Apta basynda Aqordada ötken baspasöz mäslihatynda jaŋadan sailanǧan el Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev sailaudyŋ nätijelerı, äleumettık jelılerdı būǧattau, mūragerlıktı qabyldauǧa qatysty oi-pıkırımen bölısıp, elımızde aldaǧy uaqytta bolatyn özgerıster jönınde aityp berdı. Eŋ bastysy, otandyq jäne şeteldık BAQ ökılderınıŋ aluan türlı saualdaryna qysqa-nūsqa, tūşymdy jauap berdı. Sūraq-jauap formatyndaǧy kezdesudegı eŋ tüitkıldı, özektı mäselelerge qatysty jauaptardy gazetımızge yqşamdap jariialaǧandy jön kördım.
Jurnalisterdıŋ märtebesı, söz bostandyǧy jäne äleumettık jelıler turaly Bızdıŋ gazet tılşısınıŋ: «Qazaqstanda qūqyǧy jiı būzylatyn, tiıstı deŋgeide zaŋmen qorǧalmaǧan mamandyq ielerınıŋ bırı – jurnalister. Olar eşbır äleumettık toptarǧa jatpaidy. Bızde jurnalisterdıŋ märtebesı turaly zaŋ joq. Özıŋız de jurnalistikaǧa etene jaqyn adamsyz. Endeşe, osyndai jaŋa zaŋ qabyldauǧa közqarasyŋyz qalai? Osy ıske bastamaşy bolasyz ba?» degen saualyna Qasym-Jomart Kemelūly: «Būl – öte özektı mäsele. Sondyqtan jaqsylap tūryp qarauymyz kerek. Eger qajet bolsa, Ükımetke tiıstı tapsyrmalar beremın. Aldaǧy uaqytta Qazaqstanda jurnalisterdıŋ märtebesı turaly zaŋ qabyldaimyz. Iа bolmasa, men özım Prezident retınde Jarlyǧymdy şyǧaramyn» dep jauap berdı.
Ärıptesterımızdıŋ bırı Qazaqstan söz bostandyǧy boiynşa älemdık reitingte tömen tūrǧanyn, būl jönınde Prezidenttıŋ ne oilaitynyn sūrady. «Ärine oilanamyz. Söz bostandyǧyn nyǧaitu üşın jūmys ısteimız» dep qysqa jauap qaiyrdy. Ol özınıŋ baspasözge ärqaşan aşyq ekenın jetkızdı. Qasym-Jomart Kemelūly äleumettık jelılerdıŋ būǧattaluy siiaqty mäselenıŋ anyq-qanyǧyna jetıp, ony joiu üşın qūqyq qorǧau organdaryna tiıstı tapsyrmalar berıletının mälımdedı. «Tvitterde paraqşamnyŋ baryn jaqsy bılesızder. Ony özım jürgızemın. Menıŋşe, äleumettık jelıler qylmystyq maqsatta paidalanylmauy kerek. Äsırese, adamdardy bır-bırımen qaqtyǧysuǧa ügıttemeuı kerek. Ǧalamtor – ämbebap jüie» degen oiyn aitty.
Sailauǧa boikot jariialau, exit poll-dan keiıngı köŋıl küi jäne EQYŪ-nyŋ baiandamasy turaly
Men müldem qarsy şyǧu degendı qalamaimyn! Qai sala bolsyn! Sailauǧa qarsy şyǧamyn degenderdıŋ oilaǧany bolmady. Öitkenı halyqtyŋ dauys beruge keluı öte joǧary deŋgeide öttı. Eşkımdı mäjbürlegen joq. Sol sebepten sailaudyŋ qorytyndylaryn oŋ baǧalaimyn.
Sailaudyŋ alǧaşqy nätijelerı jariialanǧanda asqan sabyrlylyq tanyttym. Nege ekenın özım de bılmeimın! Odan ärı nemen ainalysatynymdy josparladym. Sebebı Euraziia turaly Bjezinskii aitqandai, ülken şahmat taqtasyndaǧy maŋyzdy eldıŋ bırınşı basşysy retınde özıme jükteletın zor jauapkerşılıktı oiladym.
EQYŪ-nyŋ sailauǧa qatysty baiandamasyna kelsek, bız bır ǧana EQYŪ-nyŋ baǧalauymen şektelmeuımız kerek. Ol – bır ǧana halyqaralyq ūiym. Sailaudy baqylauǧa basqa da halyqaralyq ūiymdar qatysty. Nege olardyŋ bergen baǧasyn joqqa şyǧaruǧa tiıspız? Men kezınde EQYŪ-nyŋ Parlamenttık assambleiasynyŋ vise-prezidentı boldym. Būl ūiymnyŋ sailauǧa qatysty baiandamany, saiasi boljamdy qalai jasaitynyn bılemın. Bız aldaǧy uaqytta EQYŪ-men yntymaqtastyq ıs-äreketımızdı jalǧastyramyz.
Mūragerlıktı qabyldau, bilık tranzitı jäne jemqorlyqpen küres turaly
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev menı özınıŋ mūragerı etıp taŋdaitynyn aitqanda erekşe bır baqyt sezımıne bölengen joqpyn. Öitkenı būl mäsele elımızde soŋǧy üş jyldyŋ ışınde jiı-jiı talqylandy. Bälkım, öne boiymdy bır jeŋıldık sezımı bilegen şyǧar.
Öz basym tranzit degen sözge qarsymyn. Reseilık BAQ ökılderıne bergen sūhbatymda «qazaqşa tranzit» dep dabyraityp jıberıptı. Tranzit degen ne? Iаǧni men tranzittık jolauşymyn degen söz be? Joq! Men özımdı tolyqqandy Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentımın dep esepteimın! Men jolauşy emespın. Demek, poiyzda da, ūşaqty da auystyrmaimyn, eşqandai kölıkke de mınbeimın. Sondyqtan tranzit degen sözdı qoldanudy osymen doǧaraiyqşy. Sailau öttı, Prezident sailandy.
Jemqorlyq – batpandap kırıp, mysqaldap şyǧatyn naǧyz jegıqūrt. Onymen bärımız bırge küresuımız kerek. Äitpese, erteŋgı künı keş qaluymyz mümkın. Tarihta jemqorlyqtyŋ alyp imperiialardyŋ özın qūlatqany sairap jatyr. Eŋ damyǧan elderdıŋ özınde de jemqorlyq bar. Bızde de būl – öte ülken, kürdelı mäsele. Qauıpsızdıgımızge töngen qater. Onymen aiausyz küresemız. Halyqtyŋ aldynda esep beremız.
AES salu, Ükımettı jaŋartu jäne jūmystaǧy ūstanym turaly
Şyǧys Qazaqstan oblysyna barǧan saparymda Qazaqstanda atom elektr stansasy salynbaidy dep aittym. Halyqtyŋ aldynda bergen uädemde tūramyn. Eger salatyn bolsaq, mındettı türde halyqpen aqyldasamyz. Däl qazır ondai josparymyz da, AES salu mäselesı de kün tärtıbınde joq. Eger qajet dep tapsaq, referendum ötkızemız. Sebebı būl – öte özektı, jauapty mäsele.
Ükımettıŋ qūramyna jaŋa mamandardy, sonyŋ ışınde jastar ökılderın tartamyz. Men barlyq öŋırlerden 300 adam kıretın Prezidenttıŋ kadrlyq tızımın jasauǧa uäde ettım. Būl tızımdı sözsız jaŋartamyz. Eŋ bastysy, memlekettı basqaruǧa jastardy tartu jai nasihat emes, ol – ömırdıŋ zaŋy.
Men konstruktivtı dialogqa ärqaşan daiynmyn. Jūmysta kerı tartatyndarǧa öte qataŋ qaraimyn.
Syrtqy saiasat, älemdık integrasiia turaly
Syrtqy saiasattaǧy eŋ basty qajet närse – sabaqtastyq. Öitkenı ışkı saiasatpen salystyrǧanda syrtqy saiasattyŋ ölşemı, baǧasy bölek. Mysaly, bır qūjattaǧy ketken qatelıktı ışkı saiasatta tüzetuge bolady, syrtqy saiasatta olai emes. Men bızdıŋ körşılerımız – Reseimen, Qytaimen jäne Ortalyq Aziia elderımen tatulyq jäne yntymaqtastyq qarym-qatynasymyzdy odan ärı jalǧastyruǧa küş salamyn. Mäskeuge barǧan saparymda Resei Prezidentı Vladimir Putinmen kezdesıp, Qazaqstan-Resei qarym-qatynastaryndaǧy barlyq mäselelerdı şeşuge mämılelestık. Ükımetke tiıstı tapsyrma berıp, onyŋ oryndaluyn qadaǧalaimyz. Elder arasyndaǧy yntymaqtastyqty damytu – elımızdıŋ ışkı qauıpsızdıgın qamtamasyz etudıŋ maŋyzdy faktory.
Qytai – Qazaqstannyŋ asa maŋyzdy, bedeldı ärıptesınıŋ bırı. «Jıbek joly» tūjyrymdamasy elordada jariialandy. Qytaidyŋ «Bır jol, bır beldeu» jobasy Qazaqstannyŋ kömegınsız ıske asyrylmaidy. Sondyqtan ūly körşımızben tyǧyz yntymaqtastyqqa müddelımız. Bızge de būl jobaǧa qatysu öte maŋyzdy. Qazır älemde elektr quaty közderıne degen sūranys arta tüsude. Alaida kölık habyn qūru odan da maŋyzdyraq. 2020 jyly Qazaqstan «Ūly Jıbek joly» jobasyna qatysudan 5 mlrd tabys tabudy josparlap otyr. İntegrasiia – kürdelı qūbylys. Mämılege qol jetkızu üşın, oǧan jan-jaqty daiyndyqpen baru kerek.
