Älem tanyǧan Aiman

Reseidıŋ ataqty violonchelisı İgor Gavryş Aiman Mūsaqojaevanyŋ san qyrly qyzmetı men boiyndaǧy talantyn erekşe baǧalap, özı näzık bolǧanymen, tamyry myqty äsem bäişeşekke teŋegen eken.

Būl Qazaqstan­nyŋ bırınşı skripka­şysy, Qazaq­stan Respublikasy Mem­lekettık syilyǧynyŋ iegerı, 1976 jyly Belgradta ötken «Altyn arfa» men Branko Paevich atyndaǧy arnauly syilyqtaryn jeŋıp alǧan, Tokio (1983), Helsinkide Iаn Sibelius atyndaǧy jäne İtaliianyŋ Genuia qalalarynda ötken bedeldı halyqaralyq konkurstardyŋ jüldegerı, HH ǧasyrdyŋ körnektı 2000 muzykantynyŋ qūrmettı tızımıne engen, IýNESKO-nyŋ «Älem ärtısı» ataǧynyŋ iegerı, Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ rektory, professor Aiman Mūsaqojaevanyŋ bar bolmysyn aşatyndai.
Alǧaşqy ūstazy, marqūm Nina Patruşevanyŋ «düniege skripkamen kelgen qyz» dep aitatynyndai bar. Aimannyŋ qyryq jyldyq şyǧarmaşylyq belesınde ataqty Strardivari skripkasy ärtıstıŋ qos qolyna ainalǧandai. Halqymyzdyŋ közaiymy Qazaqstan Respublikasynyŋ Halyq ärtısı, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı Aiman Mūsaqojaevanyŋ bügıngı mereitoiy qarsaŋynda sūhbattasqan edık.

Aram Hachaturian­nyŋ batasy

– Qazaqtyŋ közı aşyq ziialysy, Qojabek äkeŋız K.Baiseiıtova atyndaǧy arnaiy muzyka mektebınıŋ skripka synybyna alyp kelgende jarqyn bolaşaǧyŋyzdy boljaǧandai boldy ma dep qaldym?
– Şynyna kelgende, äkemız de, anamyz da balalarynyŋ joǧary bılım aluyna köp köŋıl bölgen jandar edı. Men jetı jasqa kelgende aldyŋǧy äpkelerım Raisa, Rauşan, Baldyrǧandar osy mektepte oqyp jürdı. Kenje qyzynyŋ üidıŋ ülkenı Raisanyŋ qamqorynda bolsyn degen oiy da basym bolsa kerek.
– Jetınşı synypta oqyp jürgenıŋızde ataqty kompozitor Aram Hachaturiannyŋ batasyn alǧanyŋyzdy bala bolyp sezbedıŋız-au…
– Mümkın. Ol kezde ataqty kompozitor Almatyǧa Abai atyndaǧy opera jäne balet teatrynda basty rölde Ramazan Bapov oinaityn bolyp belgılengen özınıŋ «Spartak» baletın sahnaǧa daiyndau barysyn köruge kelgen bolatyn. Būl qazaq önerındegı ülken oqiǧa boldy.
Sonyŋ arasynda Erkeǧali Rahmadiev ūstazym Nina Patruşevadan «Hachaturiannyŋ şyǧarmasyn oryndai alady ma?» dep sūraidy ǧoi. Ol «ärine» degennen keiın men sazgerdıŋ tuyndysyn skripkada oinadym. Sodan soŋ alyp tūlǧaly kısı notaŋ bar ma dep sūrady. «Olai bolsa, notaŋdy alyp kel, men oǧan tılegımdı jazamyn» dep, qoltaŋbasyn qaldyryp edı. Osylaişa, «Aiman, sen ūly skripkaşy bolasyŋ, bıraq mynany ūmytpa: eŋbek, şydam jäne tözımdılık – osy joldaǧy sen ūstanatyn basty närse» degen tılegı jazylǧan nota qolymda qaldy.
– Odan keiın 17 jasyŋyzda alǧaş ret Chaikovskii atyndaǧy konservatoriianyŋ sahnasyna şyqtyŋyz ǧoi.
– İä, bır qyzyǧy, osy sahnadan jylylyq sezındım. Ömır boiy törınde öner körsetıp jürgendei janǧa jaily ärı ystyq äser. Būl, ärine, kez kelgen ärtıstıŋ basyna būiyr­maǧan baqyt ekenın bılemın. Ärı ülken jauapkerşılık. Bırınşıden, mūndaǧy konsertke talǧamy biık, klassikalyq önerge beretını de, alatyny da bar adamdar keledı. Osyndai ortada öner körsetu men üşın de biık meje boldy.
Bügınde europalyq bolsyn, qazaqstandyqtar bolsyn önersüiermender asa talǧampaz keledı. Şybynnyŋ yzyŋy estıletındei, sıltıdei tynǧan zalda körermenderdı syrly sazben baurap aluyŋ kerek. Has talant sol jerde synalady.
Menıŋşe, sahnadan qū­iylǧan äuen adamnyŋ boiyn alyp, jürek kırın ketıru üşın jaratylǧandai. Olai deitınım, bırde konsert soŋynda bır tyŋdarman kelıp «Sızdı tyŋdasam, köz jasymdy toqtata almaimyn. Qaşanǧy köz jasymdy būlaimyn?» dep äzıl-şynyn aralastyra aǧynan jarylyp edı. Demek, muzyka adamnyŋ jürek qylyn terbetetın, janaryna jas üiıretın qūdıretımen qymbat.

Önerdıŋ ülken ordasy

– Osydan 20 jyl būryn ömırıŋızde özgeşe betbūrys boldy deuge bolady ǧoi. Astananyŋ öner körıgın qyz­dyruǧa täuekel etkenderdıŋ üzdıgısız. 40 jasyŋyzda ülken mındettıŋ jügın alyp jürgenge jüreksınbedıŋız be?
– Joq. Osy uaqytqa deiın älem sahnalarynda öner körsetıp, halyqaralyq baiqaulardyŋ jeŋımpazy atanǧan şaǧym. Jambyl atyndaǧy Qazaq memlekettık filarmoniiasynyŋ solisı bolyp köp jyldar qyzmet atqardym. Odan keiın Qūrmanǧazy atyndaǧy Almaty memlekettık konservatoriianyŋ kafedra meŋgeruşısı bolyp jürıp, 1993 jyly Memlekettık kameralyq orkestrdıŋ negızın qalap, körkemdık jetekşısı boldym.
1998 jyly jeke şyǧarmaşylyǧymnyŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan ülken konsert ötkızdım. Älemdık aty bar muzykant dostarym men ärıptesterım şaqyruyma ün qatyp, keştıŋ qūrmettı qonaǧy boldy. Konsertten keiın Prezident Nūrsūltan Äbışūly qazaq muzykasyn damytuǧa qatysty oilarymdy sūrady. Men tosylǧan joqpyn. Köpten berı joǧary standarttarǧa jauap beretın muzykalyq bılım ordasyn aşu oiymda jüretın. Daryndy balalarǧa arnalǧan muzykalyq bastauyş mektep, orta bılım beretın kolledj jäne joǧary oqu ornynan tūratyn köp satyly muzykalyq bılım ortalyǧyn qūru jönındegı ūsynysymdy Elbasy qūptap, «dūrysy, ony jaŋa astanamyz­da aşaiyq» dedı.
Ol kezde qala äkımı Ädılbek Jaqsybekov bolatyn. Aqmoladaǧy muzyka mektebınıŋ bazasynda bolaşaq öner ordasynyŋ qazyǧyn qaqtyq. Artynşa Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ 1998 jylǧy 31 nauryzdaǧy №269 qaulysymen Qazaq ūlttyq muzyka akademiiasy aşyldy. Tülektermen jūmys ısteuge respublikamyz­daǧy belgılı muzykanttar – Mäskeu, Leningrad, Novosibirsk, Taşkent, Almaty konservatoriiasynyŋ tülekterı şaqyryldy. Būlar köptegen konkurs laureattaryn tärbielegen joǧary bılıktı pedagogtar men oryndauşylar, pedagogikalyq qyzmette keŋınen qoldanylyp jürgen oqu-ädıstemelık jäne ǧylymi jūmystary bar täjıribelı ädıskerler men ǧalymdar edı.
2005 jyly Organ zaly aşyldy. «Hugo Mayer Organ Construction» nemıs firmasynyŋ organyn Astanaǧa alyp kelıp, ornatyldy. Organ zalyndaǧy tūraqty ötıp jürgen konsertter, talantty jastarymyzdyŋ jetıstıkterı jaŋa aşylǧan oqu ornyna jaqsy ataq berdı. Elorda men respublikanyŋ mädeni ortalyǧy degen märtebesıne qol jetkızdı.
Qazaqstan Respublikasy Ükımetınıŋ qaulysymen 2009 jyly elordada önerdıŋ barlyq türın damytu maqsatynda Qazaq ūlttyq muzyka akademiiasy Qazaq ūlttyq öner universitetı bolyp qaita qūryldy. Qazırgı künde universitetımızde mädeniettanu, önertanu, horeografiia, keskındeme, müsın, rejissura, röldık oiyn jäne derektı kino, operatorlyq öner, ssenografiia, onyŋ ışınde kiım, grim-vizaj dizainy tärızdı jaŋa şyǧarmaşylyq mamandyqtarǧa oqytyp jatyrmyz.
Qazırgı kezde universitet mektep-kolledjdıŋ 7 baǧdarlamasy, bakalavriattyŋ 20 baǧdarlamasy jäne magistraturanyŋ 16 baǧdarlamasy boiynşa mamandar daiyndaidy. QazŪÖU-de muzyka, dästürlı öner, teatr, kino jäne horeografiia, körkem­öner jäne äleumettık-gumanitarlyq fakultetter jūmys ısteidı.
Universitet osy jyldar ışınde muzykalyq öner salasyndaǧy 500-den astam halyqaralyq konkurstar men 300-den astam respublikalyq konkurstardyŋ laureattaryn daiyndady.

Astanany asqaqtatqan

– 2007 jyly Sızge «Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty» ataǧy berıldı. Astananyŋ biylǧy mereitoiy qarsaŋynda būryn şyqqan gazetımızdı qarap otyrǧanymyzda, myna habarǧa nazarymyz tüstı. Onda: «Qazaqtyŋ ataǧyn aidai älemge tanytqan älem ärtısı Aiman Mūsaqojaeva men älemdık deŋgeidegı muzykalyq siqyrly ünımen ündese bılgen klassikalyq oryndauşy Nūrjamal Üsenbaeva №9 şaǧyn audanda qala tūrǧyndaryna arnap konsert qoidy» delıngen. Osyndai erekşe konsertterıŋızdı astanalyqtar ūmytqan joq. Astanalyqtardy klassikalyq önerdıŋ tūnyǧymen tanystyryp, äsem äuenıŋızben ruhtandyrǧan kezderıŋız esıŋızde me?
– Jaŋa astanamyzdy älem tanyp, bügıngı bas qalaǧa ainaluyna bärımız bır kısıdei atsalys­tyq. Qalanyŋ maŋyzdy şaralary ortasynda bızdıŋ oqu ordasynyŋ tülekterı jürdı. Respublikamyzdyŋ tükpır-tükpırınen kelgen, jaŋa jerge qonystanǧandardyŋ muzykalyq talǧamyn qalyptastyryp, mädeni astanamyzdyŋ da qatar damuyna müddelı boldyq. Eger tarih betterınde ızımız qalyp, elorda jylnamasynda qyzmetımız baǧalansa, būl – bızdıŋ eŋbegımızdıŋ nätijesı.
Bügınde bızdıŋ ordadan ūşyp şyqqan talantty önerpazdarymyz eldıŋ maqtanyşyna ainalyp, Astananyŋ mereiın tasytyp jür. Olardyŋ basynda Sündet Baiǧojin, Saltanat Ahmetova sekıldı Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerlerı tūr. Jarq etken jūldyz­darymyzdyŋ bırı Dimaş öz önerımen quantyp jür. Odan basqa, Oralbek Düisen, Aişa Dosymova, Eldar Saparaev, Pavel Romanenko, Mädina Kapeu, Anel Şäkırova, Anna Meşeriakova, Sergei Vasilev syndy şetelde Qazaqstannyŋ önerın tanytyp jürgen önerpazdar köpşılıktıŋ qoşemetıne ie boluda. Daryndy skripkaşy Ruslan Tūryntaev qazır Mäskeude oqyp jatyr.
Universitet janynda qūrylǧan «Aigölek», «Kaprichchi» skripkaşylar ansamblınıŋ qai elde bolmasyn «qazaqtyŋ vunderkindterı» dep qarsy alyp jatady.
– Almaty oblysynda äkeŋız qyzmet etken auylda meşıt salyp, qaiyrymdylyq şaralaryn körsetıp jürsız. Äkeŋız turaly aita ketseŋız.
– Äkem Qojabek bükıl auyl «Molda apa» dep atap ketken äjemızden alǧaşqy sauatyn aşqan. 1917 jylǧy oqiǧalar adam ömırıne de töŋkerıs jasady ǧoi. Sol kezdegı bozbala jıgıt 20 jyl boiyna MTS basqarady. Sauatsyzdyqty joiu nauqanyna qatysyp, «likbez» ūiymdastyrǧan. Äkemız garmonda oinaidy eken. Söitıp jürıp, körşı auyldyŋ änşı qyzy Rahila anamyzǧa üilenedı.
Äkem Qojabek Reseidıŋ auylşaruaşylyq akademiiasynda bılım alǧan. Onda jürıp Tūrar Rysqūlovpen serıktes bolǧan. Alaida «halyq jauy» degen jeleumen ūstalyp, aidalyp ketedı. Lagerdegı künderdıŋ auyr zardabynan keseldı bolyp, soŋǧy on jylynda tösekke taŋylyp jatqan edı.
Osyndai taǧdyrly äke­mızdıŋ armanyn alǧa jalǧas­tyruşy balalaryna joǧary bılım berıp, öner jolyna salyp, bolaşaǧymyzdyŋ jarqyn bolatyna senımmen kettı.
Onyŋ ruhyna qūrmet körsetu arqyly ötkenımızge oralamyz. Al ötkenımız alǧa aparar ısterımızge jıger beredı der edım.
– Şetelderde jiı bolasyz. Är memlekettıŋ biık törınde öner körsetıp tūrǧanda da, janyŋyzǧa jetpeitın närse bar ma?
– Qaida jürsem de, ekı aptadan asqannan-aq elımdı saǧyna bastaimyn. Äsırese, Europa şaharlarynda jürgende dalamnyŋ şalqar keŋdıgın aŋsaimyn. Olardyŋ mentalitetın bızdermen salystyruǧa kelmeidı, ärine. Degenmen adamnyŋ tuǧan topyraǧy, ösken ūiasy ärqaşan da janyna ystyq.
– Konsertıŋızge kelgen qauym sızdıŋ önerıŋızben tynystap, tynyǧyp qalady. Al skripkaşynyŋ özı qalai demalady?
– Tabiǧat aiasynda demalǧandy ūnatamyn. Alatau bökterınen quat alyp, qalai tynys alsam, Arqanyŋ samal jelı de janymdy jelpındıredı. Ömırım bastau alyp, önerımdı ūştaǧan Almaty da, bılımım men bılıgımdı salyp, Halyq ärtısı bolyp qalyptasqan, şäkırt tärbielep, bılgenımmen bölısken Astana da maǧan ystyq. Ekeuı qos qanatymdai. Eger men alysqa sermep, älemnıŋ tükpır-tükpırınde skripka sazyn äueletkende, aldymen arqamda tūrǧan halqymnyŋ qoldauyn sezınemın. Öner jolyn bırge bastaǧan äpkelerımnıŋ tılegı, şäkırtterımnıŋ ümıtı menı alǧa jeteleidı. Būl menıŋ baǧym bolar.
– Halqyŋyz Sızdı ardaq tūtady. Astanamen bırge örılgen jyldaryŋyzdy elordalyqtar maqtan etetını anyq. Menıŋ de Sızge qūrmetım bölek. Äsırese, maǧan Sızdıŋ aq jüregıŋızden aqtarylyp şyqqan ädemı külkıŋız ūnaidy. Osy bır aqjarqyn qalpyŋyz adamdardy baurap alyp, jolyŋyzda jolyqqan jandardyŋ yqylasyn arttyratyndai.
Bügıngı mereilı künıŋızde jüzıŋızden ädemı külkıŋız ketpesın dep gazet oqyrmandary atynan tılek aitqymyz keledı.
– Sızderge de köp-köp raqmet!

Sūhbattasqan
Aigül UAISOVA