, 1913-1917 jyldary «Qazaq» gazetı betınde aǧartuşylyq, publisistık darynymen tanyldy.
Taǧy bır zaŋger Janşa Dosmūhamedūly (Jihanşa, Jahanşa Dosmūhamedov) az uaqyt ışınde patşalyq Resei prokuraturasynda jauapty lauazymǧa köterıldı (Tomsk gübernesı prokurorynyŋ orynbasary).
Alaş Orda komissarlary qatarynda, sondai-aq, ekonomist, şyǧystanuşy, temır jol injenerı, äskeri därıger, agronom, ormantanuşy-ǧalym, matematik jäne t.b. joǧary bılımdı ärı täjıribelı mamandar boldy. Otynşy Äljanūlynyŋ ǧana orta arnaiy bılımı (Ombynyŋ mūǧalımder seminariiasy) bolsa da, pedagogikalyq jäne publisistık bai täjıribe jinap ülgerdı.
Onyŋ esesıne Alaş Orda töraǧasy Älihan Bökeihan ekı joǧary bılımnıŋ, ormantanuşy-ǧalym jäne zaŋger degen 2 diplomnyŋ iesı bolatyn.
1917 jyldyŋ qaraşasynda Alaş Ordanyŋ bolaşaq 15 müşesı tügel Bükılreseilık Qūryltai jinalysyna ökıl (delegat) bolyp sailandy.
«Alaş Orda» atauynyŋ Şyŋǧys han qūrǧan Altyn Orda imperiiasymen ündes boluy kezdeisoqtyq emes. Alaş respublikasynyŋ joǧarǧy atqaruşy bilıgınıŋ atauyna onyŋ qūryltaişylary özderınıŋ tüpkılıktı maqsatyn, «Alaş memleketı» ne «imperiiasy» degen ūǧym, mazmūn berdı: «Alaş» – bırıkken türkı halyqtarynyŋ ortaq atauy, «Orda» – «Memleket» (ne «İmperiia»).
«Alaş» degen terminnıŋ özıne toqtalsaq, ol turaly mynany aitu kerek. Ūlt-azattyq qozǧalysynyŋ jetekşısı Älihan Bökeihan 1910 jyly jariialanǧan «Qazaqtar» atty tarihi-anyqtamalyq ocherkınde «miftık tūlǧanyŋ Alaş esımı qazaqtardyŋ jauǧa şapqandaǧy soǧys ūrany boldy» dep jazdy. «Qazaq» gazetınıŋ 1913 jylǧy alǧaşqy sandarynda (1913, №7) jariialanǧan «Qazaqtyŋ tarihy» atty tızbektı maqalasynda oǧan keŋırek sipattama berdı: «Şyŋǧys han bükıl memleketın tört balasyna bölıp bergende, Deştı Qypşaqty, Sıbırdıŋ Künbatys jaǧyn, osy küngı Saryarqany, Edıl-Jaiyq ölkesın ülken balasy Joşyǧa berıp edı. Ol künde Joşy ūlysyna qaraǧan alty ruly el bar edı. Sol alty rudyŋ här qaisysyna bölek Şyŋǧys alty ūran beredı: här ruǧa özıne bölek taŋba, aǧaş, qos beredı. Sol künde bükıl Joşy ūlysynyŋ ūrany «Alaş» bolypty. Joşy ūlysynda alty ru bolǧandyqtan «Alty Alaş» bolady. «Alaş» degen sözdıŋ lūǧat maǧynasy: «otan kısı» («otechestvennik». T.B.) degen söz bolady… Sol künde Joşy hanǧa «Alaş» dep laqap qoiyldy. «Alaşy – alaştyŋ basşysy» («golova otechestva». T.B.) maǧynasynda bolady».
1905-1917 jyldary «Alaş» esımı qazaqtyŋ ūlttyq qaita örleu ideiasy, ūlttyq jaŋa mädeniet pen jaŋa ūltty qalyptastyrudyŋ baǧdarlamasy, ūlttyq memlekettı qaita qalpyna keltıru jolyndaǧy kürestıŋ ūrany jäne tuy boldy.
«Alaştyŋ» ideialyq küşın aŋǧartqan bır ǧana tarihi mysal keltırsek jetkılıktı. 1917 jyldyŋ qaraşa aiyndaǧy Bükılreseilık qūryltai jinalysy ökılderın sailauda «Alaş» partiiasy Qazaq ölkesınde dauysqa tüsken barlyq partiiany, onyŋ ışınde «Üş jüz» jäne Resei sosial-demokratiialyq jūmysşy (bolşevikter men menşevikter) partiialaryn oisyrata jeŋıp, qazaqqa bölıngen barlyq 43 deputattyq mandatty jeŋıp aldy. Oǧan bır Torǧai oblysyndaǧy sailaudyŋ qorytyndysynan anyq köz jetkızuge bolady. Jalpy, «Alaş» partiiasy «Qazan bülıgı» qarsaŋynda Reseide bolǧan 50-ge juyq partiianyŋ ışınen özın qoldaǧan dauys sanymen 8-orynda tūrdy.
Sondai-aq, 1917 jyldyŋ qaraşasyndaǧy būl sailau qazaq halqynyŋ ūlt bolyp qalyptasqanyn aiqyn aŋǧartty.
«Alaş» ziialylarynyŋ pıkırınşe, Batys Europadan ekonomika men mädenietı jaǧynan artta qalsa da, quatty orys imperiiasyna toitarys beru, qaruly köterılıs arqyly täuelsızdık alu mümkın emes. Oǧan qosa, Kenesary han bastaǧan köterılıstıŋ qaiǧyly jeŋılısı körsetıp bergendei, Alaş qairatkerlerı qaruly köterılıstı qalyŋ būqara qoldai qoimaidy dep bıldı.
Olardyŋ kämıl senımınşe, qaruly köterılıs emes, qazırgı zamanǧy saiasi küres joly ūzaq bolsa da, eŋ dūrys ädıs-amal. Mıne, osy oimen Älihan Bökeihan bastaǧan batysşyl «Alaş» ziialylary otarşyl imperiianyŋ Konstitusiialyq-demokratiia partiiasy (KDP) syndy eŋ ılgerışıl küşterımen bırıktı. KDP-nyŋ jarǧylyq maqsat-mındetterı qazaq halqynyŋ mūŋ-müddesımen 1917 jyldyŋ jazyna deiın ūştasyp keldı.
– Qazaq halqyn ūlttyq özın-özı basqaru qūqyna, aqyr aiaǧynda ūlttyq täuelsızdıkke jetkıze alatyn anyq jol, – dep tüsındı «Alaş» qairatkerlerı, – ol otarşyl imperiianyŋ özın tüpkılıktı reformalau, iaǧni Reseidı patşalyqtan (samoderjavieden) federativtık parlamenttık demokratiialyq respublikaǧa ainaldyru bolyp tabylady.
Bırqatar üzeŋgılesımen bırge 1905-1917 jyldary KDP-nyŋ müşesı (1912 jyldan Ortalyq komitetınıŋ müşesı) bolyp, reseilık qūpiia mason ūiymynyŋ qataryna kırgen (1908-1917 jj.) Älihan Bökeihan otarşyl imperiianyŋ barlyq ılgerışıl tobyn bırıktırıp, olardyŋ küşın patşalyq bilıktı qūlatuǧa jūmyldyruǧa atsalysty.
Samoderjavienı qūlatqan 1917 jylǧy Aqpan töŋkerısınıŋ ızınşe Älihan men onyŋ üzeŋgılesterı KDP men mason ūiymy qatarynan şyǧyp, qazaqtyŋ tūŋǧyş «Alaş» ūlttyq liberaldyq-demokratiialyq partiiasyn qūrdy.
Şyŋǧys hannyŋ tıkelei ūrpaǧy Älihan Bökeihan men ızbasarlary memlekettık bilıktıŋ handyq instituty bileitın memlekettıŋ zamany ötken, keleşegı joq dep eseptedı. Sol sebeptı olar mynadai strategiialyq maqsat-mındetterdı şeşuge ūmtyldy. Maqsat-mındetterdıŋ bır bölıgı 1905 jyly Sankt-Peterbordyŋ «Syn otechestva», 1906 jyly Älihan redaktor retınde şyǧaryp tūrǧan «İrtyş» gazetınde jariialanǧan «Qarqaraly qūzyrhatynda» («petisiiasynda») oiyp körsetılgen-dı.
Qūzyrhattyŋ 4-babynda «qazaqtyŋ qonystanyp otyrǧan jerın onyŋ menşıgı» dep moiyndatuǧa ūmtylu kerektıgı aityldy. «Alaş» qairatkerlerı onyŋ sebebın jersız memleket bolmaitynymen tüsındırdı.
«Qarqaraly qūzyrhatynyŋ» 2-babynda onyŋ avtorlary qazaq balasy oqityn barlyq bastauyş mektepte ana tılı men jazuyn engızudı, jergılıktı bilık pen sottyŋ ıs qaǧazdaryn qazaq tılınde jürgızudı talap ettı.
Petisiianyŋ 3-babyna säikes, «qazaq halqynyŋ qazırgı kezdegı mūŋ-müddesın anyqtau üşın qazaq tılınde gazet basyp şyǧaru, ol üşın gazet şyǧaru men baspahana aşuǧa rūqsat beru tärtıbın joiyp, gazet basylatyny turaly habarlau tärtıbın ornatu qajet».
«Alaş» qozǧalysynyŋ tüpkılıktı maqsatynyŋ bırı qazaqtyŋ Dala jäne Türkıstan ölkelerıne sol kezde «zemstvo», iaǧni jergılıktı özın-özı basqaru jüiesın engızu boldy. Jergılıktı basqaru jüiesı salyq pen «qazaq kapitaly» degen qarajatty mektep (bastauyş, orta jäne joǧarǧy), auruhana, jol, köpır jäne t.b. maŋyzdy äleumettık-mädeni nysandar saluǧa, iaǧni jergılıktı infraqūrylymdy damytuǧa jūmsauǧa mümkındık alady.
«Alaş» qairatkerlerı zemstvony jergılıktı basqaru bilıgı üşın ǧana emes, keleşek ūlttyq memleketke qajettı el basqaruşy mamandardy tärbieleitın mektep retınde qarastyrdy.
«Alaş» kösemderı Dala jäne Türkıstan ölkelerıne «zemstvo» engızu arqyly qazırgı qazaq memleketın onyŋ berık ırgetasy bolyp tabylatyn jergılıktı basqaru jüiesı men jergılıktı infraqūrylymdy qalyptastyryp damytu arqyly zamanaui memleket tūrǧyzudy közdedı.
Qazaqty äskeri qyzmetten bosatqan 1834 jylǧy zaŋdy joiyp, qazaqqa qyzmet etudı mındetteu «Alaş» qozǧalysynyŋ köregen strategiiasynyŋ taǧy bırı bolatyn.
«Alaş» ziialylary zaŋ jüzınde qazaqtan derbes ūlttyq äskeri basqarmasy bar atty äsker jasaqtauǧa sonau otarşyl patşalyq däuırde-aq ūmtyldy. Ūlttyq atty äsker qūru üşın olar, mysalǧa, başqūrttardyŋ, sondai-aq, kazaktardyŋ atty äskerınıŋ täjıribesı men kömegın paidalanuǧa joq emes edı. Onyŋ üstıne Alaş qairatkerlerı Dala jäne Türkıstan ölkelerındegı Reseidıŋ otarlau saiasatynyŋ tıregı ärı şoqpary bolǧan kazaktarmen odaqtasudy da oilastyrdy.
Qazaqtyŋ eŋ alǧaşqy atty äsker bölımderın (Alaş armiiasynyŋ 8 polkın) Alaş respublikasy qūrylǧannan keiın ǧana, Alaş Orda Halyq keŋesı mındetıne kırısken 1918 jyldyŋ jazynda ǧana jasaqtap, 1918-1920 jyldary kazak äskerlerımen bırlesıp, Qyzyl armiiaǧa qarsy keskılesken şaiqas jürgızdı.
Erekşe nazar audaratyn maŋyzdy mäsele: «Alaş» ziialylary qaruly küresten bas tartyp, qazaqtyŋ qazırgı tılın, ädebietın, jalpy mädenietın qalyptastyryp, mädeni qaita örleu ideiasyn ūsynu arqyly halqynan qazırgı qazaq ūltyn tärbielep ösırdı. 1917 jylǧa qarai bükıl qazaq Alaştyŋ ūrpaǧymyn dep sezındı.
Tarihqa üŋılsek, qazaqtyŋ qazırgı zamanǧy tūŋǧyş prozalyq, poeziialyq, dramaturgiialyq şyǧarmalary – romandar (M.Dulattyŋ «Baqytsyz Jamaly», S.Toraiǧyrūlynyŋ «Qamar sūluy», S.Köbeiūlynyŋ «Qalyŋ maly» jäne t.t.), äŋgımeler, poemalar, pesalar, öleŋ jinaqtary, mysaldar, auyz ädebietınıŋ üzdık ülgılerı jäne t.b., alǧaşqy merzımdı basylymdar – gazetter («Serke», «Qazaq gazetı», «Qazaqstan», «Qazaq», Saryarqa»), jurnaldar («Aiqap», «Abai»), sondai-aq, ūlttyq zaiyrly mektepke arnalǧan oqulyqtar, oqu qūraldary, hrestomatiialar, körkem ädebiet 1917 jylǧa deiın paida boldy. Onyŋ ışınde ūly aqyn Abai öleŋderı men audarmalarynyŋ, M.Dulattyŋ «Oian, qazaq!», A.Baitūrsynūlynyŋ «40 mysal», «Masa» jinaqtary jäne t.b. bolatyn.
Demek, qazaqtyŋ qazırgı mädenietı 1917 jylǧy Aqpan töŋkerısıne deiın qalyptasyp ülgerdı. Keiınırek keŋes däuırındegı 1960-80 jyldarda Batystyŋ qazaq tarihyn zertteuşı ortalyqtary «Alaş» qairatkerlerınıŋ HIH ǧasyrdyŋ soŋy – HH ǧasyr basyndaǧy ıs-äreketıne «mädeni renessans jasady» degen baǧa berdı.
Şynynda da, «Alaş»» qozǧalysynyŋ jetekşılerı halqyna jaŋa baǧyt-baǧdar, jaŋa ūlttyq qūndylyq, ülgı-önege, jaŋa HH ǧasyrdyŋ talaptaryna sai jaŋa maqsat pen mındet qoiyp, qalyŋ būqaranyŋ ūlttyq sana-sezımın, ar-namysyn oiata aldy. Nätijesınde 1917 jyldyŋ 5-13 (qazırgı küntızbe boiynşa 18-26) jeltoqsanynda Orynborda bolyp ötken III Jalpyqazaq qūryltaiy (ıs jüzınde I jäne II Jalpyqazaq sezderı taǧy da sol Orynborda 1917 jyldyŋ 2-7 säuır jäne 21-26 şıldesınde bolyp öttı. – S.A.) Alaş ūlttyq-territoriialyq avtonomiiasyn qūryp, onyŋ joǧarǧy memlekettık atqaruşy bilıgın – Alaş Orda Halyq Keŋesın (ükımetın) jasaqtady.
Alaştanuşy ǧalymdardyŋ eskermei kelgen, bıraq airyqşa nazar audaratyn tarihi maŋyzdy mäsele: Alaş avtonomiiasynyŋ konstitusiiasy, «Alaş» partiiasynyŋ jarǧysynda aitylǧandai, bükılreseilık qūryltai jinalysynda maqūldanuǧa tiıs bolatyn. Bolaşaq ūlttyq avtonomiianyŋ konstitusiia jobasyn Barlybek Syrttanūly (Syrtanov) Älihan Bökeihannyŋ tapsyrmasymen 1911 jyly jazyp ketken edı. Al joba boiynşa Qazaq respublikasy parlamenttık-prezidenttık respublika bolyp tabylady. Mysalǧa, «Qazaq elınıŋ ustavy» (jarǧysy nemese konstitusiiasy) degen ataumen jazylǧan būl jobanyŋ kırıspesınde jäne 1-babynda bylai jazylǧan:
«Qazaq elı – köne ūlttardyŋ bırı. Onyŋ tarihynyŋ tamyry tereŋge jaiylǧan. Jeke el bolyp ömır sürdı, elı, jerın qorǧady. Ūrpaq jalǧastyrdy, 7 millionǧa jettı. Sanymen Rossiiada üşınşı orynda…
1. Qazaq elı respublikasynyŋ jeke boluy turasynda
1. Qazaq elı – halyq bileitın häm qazaqi erekşelıkterı bar el.
2. Qazaq elınıŋ jeke tuy bar.Tu jasyl, qyzyl häm sary köldeneŋ jolaqtardan jasalady. Basyndaǧy būryşta ai häm jūldyzdyŋ suretı bar. Jasyl tüs – eldıŋ islamǧa berılgendıgınıŋ belgısı, qyzyl – el qorǧauda tögılgen qan, sary – qazaqtyŋ keŋ dalasy, erkındıktıŋ belgısı.
3. Būdan bylai Qazaq elı Rossiiamen dostastyq, iaǧni dominion därejesındegı qarym- qatynasta bolyp tūrady.
4. Qazaq elınıŋ eŋ basşy oryny – Ūlt mäjılısı. Oǧan dauyspen ötkender Qazaq elınıŋ basşysy Prezidenttı tört jylǧa sailaidy.
5. Bır prezident ekı retten asyp el bileuge hūqy joq.
6. Prezident Qazaq elın ministrler arqyly basqarady. Ministrlerdı Prezident özı taŋdaidy, bıraq Ūlt mäjılısı dauyspen şeşedı.
7. Ministrler özderı basqarǧan jūmystarymen Prezidenttıŋ häm Ūlt mäjılısınıŋ aldynda esep berıp tūrady.
8. Qazaq elı Prezidentınıŋ orynbasary – Vise-prezident. Ol Prezident joq bolǧanda ornyn basady, bar kezde onyŋ aitqanymen jūmys ısteidı.
9. Qazaq elınde bilık jürgızu zakon şyǧaratyn, oryndaityn häm sot bolyp tūrady. Üş bilık bır-bırıne baǧynbaidy, bassyzdyqqa jol bermeudıŋ belgısı bolyp tūrady». Alaş resmi türde «ūlttyq-territoriialyq avtonomiia» dep atalǧanymen, ıs jüzınde «avtonomiialy parlamenttık-prezidenttık respublika».
1917 jyldyŋ 12 (25) jeltoqsany qazaq halqynyŋ jaŋa tarihi kezeŋınıŋ bastauy, tarihi betbūrys künı bolyp tabylady. Būl kün qazaqtyŋ ūlttyq memlekettıgınıŋ qaita jaŋǧyrǧan, jaŋa ülgıdegı Qazaq memleketınıŋ qūrylǧan künı bolatyn.
III Jalpyqazaq qūryltaiy şynaiy demokratiialyq negızde – 4 balama ümıtkerdıŋ dauysqa tüsuımen – Alaş Orda töraǧasyn (prezidentın) sailady. Nätijesınde basqa 3 ümıtkerden äldeqaida basym dauys alyp, bükıl Alty Alaştyŋ kösemı bolyp tanylǧan Älihan Bökeihan Alaş Orda töraǧasy (prezidentı) bolyp sailandy.
Alaş Respublikasynyŋ qūryluynan 7 jyl būryn, 1910 jyly S.-Peterborda basylyp şyqqan «Qazaqtar» atty tarihi-anyqtamalyq ocherkınde Älihan Bökeihan qazaqtyŋ ejelgı jäne qazaqtar basym tūratyn köne jerı retınde 9 oblys, 1 güberne (Astrahan. – S.A.) jäne Altai öŋırınıŋ bırneşe bolysyn tızıp jazdy. Alaş ūlttyq-demokratiialyq respublikasy qūrylǧan 1917 jyldyŋ jeltoqsanynda osy 9 oblys, 1 güberne jäne Altaidyŋ bırneşe bolysyn «Alaş territoriiasy» dep jariialady.
1918-1920 jyldardyŋ barysynda özın-özı «bükılreseilık ükımet» dep jariialaǧan qūrylymdarmen (Sıbır avtonomiiasy, Komuch, Ufa direktoriiasy, Kolchak ükımetı jäne Keŋes ükımetı) aradaǧy kelıssözderınde Alaş Orda töraǧasy Älihan Bökeihan tabandy türde: «Pışını şar siiaqty territoriiany alyp jatqan Alaş avtonomiiasy… 10 million halqy bar ırı saiasi bırlık bolyp tabylady» dep qorǧap keldı.
(Jalǧasy bar: www.astana-akshamy.kz/alash-avtonomiyasy-qazirgi-qazaqstannyng-irgetasy-2)
