lttyq kıtaphanada «El-Şejıre» qoǧamdyq qory şyǧarǧan belgılı alaştanuşy ǧalym Tūrsyn Jūrtbaidyŋ «Dvijenie Alaş» atty üş tomdyq eŋbegınıŋ tūsaukeserı öttı. Sondai-aq jiynda telejurnalist Bolat Mürsälım qūrastyrǧan «Alaşorda» fotoalbomy tanystyryldy. İgı basqosu Alaşorda ükımetınıŋ 100 jyldyǧyna orai ūiymdastyryldy.
Juyrda Tūrsyn Jūrtbaidyŋ «Ūranym – Alaş», «Dulyǧa» jäne «Alaş qozǧalysy» materialdar jinaǧy orys tılıne audarylǧan bolatyn. Atalǧan eŋbektıŋ orys tılınde jaryqqa şyǧuyna Sauat Myŋbaev basqaratyn «QazMūnaiGaz» ŪQ demeuşı bolǧan. Al Bolat Mürsälım qūrastyrǧan «Alaşorda» fotoalbomynyŋ şyǧuyna Ömırzaq Şökeev basqaratyn «Samūryq-Qazyna» ŪÄQ mūryndyq bolyp otyr.
Öz sözınde Tūrsyn Jūrtbai fotoalbomnyŋ jaryqqa şyǧuyna demeuşılık etken Ömırzaq Şökeevke alǧys aitty. Alaştanuşynyŋ aituynşa, köp basşylar ūlttyq ruhaniiatty köteruge qūlyq tanytpaidy. Sondyqtan da ol «Samruk-Kazyna Trust» äleumettık jobalardy damytu Qorynyŋ resmi ökılı Lima Diasqa sättılık tıledı.
Alaştanuşy ǧalymnyŋ aituynşa, «Alaş» ideiasy elımız üşın mäŋgılık ideia bolyp sanalady. Al mäŋgılık ideianyŋ negızı avtordyŋ «Dvijenie Alaş» atty 3 tomdyq jinaǧynda jatyr. Sebebı atalǧan qūndy eŋbek mūraǧattaǧy qūpiia qūjattar men sot materialdary negızınde qūrastyrylǧan. Onda Ūlttyq Qauıpsızdık Komitetınıŋ mūraǧat materialdary negızıne anyqtalǧan 1927-1932 jäne 1937-1938 jyldardaǧy «Alaş» partiiasy jäne «Alaşorda» ükımetı qairatkerlerınıŋ tergeu ısı turaly jazylǧan.
– Mūraǧattaǧy derekterdı öte mūqiiat paidalanu kerek. Öitkenı kezınde keibır tarihşylar «Ahmet Baitūrsynūly Tūrar Rysqūlūly men Maǧjan Jūmabaevty ūnatpaidy eken» dep aidy aspanǧa şyǧarǧan bolatyn. Olardyŋ mūndai paiymdauyna Aqaŋnyŋ tergeuşılerge bergen sözı sebep bolǧan edı. Sebebı tergeuşınıŋ sūraǧyna Ahmet Baitūrsynūly «Tūrar bolşevik qoi. Menı bolşevikter jaqtyrmaidy. Al Maǧjan aqyn bolǧandyqtan qiiali bolyp keledı. Sondyqtan da aqyndarda şataǧym joq» degen syŋaidaǧy jauap bergen. Osy jauapqa bailanysty keibır azamattar alaştyŋ arasynda arazdyq bar dep jaza bastady. Şyn mänısınde Aqaŋ Tūrar men Maǧjanǧa bailanysty aitqan sözı arqyly olardy quǧyn-sürgınnen saqtap qalǧysy keldı. Öitkenı ol zamanda tergeude aty atalǧan azamattyŋ basy bälege qalatyn, – deidı alaştanuşy.
Jiynda söz alǧan ziialy qauym ökılderı Tūrsyn Jūrtbaidyŋ alaştanu salasynda atqarǧan eŋbekterın joǧary baǧalady. Mysaly, Türkiiadan arnaiy kelgen Abduahap Qaranyŋ aituynşa, alaştanu ǧylymynda Tūrsyn Qūdakeldıūlynyŋ orny erekşe. Öitkenı ol ǧalymnyŋ eŋbegı alaş tarihyn zertteimın degen jastarǧa taptyrmaityn derek bolyp sanalady. Şynynda da «Ūranym Alaş» pen «Dvijenie Alaş» eŋbegınde jariialanǧan derekter – asa qūndy mūra.
Serık JOLDASBAI
