Älemnıŋ jetekşı alaŋdarynda el mädenietı keŋınen tanylyp jatyr

Qazaq jazuşylary men muzykanttaryn şetelde tanytu, «Ruhani jaŋǧyrudyŋ» jaŋa kezeŋderı, osy auqymdy memlekettık baǧdarla­many jüzege asyru turaly QazAqparat tılşısıne QR Prezidentı Äkım­şılıgınıŋ Işkı saiasat bölımınıŋ meŋgeruşısı Aida BALAEVA aityp berdı.

– Aida Ǧalymqyzy, osydan bıraz būryn sız Fransiia, Ūlybritaniia men İspa­niia elderınde bolyp, sol jaq­­taǧy beldı baspalardyŋ bas­şylarymen kezdesıp, otan­dyq avtorlardyŋ kıtabyn şy­ǧaruǧa kelısıp keldıŋız. Qol jetkızılgen kelısım turaly tolyǧyraq aityp bere alasyz ba?
– «Jahandyq älemdegı zamanaui qazaqstandyq mädeniet» tobynyŋ jūmys nätijesı jaily qysqaşa aita keteiın. Qazırgı taŋda jüielı türde bızdıŋ ädebiettıŋ, muzyka men beineleu önerınıŋ, horeografiia, kino men teatrdyŋ jetıstıkterın şetelde nasihattau jūmysy jüielı jürgızılıp jatyr. Ärbır baǧyt boiynşa naqty nätije bar. Tarqata aitqanda, «Ädebiet» baǧyty boiynşa Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen BŪŪ-nyŋ alty tılıne audaru üşın otandyq avtorlardyŋ tuyn­dylarynyŋ ırıkteuın jürgızdık.
Jūmystyŋ äu basynda avtorlar men tuyndylardyŋ köp ekenın eskere otyryp, belgılı jazuşylarmen, synşylar jäne ädebietşılermen aqyldasa kele, bız «Qazırgı qazaqstandyq äde­biettıŋ antologiiasy» türınde proza men poeziia janry boiynşa audarma jasaudy jön dep taptyq. Jobany tiımdı ärı tolyǧymen jüzege asyru üşın kelıssözder jürgızıp, älemdegı jetekşı bas­palar jäne audarma üilerımen yntymaqtastyq turaly kelısımge keldık.
Strategiialyq ärıpteste­rımızdıŋ ışınde – «Britan keŋesı» men Kembridj universitetı, İspaniia Mädeniet ministrlıgı men «Servantes instituty», Fransiiadaǧy Mişel de Mol Ūlttyq kıtap jäne baspa ortalyǧy bar.
Juyq arada Reseidegı, Qytai men Arab Ämırlıkterındegı ärıp­testerımızben däl osyndai kelısımderge qol qoiylady.
Joba aiasynda audarylǧan kıtaptardy atalmyş tört elde ǧana emes, audarma tılı qoldany­latyn basqa jaqtarda da taratu boiynşa auqymdy jūmys kütıp tūrǧanyn aita ketu kerek.
Mäselen, fransuz tılındegı oquşy auditoriianyŋ özı ärtürlı esepterdı alyp qaraǧanda 220 million adamǧa deiın jetedı. Al ispan tılınde söileitınderdıŋ sany tıptı 600 millionǧa deiın barady.
Audarylǧan kıtaptardyŋ taratyluy kommersiialyq negızde de, ǧylymi-zertteu ortalarynda da jüzege asyrylady.
Sondyqtan keŋ auqymdaǧy oquşy auditoriiasyn tartudy közdegen jobanyŋ keleşegı zor.
– Qazaq tılındegı ädebi kıtap­­tardyŋ älemnıŋ basqa tıl­de­rıne audaru jūmysy qalai jür­gızıledı? Osynau maŋyzdy jū­mysty atqara alatyndai bılıktı mamandar bar ma?
– Ädebi audarma – būl kürdelı şyǧarmaşylyq prosess. Qajettı audarmaşylyq baza bızde qūry­lyp ta qoiǧan.
Bızdıŋ halyqaralyq jobanyŋ közqarasy boiynşa Ūlttyq audarma biurosynyŋ mındetı – sapaly jolma-jol audarmany daiyndau. Sonyŋ negızınde bızdıŋ ärıptester ädebi mätınderdı äzırleidı. Būl rette bız tuyndylardy tek memlekettık tılden audaratynymyzdy aita ketkım keledı.
Şyǧarmaşylyq erekşelıktı dälme-däl oqyrmanǧa jetkıze bılu maqsatynda bız avtorlarymyz ben şeteldık audarmaşylardyŋ, baspagerlerdıŋ kezdesuın ūiym­das­tyrǧaly otyrmyz. Būl öz kezegınde mädeni dialogty bır jolǧa qoiyp, şet memlekettermen mädeni bailanysty nyǧaituǧa jol aşady.
– Kıtaptardy älemdık tılderge audarudan basqa «Qazırgı qazaq­standyq mädeniettı şetelde nasihattau» aiasynda taǧy qandai jo­balar qolǧa alynǧaly jatyr?
– Jüzege asyrylyp jatqan baǧyttardyŋ ärbırı boiynşa bızde naqty nätije bar.
Tolyǧyraq aitar bolsaq, kör­kem öner salasynda QR Mäde­niet jäne sport ministrlıgı jelısı boiynşa QR Ūlttyq mu­zeiınıŋ, Ä.Qasteev atyndaǧy öner mūrajaiynyŋ şeteldık ekspozisiialyq jobalaryn jü­zege asyru jūmysy jalǧasyn tabatyn bolady. Jyl basynan berı «Altyn adamnyŋ älem muzeilerıne sapary», «Euraziia köşpendılerı», «Aziia men Euro­panyŋ toǧysynda» atty köşpelı körmeler AQŞ, Britaniia, Qytai, Belarus, Äzerbaijan men özge de memleketterdıŋ je­tek­şı alaŋ­darynda bolyp öttı.
Būl rette aimaqtyq muzeiler jūmysynyŋ belsendılıgın erekşe atap ötu kerek. Olar özderınıŋ eŋ üzdık qoryn el ışı men şetelderdegı körme üşın daiyn­dap otyrady.
Muzei eksponattaryn sifr­landyru jūmysy da jalǧasuda. Ä.Qasteev atyndaǧy öner mūra­jaiyn­da 14 myŋ dana, al 3D modelı boiynşa 100 dana müsın sifrlandyryldy. QR Ortalyq memlekettık muzei qorynda saqtauda tūrǧandardyŋ sany 40 myŋǧa tarta danaǧa jetedı.
Sifrlandyru tūrǧysynan aimaqtarda da jūmys jürgızılıp jatyr. Tarqata aitqanda, Qosta­nai, Aqtöbe, Atyrau jäne özge de oblystarda muzei qorlarynyŋ 20 paiyzy sifrlandyrylyp qoiǧan.
Dästürlı jäne klassikalyq muzyka baǧyty boiynşa şyǧar­maşylyq ūjymdardyŋ gastrol­dık jūmysy da jalǧa­syn tabuda. İtaliia, Resei, Ūlybri­taniia elderınde aimaqtyq tea­trlar önerın paş ettı. «I am a singer Qazaqstan» halyqaralyq telejobasynyŋ ekınşı mausymy bastalyp kettı.
Astana men Almaty qalala­rynda dästürlı türde älemnıŋ 15 elınıŋ qatysuymen «Astana dauysy», «Star of Asia» atty muzykalyq festivalderı ūiymdastyryldy.
Teatr önerınıŋ jetıstıkterın ary qarai jalǧastyru üşın «Qyz Jıbek», «Bırjan-Sara» ūlttyq operalaryn Resei, İtaliia, Fransiia, Türkiia, Qytai, Japoniia, Koreia Respublikasy, Gruziia men özge de memleketterde qoiu josparlanǧan.
Kino önerı salasyndaǧy aituly oqiǧa retınde 71-şı Kann festivalınde qazaqstandyq pa­vilonnyŋ aşyluyn aita ketuge bolady. 2018 jyldyŋ basynan berı qazaqstandyq 18 film 14 halyqaralyq kinofestivalge qatysty. 11 jüldege qol jetkızıldı.
Osy jyldyŋ mausym aiynda İtaliiada jäne Estoniiada Qazaqstan kinolary künı bolyp öttı. Jyldyŋ soŋyna deiın däl osyndai aituly şaralardy Tai­land Koroldıgınde, Chehiiada, Slovakiiada, Rumyniia men özge de memleketterde ötkızu közdelgen.
Jalpy mädeniet pen önerdıŋ barlyq baǧyty boiynşa bızdıŋ memleket özın älemnıŋ jetekşı alaŋdarynda paş ettı. Bızdıŋ stra­tegiialyq maqsat – jahandyq mä­deni keŋıstıkke integrasiialanu.
– Sız «Jahandyq älemge qazırgı qazaqstandyq mädeniettı nasihattau» baǧytynyŋ kuratorysyz. Şyǧarmaşylyq adamǧa, jazuşy nemese muzykantqa, suretşıge atalmyş baǧytta eŋbegın paş etu üşın ne ısteuı kerek? Öner adamdary özderın qalai körsete alady?
– Qazırgı qazaqstandyq mäde­niet turaly aityp otyr­ǧan­dyq­tan, bızdıŋ basty mındett­er­dıŋ bırı – Täuelsızdık jetıstıgın tanyta otyryp, bızdıŋ el ışın­degı talanttardy qoldau. Şy­ǧar­maşylyq bırlestıkter jür­gızetı­n barlyq jūmys öner ökılderı özderı qoiǧan naqty talaptardyŋ negızınde äzırlenedı. Mıne, sondyqtan jobaǧa kez kelgen şyǧarmaşylyq adamynyŋ qatysuǧa mümkındıgı bar. Būl tek bır sättık emes, ūzaq merzımdı prosess ekenın aita ketsem deimın. Memleket basşysy qamqorlyǧy nätijesınde mädeniet pen öner ökılderı öz önerlerın älemdık deŋgeige şyǧaruǧa mümkındık alyp otyr.
– Osy jyldyŋ aqpan aiyn­da Sız öŋırlerdegı jas jazu­şylardy jıgerlendırudı maq­sat tūtqan «Ädebi beldeu» jo­ba­synyŋ bastalǧanyn jariia ettıŋız. Qazırgı uaqytta ol joba qalai jüzege asyrylyp jatyr?
– «Ädebi beldeu» el öŋırlerı turaly türlı mälımetterdı jüie­lendırıp, aimaqtyŋ erekşelıgın paş etıp jürgen, tarihi özge­şelıgın jyr etken daryndy ärı talapty jazuşylardy bırıktırudı maqsat tūtady.
Bügıngı taŋda eluge tarta zamandas jazuşylardan qūrylǧan köşpelı top jasaqtaldy. Olar elımızdıŋ ärtürlı aimaqtaryna baǧyt alatyn bolady.
Jergılıktı ädebi bırlestık­termen bırlese otyryp, jazu­şylar aimaqtardaǧy tarihi derekterdı, kielı oryndardy jäne öŋırdıŋ özge de bıregei erek­şelıkterın zertteitın bolady.
«Ädebi beldeu» elımızdıŋ mä­deni astanasy – Almatydan bastau alyp, jyl soŋyna deiın elımızdıŋ barlyq oblysyn qamtidy. Avtorlardyŋ eŋ­bekterı «Tuǧan jer» ensiklopediiasynda jinaqtalady. Būl öz kezegınde atqarylǧan jūmysty jüielendıruge mümkındık beredı.
– Sız sonymen bırge «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ jobalyq keŋsesıne jetekşılık etesız. Qazırgı taŋda atalmyş qūrylym qandai jūmystar atqaryp jatyr? Qoǧamdyq sanany jaŋǧyrtu baǧdarlamasyn jürgızu baǧytynda qandai da bır jetıstıkter turaly ne aitar edıŋız?
– Jobalyq keŋse – «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasynyŋ negızgı üilestıruşısı. Jobalyq ädıs barlyq aimaqtar men müd­delı memlekettık organdardyŋ jūmysyna naqty algoritm beruge jol aşty.
Bügıngı taŋda Qoǧamdyq damu ministrlıgı qyzmetınıŋ auqymy keŋeiıp kele jatqanyna bailanysty Keŋse belsendı transformasiia­dan ötıp jatyr. Bızdıŋ jūmystyŋ basty nätijesı – naq­ty jobalar men BAQ-tyŋ barlyq türı boiynşa öte auqymdy aqparattyq qoldau.

Memleket basşysynyŋ bas­tamasymen qolǧa alynǧan baǧ­dar­lamanyŋ barlyq baǧyty halyq­tyŋ zor qoldauyna ie boldy. Mıne, qazırgı taŋda bız ortaq jūmysymyzdyŋ naqty nätijelerın körıp otyrmyz. Būl baǧytta paş eterlık jobalardyŋ bırı – «Tuǧan jer».
Joba jüzege asa bastaǧaly berı demeuşıler men mesenattardyŋ kömegı arqyly 17 mektep, 62 balabaqşa, 36 mädeniet, 23 densaulyq saqtau, 169 sport nysany, 32 balalar alaŋy salyndy.

Būl jetıstık, jeke bastamalardy aitpaǧanda, ıske asyrylǧan şarua. Odan bölek, demeuşılerdıŋ arqasynda synyptardy kompiutermen qamtamasyz etu, aulalardy abattandyru sekıldı qanşama jūmys atqaryldy. Mūndai igı jetıstıkter älbette keleşektegı jaŋa jobalar boiynşa köŋılge quanyş pen jıger ūialatady.
– Al Sız jeke özıŋız «Tuǧan jer» baǧdarlamasyna qatysty­ŋyz ba? Tuǧan jerıŋızdı qol­dau baǧytynda qolǧa alǧan şarualaryŋyz bar bolar?
– Qoǧamdyq maŋyzy bar joba­lardyŋ bärınde jeke qatysudyŋ maŋyzy öte erekşe. Qoǧamdyq sa­nany jaŋǧyrtu baǧdarlamasy būl rette jeke bastamalarǧa erekşe alaŋ aşyp beredı. Özımız körıp otyr­­ǧandai, joǧaryda atalǧan jo­­balardyŋ qai-qaisysy da bü­kıl­halyqtyq qoldauǧa ie bolyp otyr.
Jeke özımnıŋ ülesım retınde balalarǧa arnalǧan «Qyzyr qon­ǧan qūt meken» atty ǧylymi-ta­nymdyq kıtaptyŋ jaryq köruın atap ötuıme bolady. Būl kıtap menıŋ tuǧan jerımnıŋ tarihy turaly jazylǧan. Ol arqyly balalar Almaty oblysy Jambyl audanynyŋ barlyq eldı mekenınıŋ tarihyn bıle alady.
Eŋ bırınşı kezekte būl kıtap ösıp kele jatqan jas buynǧa arnalǧan. Balalar öz tuǧan jerınıŋ tarihy, onyŋ kielı oryndary men ūly adamdary turaly bıluı kerek. Kıtapta özender men taulardyŋ, eldı mekenderınıŋ ataulary qai­dan şyqqany turaly aitylady. Kıtapta jinal­ǧan materialdar jas ölke­tanu­şylardyŋ zertteu jūmys­ta­ryna jaqsy serpın berer degen senımdemın.
Memleket basşysy atap öt­ken­­dei, öz tuǧan jerıŋnıŋ tarihy arqyly menıŋ jerlesterım jalpyrespublikalyq deŋgeidegı oqiǧalardy tereŋ zerdelei alady.
Osyǧan orai qoǧamdyq sana jaŋ­ǧyruynyŋ tabysy ärbır qazaq­standyqqa bailanysty ekenın tüisıne bıluımız kerek. Son­dyqtan «Ruhani Jaŋǧyru» – būl jeke joba emes, jyl saiyn jaŋa ideialarmen jäne jobalarmen tolyǧa tüsetın ūzaq merzımdı baǧdarlama.
– Äŋgımeŋızge raqmet!

inform.kz