Äleumettıŋ äl-auqatyn köteru, jūmyspen, baspanamen qamtu memleket aldyndaǧy basty mındet bola bermek. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev biylǧy halyqqa arnaǧan Joldauynda da osy mäselelerdı basa aitty. Ükımet pen jergılıktı bilık ökılderıne osy baǧyttaǧy jūmysty jüielı jolǧa tüsıruge tapsyrma berdı. Osy rette elordada qandai ıs-şaralar jüzege asyrylyp jatyr?
Är düisenbı saiyn bas qalamyzdaǧy maŋyzdy mäselelerdı tılge tiek etetın «Astana» telearnasynyŋ «Elorda Live» baǧdarlamasy körermender köŋılındegı köp tüitkıldıŋ tüiının şeşıp keledı. Äsırese, äleumettık qoldauǧa zäru tūrǧyndar üşın köptegen paidaly keŋester beretın būl baǧdarlamanyŋ keşegı kezegınde tūrmysy tömen otbasylardy äleumettık qoldau mäselesı söz boldy. «Astana» telearnasy men «Elorda aqparat» JŞS bırlesken jobasy aiasynda bız sūhbattyŋ jazbaşa nūsqasyn jariialap otyramyz. Būl joly baǧdarlama qonaǧy Nūr-Sūltan qalasyndaǧy «Janūia» otbasy institutyn qoldau ortalyǧynyŋ basşysy Äigerım Täŋırbergenova.
«Janūia» – qinalǧan jandardyŋ janaşyry
– Jaqynda ǧana aşylǧan «Janūia» otbasy institutyn qoldau ortalyǧynyŋ jūmysy jaiynda aita ketseŋız? Ortalyq qandai maqsatpen qūryldy? Qazır qandai jūmystarmen ainalysyp jatyrsyzdar?
– «Janūia» otbasy institutyn qoldau ortalyǧynyŋ Prezidenttıŋ tapsyrmasymen otbasylarǧa äleumettık, psihologiialyq jäne zaŋdyq tūrǧydan kömek körsetu maqsatynda aşyldy. Ortalyqtyŋ «Open space» alaŋy barlyq qajettı qyzmetterdı bırıktıredı. Atap aitqanda, astanalyq tūrǧyndarǧa jüzege asyrylyp jatqan memlekettık baǧdarlamalar boiynşa naqty jäne tolyq aqparat alu mümkındıgı berumen qatar, qoǧamdyq densaulyq saqtau, bılım beru, tūrǧyn üi alu mäselelerı, biznestı aşu jäne memlekettık qoldau alu, jūmysqa ornalastyru mäselelerı boiynşa jüielı keŋes beredı jäne kömek körsetedı. Ortalyqtaǧy «käsıpker ana» jobasy azamattardyŋ öz jobalaryn jüzege asyryp, öz biznesın aşuǧa dem beredı. Ortalyǧymyzdyŋ aşylǧanyna nebärı bır jarym ai ǧana bolsa da, 4143 adam 7307 sūraq boiynşa jügındı. Mūnyŋ ışınde 5786 sūraq boiynşa jüielı keŋester berıldı, 1521 sūraqty şeşu boiynşa şaralar qabyldandy.
Būl ortalyq qazırşe elordamyzda ǧana aşyldy, basqa qalalardan da aşu josparlanyp otyr. Būl jönınde arnauly tapsyrma da berıldı.
Jıgerıne – jebeu, ümıtıne – demeu
– Prezident Qasym-Jomart Toqaev biylǧy Joldauynda «az qamtylǧan jäne köpbalaly otbasylardy qoldau üşın Ükımetke «Daryndy balalardyŋ qabıletın damytudyŋ jol kartasyn» äzırleudı tapsyrǧan bolatyn. Osy baǧytta ortalyqtaryŋyz ne ısteude jäne bolaşaqta qandai jūmystar atqarudy josparlap otyr? Köpbalaly otbasylardyŋ barlyǧyn qamtuǧa mümkındıkterıŋız jete me?
– Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgınıŋ Bılım basqarmasy aldyna qoiylǧan maqsattar men mındetterdı ıske asyru tūrǧysynan elordamyzdaǧy bılım beru oryndaryndaǧy daryndy balalar men talantty jastardy anyqtau jäne qoldau «jol kartasynyŋ» josparly, jüielı türde ıske asyrylyp jatyr. Atalǧan joba aiasynda jyl saiyn 200-den astam olimpiadalar men ǧylymi, intellektualdyq konkurstar tegın ūiymdastyrdy. Is-şaraǧa 93000-nan astam oquşy qatysty (barlyq qala oquşylarynyŋ 68%). Būl Nūr-Sūltan qalasy bılım beru mekemelerınıŋ talantty, daryndy jastarynyŋ intellektualdyq potensialynyŋ tek sandyq ǧana emes, sapalyq körsetkışı de bolyp tabylady.
Sonymen qatar, prezidenttık olimpiadanyŋ jäne jalpy bılım beretın pänder boiynşa Respublikalyq, Halyqaralyq olimpiadalar men ǧylymi jarystardyŋ jeŋımpazdaryna, jüldegerlerıne Qazaqstan Respublikasy aumaǧynda, şeteldık joǧary oqu oryndarynda oqu granttary men Şuchinsk, Qapşaǧai qalalaryndaǧy respublikalyq «Baldäuren» oqu-sauyqtyru ortalyǧyna joldama berıledı.
Biyl Nūr-Sūltan qalasy boiynşa, 144962 oquşy (97%) oqu-sauyqtyru demalys lagerlerıne jıberıldı. Onyŋ ışınde 7286 köpbalaly, tūrmysy tömen otbasylardyŋ balalary bar. Būl balalar «Arman» jäne basqa da qala syrtyndaǧy sauyqtyru ortalyqtarynda, «Tūlpar», «Batyr» şatyrly jäne kiız üi lagerlerınde demaldy. Sonymen qatar Qazaqstannyŋ kielı jerlerınde jazǧy ekspedisiialar ūiymdastyryldy.
2019-2020 oqu jylynda bılım jäne ǧylym ministrlıgı bekıtken kvota boiynşa tūrmysy naşar otbasylardaǧy, köpbalaly otbasylardaǧy balalardy «Baldauren», «Böbek» respublikalyq oqu-sauyqtyru ortalyqtarynda jıberudı közdep otyrmyz.
Äleumettık järdemnıŋ maqsaty – eŋbekke yntalandyru
– Memleket basşysy «Ükımet Atauly äleumettık kömek bölu tärtıbın retteuı kerek. Būl jüie aşyq ärı ädılettı bolyp, adamdardy beiqamdyqqa emes, eŋbek etuge yntalandyryp, kömek, negızınen, jūmys ısteitınderge berıluı tiıs» dep atap körsetken edı. Atauly äleumettık kömek bererde sızder qandai kriteriilerge nazar audarasyzdar? Otbasynyŋ ortaşa tabysy qanşa boluy tiıs?
– Atauly äleumettık kömek tūrmysy naşar otbasylarǧa berıledı. Ony alatyn otbasylardyŋ jan basyna şaqqandaǧy kırısı är öŋırdegı kedeilık körsetkışı deŋgeiınen aspauy kerek. Bas qalamyzda 2019 jyldyŋ 3 toqsanǧa kedeilık şegı – 25398 teŋge. Mıne, osy körsetkışke säikes, atauly äleumettık kömektı aluǧa jan basyna şaqqandaǧy tabysy 25 398 teŋgeden tömen otbasylar ala alady. Al balalarǧa mūqtajdyq şegı men jan basyna şaqqandaǧy tabysynyŋ aiyrmasy boiynşa emes, eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınıŋ 70%-y (25398 teŋge) berıledı. Atauly äleumettık kömektı berudıŋ maqsaty – tek aqşalai kömek beru ǧana emes, sol otbasyndaǧy jūmysqa jaramdy, eŋbek qabıletı bar azamattardy jūmysqa tartu. Bız kömek körsetu barysynda jūmysqa jaramdy azamattardy jūmysqa tartamyz. Eger ol ūsynǧan jūmystan bas tartyp, jūmys ıstemeitın bolsa, bırınşı ret äleumettık kömektı 50 paiyzǧa qysqartamyz, ekınşı ret bas tartatyn bolsa, oǧan berıletın kömektı toqtatyp tastaimyz. 2020 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap, atauly äleumettık kömek tabysyna qarai emes, ärbır otbasyndaǧy bala sanyna qarai berıledı. Oǧan säikes kömek beru şarttary da özgeredı. Özgerıske säikes, otbasyndaǧy eresek adam ūsynǧan jūmystan bas tartatyn bolsa, onyŋ otbasyna berıletın äleumettık järdemdı tügel toqtatamyz. Eger ol adamnyŋ mamandyǧy joq bolsa, bız olardy jūmyspen qamtu ortalyqtarynda eŋbek naryǧynda sūranysqa ie mamandyqtar boiynşa, bır aidan 3 aiǧa deiıngı qysqa merzımdı kursta arnauly tärbieleimız ärı jūmys tabuyna kömektesemız. Būl – äleumettık järdem berıp ǧana qoimai, jūmys ısteuge de yntalandyru.
Köpbalaly analarǧa kömek köp
– Qazırgı taŋda Nūr-Sūltan qalasynda qanşa köpbalaly otbasy baspana kezegınde tūr?
– Nūr-Sūltan qalasynda kommunaldyq tūrǧyn üige mūqtajdar esebınde, «köpbalaly otbasy» sanaty boiynşa 3 877 otbasy tūr. Būl otbasylardyŋ barlyǧy öz kezegımen baspanaǧa ie bolady.
– Elbasynyŋ bastamasymen 2 paiyzdyq jeŋıldetılgen mölşerlememen, alǧaşqy jarnasy 10 paiyz bolatyn jaŋa «Baqytty otbasy» baǧdarlamasy ıske qosyldy. Osy baǧdarlama elordada qalai jüzege asuda?
– «Baqytty otbasy» baǧdarlamasy boiynşa: 2 365 joldama berıldı (Mūnyŋ ışınde köpbalaly otbasy – 834, tolyq emes otbasy – 1 143, mügedek balasy bar otbasy – 388); Tölem qabılettılıgın baǧalauǧa 852 ötınış qabyldandy (Mūnyŋ arasynda köpbalaly otbasy – 309, tolyq emes otbasy – 397, mügedek balasy bar otbasy – 146). Osy ötınışter arasynan 413 ötınım boiynşa 5,8 mlrd teŋgege nesie maqūldandy. Sonymen qatar köpbalaly otbasylarǧa, tolyq emes otbasylarǧa jäne mügedek balalary bar nemese olardy tärbieleuşı otbasylarǧa 1 million teŋge
35 tūrǧyn üi sertifikaty berıldı. Jyl soŋyna deiın 1000 tūrǧyn
üi sertifikatyn beru josparlanyp otyr.
– Baspana satyp aluǧa mülde jaǧdaiy joq azamattar bar. Solarǧa äleumettık jalǧa alu tärtıbımen qonystanu mümkındıgı qarastyrylǧan ba?
– Ärine, qarastyrylǧan. Mysaly, «Nūrly Ertıs» baǧdarlamasy boiynşa osy jyldyŋ basynan bastap Ekıbastūzǧa 218 otbasy qonystandyryldy (jalpy sany – 1240 adam, olardyŋ 831-ı – balalar).
«Eŋbek» nätijelı jūmyspen qamtudy jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ memlekettık baǧdarlamasy aiasynda Soltüstık Qazaqstan oblysynda 62 otbasy (212 adam)
qonystandyryldy. Būl otbasyndaǧy jūmysqa jaramdy azamattardy qonystanǧan öŋırler jūmyspen qamtidy.
Jūmys oryndary da köbeiıp keledı
– Halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiyn köterudıŋ eŋ basty baǧyty – şaǧyn jäne orta biznestı damytu, jaŋa jūmys oryndaryn köptep aşu. Osy tūrǧyda Nūr-Sūltan qalasynda jyl basynan berı naqty qandai şarualar tyndyryldy?
– Memlekettık jäne salalyq baǧdarlamalardy jäne jeke bastamalardy ıske asyru aiasynda jyl basynan berı 16 298 jaŋa tūraqty jūmys orny aşyldy. Onyŋ ışınde şaǧyn biznes salasynda 15 251 jūmys orny qūrylǧan.
Nätijelı jūmyspen qamtu jäne jappai käsıpkerlıktı damytudyŋ 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» memlekettık baǧdarlamasy şeŋberınde qaitarymsyz nesieler berıledı. Iаǧni, Nūr-Sūltan qalasynda qysqa merzımdı kurstardy, «Jas käsıpker» nemese «biznes bastau» jobalary boiynşa käsıpkerlık negızınde oqu kursyn ötken tūlǧalar memlekettık granttardy aluǧa ümıtker bola alady. Baǧdarlama qatysuşylaryna 100 ailyq eseptık körsetkış kölemınde
(252 500 teŋgege deiın) grant berılse, jaǧdaiy tömen köpbalaly otbasylarǧa, jaǧdaiy tömen jūmysqa jaramdy mügedek adamdarǧa jäne jastarǧa 200 ailyq eseptık körsetkış (505 000 teŋgege deiın) kölemınde grant beru qarastyrylǧan. Būl granttar kerektı qūral-saimandy, eŋbek qūraldy, tehnologiialyq jabdyqty, januarlardy, mal-mülıktı, qūstardy satyp aluǧa qoldanylady. Bıraq ony jeke maqsatta paidalanu közdelmegen. Atalǧan grantty alu üşın Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgınıŋ Halyqty jūmyspen ortalyǧyna kelıp ūǧysuǧa bolady.
– Tūrmysy tömen otbasylarǧa basqa qandai kömekter qarastyrylǧan?
– Atauly äleumettık kömek memleket tarapynan berılıp jatqan bır ǧana äleumettık kömek emes. Būdan basqa da kömekter köp. Mäselen: Kommunaldyq qyzmetterge jäne tūrǧyn üidı kütıp ūstauǧa rūqsat etıletın eŋ joǧarǧy deŋgeidıŋ mölşerın 8-den 5%-ǧa deiın tömendetıldı. 54 köpbalaly otbasylar tūrǧyn üimen qamtyldy. Üide tärbielenetın mügedek balalarǧa körsetıletın äleumettık qoldau 6 ailyq eseptık körsetkışten 10 ailyq eseptık körsetkışke deiın 25 250 teŋgege deiın östı, kömekpen 228 adam qamtyldy. Köpbalaly otbasylarǧa kömır alu üşın äleumettık kömek 40 myŋ teŋgege deiın östı. Köpbalaly otbasylardaǧy 50 balaǧa Nūr-Sūltan qalasynyŋ joǧary oqu ornynda oquǧa qosymşa granttar bölındı. Jalpy mındettı bılım beru qorynan tiıstı sanattaǧy oquşylar mektep formasymen jäne oqu qūraldarymen, sonymen qatar demalys lagerlerıne joldamalarmen qamtamasyz etıledı. Sonymen qatar äleumettık jaǧdaiy tömen otbasylardan şyqqan balalar ystyq tamaqpen tegın qamtamasyz etıledı.
