Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, talantty zerger Berık Älıbaidy bılmeitın qazaq joq. Babamyzdyŋ asyl önerın ardaqtap jürgen daryndy azamat turaly baspasözde köbırek jazyldy. Bız endı zergerlık önerdıŋ şyŋyna şyqqan şeberdıŋ etnografiialyq muzeiı jaiynda syr tartsaq deimız.
TEKTI ÖNERDIŊ TARLANY
Berık aǧamyzdyŋ babalary ūsta bolǧan. Atasy Älıbaidyŋ ınısı Älımbai körık ūstaǧan. Al äkesı Sätımbek te önerden qara jaiau bolmaǧan. Jylqynyŋ äbzelderın jasaǧan. Ol bala künınen suretşı bala atanady. Sol önerdı ärmen qarai jalǧastyramyn dep arman quyp Almatyǧa keledı. Qazırgı Oral Taŋsyqbaev atyndaǧy körkemsuret uchilişesıne oquǧa tüsedı. Osylai bastalǧan kışkene jol keiın ülken daŋǧylǧa ainalady. Bügınde ony jalpaq el emes şet jerdıŋ azamattary da jaqsy bıledı. Ol jasaǧan zergerlık būiymdardyŋ denı özge memleketterde baǧaly sanalady. Osy joly ol kısınıŋ şeberlıgı emes, kolleksiia jinau qasietı qyzyqtyrdy.
–Balalyq şaǧymnan köne jädıgerlerge jaqyn bolyp östım. Menen ülken marqūm Serık degen aǧam boldy. Ūzaq jyldar boiy ışkı ıster salasynda qyzmet ıstedı. Sol kısı milisiiaǧa ärtürlı jaǧdaimen tüsken adamdardan alǧan qarularyn üige alyp keletın. Men oǧan jata jabysatyn edım. Köbısı azamat soǧysynda qoldanylǧan qarular edı. Solardy bırtındep jinai bastadym, Almatyǧa oquǧa barǧanda olardy özımmen alyp ketıp, jaldaǧan päterıme ılıp qoidym. Alǧaşqy kolleksiiam solai bastaldy. Keiın özım de zergerlıkpen ainalystym. Qaltama qarjy tüstı. Söitıp köne zattardy satyp ala bastadym. Qazır jeke kolleksiiamda tas ǧasyrdan bastap, qola däuır men saq zamanynda paidalanǧan qarular bar. 17-18 ǧasyrda kädege asqan etnografiialyq jädıgerler de kezdesedı. Sonyŋ bärı muzeiıme syimauǧa ainaldy, – dedı Berık Älıbai.
KİIZ ÜIDIŊ QASİETI
Ekı qabatty eŋselı üidıŋ aulasynda bes qanatty kiız üi tıgılgen. Ol bızge qūddy bır etnografiialyq auyl sekıldı jyly äser qaldyrdy. Ony Qaraqalpaqstannan kelgen qandasymyzdan satyp alypty. Üidıŋ ışı ūlttyq oiularmen bezendırılgen. Köne sandyqtar, qūraq körpeler, basqūrlar qysqasy, ertede ata-babamyz ūstanǧan jabdyqtardyŋ bärı qoiylǧan. Qyzyǧyp qaraisyz. Olardyŋ denı 19-ǧasyrdyŋ jädıgerlerı sanalady. 15-16 ǧasyrda ǧūmyr keşken qazaq batyrynyŋ sauyty ılıngen. Bır būryşta köne kübı kümbırlep tūr. Közden būl-būl ūşyp bara jatqan qūndylyqtarymyzdy körıp, ertegı älemge engendei küi keştık. Aita keteiık, elordaǧa kelgen şeteldık delegasiialardy bızdıŋ azamattar osynda äkeluge qūmartyp tūrady eken. Olar şeberdıŋ jeke kolleksiiasyn körıp, köşpendıler tarihyn tanidy. Sondai qadırlı qonaqtarǧa qazaqy kiız üiden däm tatqyzyp, halqymyzdyŋ qonaqjailylyq qasietın körsetedı.
SÄUKELEDE TŪNǦAN SYR
Muzeiden közımızge erekşe tüsken säukele turaly syr tartqymyz keldı. Aǧamyz ony ülken qyzy tūrmysqa şyqqanda jasapty. Körkemdıgı joǧary tuyndy dep aituǧa bolady. Oǧan bar öŋırdıŋ ülgısın salǧan. Säukelenıŋ äşekeilerı taza kümısten örılıp, barqyttan tıgılgen. Ony jasau üşın zerger köp eŋbektenıptı. «Babalarymyz qyzy ūzatylar kezde bar malyn şaşsa da aianyp qalmaǧan. Sondyqtan men de qyzyma mäŋgılık este qalatyndai säukele jasaǧym keldı. Söitıp, säukelenı qyzym ūzatylyp bara jatqanda batamdy berıp, kigızdım. Ol qazır otbasymyz üşın qūndy jädıgerge ainaldy» dep onyŋ tarihynan söz qozǧady. Rasynda, säukelede tereŋ syr bar ekenın anǧardyq.
Zergerdıŋ kümıspen küptep jasaǧan alqalary, jüzıkterı, bılezıkterı jäne syrǧalary da äsemdıgımen köz tartady. Äşekei būiymdarynyŋ bärı de taza kümısten jasalǧan. Ärine, altyn, jez, mys, aqyq, peruza, malahit jäne qūlpyrma tasty qosymşa paidalanǧan. Sonymen bırge ūstanyŋ qolynan şyqqan kezdık, pyşaq, qanjarlar da jūtynyp tūr. Reŋderı jüz qūbylady. Bır bölmenıŋ ışı at äbzelderge arnalǧan. Olardyŋ könesı 16-17 ǧasyrdan bastau alady. Halqymyzǧa tanylǧan qylqalam şeberlerınıŋ tüpnūsqa tuyndylary törden oryn alǧan.
MASATYDAI QŪLPYRǦAN KILEMDER
Bala künımde auyldaǧy äjelerımnıŋ kılem toqityn önerın öz közımmen körgen edım. Keiın ol ūmytylyp qaldy. Qazır eşkım de kılem toqymaidy. Bärımız de daiynǧa jügıremız. Aǧamyzdyŋ jinalyp tūrǧan türlı-tüstı kılemderın körgende köz aldyma auyldaǧy äjelerımmen bırge ketken qazaqtyŋ saf önerı oiyma tüstı. Zergerdıŋ jeke kolleksiiasynda kılemnıŋ tür-türı bar. Arab deisız be, parsy deisız be, qazaqy deisız be, äiteuır, kılemnen köp dünie joq eken. «Bızde kılem öndırısı toqtady. Basqa jūrttyŋ kılemderı naryqty jaulap aldy. Elımızde ötken ǧasyrdyŋ 50-60-şy jyldarǧa deiın kılem toqu däuırledı. Äsırese, Qyzylorda oblysynda jaqsy damyǧan» deidı şeber. Qazdai tızılgen köne samauyrlardyŋ da syr saulauǧa bolady. Ertedegı 16-17 ǧasyrda oŋtüstık ölkede köbırek qoldanylǧan qūmǧan samauyrlardy kezdestırdık.
Osyndai qyruar köne jädıgerdı qalai saqtap otyr. Jasyrmai aǧamyzǧa osy sūraǧymyzdy qoidyq. Ol kısı de tosylmady. «Temır būiymdardy saqtau qolaily. Al kılemderdı saqtau qiyn. Küie tüsuı mümkın. Sondyqtan ony därıleimız. Künnıŋ közıne jaiamyz. Syrtqa şyǧaryp qaǧamyz. Sonyŋ bärın balalarym ısteidı. Bır auyz söz aitpaidy. Soǧan quanamyn» dep rizaşylyǧyn bıldırdı.
MŪRANY ŪRPAǦYMA QALDYRAMYN
Äzırşe aǧamyz jeke kolleksiialyq mūrajaiyna at qoiudy oilastyrmapty. «Oral Taŋsyqbaevtyŋ jeke muzeiı nemese Äbılhan Qasteevtıŋ muzeiı dep aityp jatady ǧoi jūrt. Sol sekıldı Berık Älıbaidyŋ muzeiı dep ataityn şyǧarmyn. Älı tolyq oilastyrǧan joqpyn. Astanadaǧy EKSPO-2017 halyqaralyq körmesı qarsaŋynda mamyr aiynda mūrajaidy tolyq aşamyn. Ärine, aqyly türde jūmys ısteidı. Soǧan daiyndyq jūmystaryn jürgızıp jatyrmyn. Menıŋ tüpkı maqsatym – osy dünielerdıŋ bärı de kelekşek ūrpaǧyma qalsyn dep oilaimyn. Şaitan emespız. Ömırden bız de ötemız. Bolaşaqta ūrpaqtarym äkemnıŋ közı dep asyl mūralardy qorǧap, därıptep jürse, menıŋ armanymnyŋ oryndalǧany dep esepteimın» dep oi toǧytty zerger.
Bügınde Qazaqstanda köne jädıgerler qalmaǧan. Bızdegı bar dünienı kezınde Resei men Europa tasyp äketken. Elımızge Türkımenstan, Özbekstan jäne Qaraqalpaqstannan oralǧan aǧaiyndarda ata-babamyz ūstaǧan zattar sirek bolsa da kezdesedı.
Tüiın:
Älemge aty jaiylǧan Tretiakov galereiasy turaly tamsanyp aitamyz. Mäskeudegı asa ırı memlekettık muzeige ainalǧan ortalyqtyŋ negızın belgılı köpes-mesenat Pavel Mihailovich Tretiakov qalaǧan. Nesı bar, bolaşaqta bız de Berık Älıbaidyŋ muzeiı turaly maqtanyşpen aitatyn şyǧarmyz.
Azamat ESENJOL
