Elımız Ortalyq Aziianyŋ däl ortasynda ornalasqandyqtan alyp mūhit, teŋızderden şalǧai jatyr. Tiısınşe Maldiv, Tailand, Ündıstan, Vetnam sekıldı jaǧajaiymen köpşılıktı arbaityn elderdıŋ turistık äleuetımen iyq tırestıre almaimyz. Alaida olarda joq qys mezgılı bızde bar ekenın este ūstaǧan jön. Olar damytyp, sol arqyly näpaqasyn tauyp otyrǧan turizmnıŋ ekınşı jaǧy bızde baryn köpşılık bıle me? Bız osy oraida elımızdıŋ alty aidai qys bolatyn arqa törınde qysqy turizmdı damytu mümkındıgın özge elderdegı täjıribege süiene otyryp qozǧaudy jön kördık.
Söz basynda aityp öterımız dollar, euro sekıldı älem qoldanatyn aqşa türınıŋ elımızde soŋǧy jyldary bırneşe ese qymbattaǧany belgılı. Sol üşın bızdegı baǧa şeteldıkterge arzan bolyp körınerı anyq. Mäselen, Astanadaǧy orta deŋgeilı qonaqüilerdıŋ baǧasy 5000 teŋgeden bastalar bolsa, dollarǧa şaqqandaǧy qūny – 13 dollar. Ony qazır özge elderdegı baǧamen salystyryp ötemız.
Bolgariiadaǧy sauyq
Bolgariianyŋ bır emes bırneşe qalasynda turister üşın jaǧdai jasalǧan. Bızdegı kez kelgen turistık agenttıkterge habarlassaŋyz Bansko, Boroves jäne Pamporovo qalalaryn keŋes etedı.
Būl qalalar tauly aimaqta ornalasqandyqtan, turister däl osy erekşelıgıne qyzyǧuşylyq tanytady. Arqan esılgen arnaiy jol arqyly tauǧa şyǧyp, odan tömen qarai şaŋǧymen nemese snoubordpen syrǧanau kez kelgen şeteldıktı baurap alary sözsız. Būl bızdegı tau bökterındegı Şymbūlaq kurortyna ūqsas. Aitpaqşy, mūnda biıkke şyǧarda qan qysymy köterıletın jandardyŋ hälı nazardan tys qalmaǧan. Şaǧyn ǧana jotalarǧa da däl osyndai jaǧdai jasalyp, emın-erkın sauyq qūruy qamtamasyz etılıptı. Būl da bızge üirenerlık ürdıs bolsa kerek.
Bızdıŋ qalalarymyz ben Bolgariianyŋ turistık aimaqtarynyŋ aua raiynda eş aiyrmaşylyq joq deuge keledı. Mäselen, jazdygünı +30 gradusqa deiın barsa, qysta -30 gradusqa deiın suytady eken. Al qūny jaǧynan europalyqtar üşın öte arzan bolyp esepteledı. Bır bölmelı qonaqüidıŋ baǧasy täulıgıne 20 dollardan bastalady.
Bolgariianyŋ turizm ministrı Nikolina Angelkova 2017 jyly elge 8,9 mln şeteldık qonaq kelgenın, olardan bas-aiaǧy 3,510 mlrd euro paida tüskenın mälım etken. Būl 2016 jylǧy körsetkışten 9,3 paiyzǧa artypty. Jüielı jūmystyŋ arqasynda Grekiia, Rumyniia, Germaniia, Türkiia, Ūlybritaniia, Ukraina, Moldova, İzrail, Polşa elderınen keletın turisterdıŋ qatary qalyŋdaǧan.
Andorra – ertegıler elı
Andorra halqynyŋ basty tabys közı ekı-aq närsege tırelıp tūr. Onyŋ bırı bank salasy bolsa, ekınşısı – bız söz etkelı tūrǧan turizm baǧyty. Būl el – Fransiia men İspaniianyŋ arasynda ornalasqan şaǧyn ǧana memleket. Aumaǧy nebärı 467,6 şarşy şaqyrymdy qūraidy. Halqy şamamen 77 myŋ ǧana bolǧanmen, būl elge jylyna öz halqynan 140 ese köp, iaǧni 11 mln turist barady eken.
Andorra tauly aimaqta ornalasqany o bastan belgılı. Tiısınşe, qysqy turizmınıŋ de damuyna Bolgariia sekıldı tau-şaŋǧy keşenderı septıgın tigızıp otyr. Al arzan qonaqüilerdıŋ qūny täulıgıne 30 dollardan bastalady eken. Osy oraida aiadai ǧana memleketke jylyna mūnşa qonaqtyŋ aǧylyp baruyna ne sebep dep oilap, jauabyn ızdep edık, bır ǧana Andorra la Velia qalasyna barǧan jūrttyŋ köbı ertegı älemıne enıp ketkendei äserde qalady eken. Al nuly ormanyndaǧy aŋ-qūstary būǧan airyqşa kömegın tigızıp otyr.
Osy oraida aita keterlıgı, Astananyŋ maŋaiyna aumaǧy 78 gektar jerdı alyp jatqan jasyl jelektı jasandy ormannyŋ egılgenıne ondaǧan jyl boldy. Qazır aǧaştarynyŋ biıktıgı 5-10 metr bolyp qaldy. Al byltyr mūnda 8 myŋnan astam qyrǧauyl jıberılse, odan bölek qarsaq, tülkı, qoian, elık, sauysqan, qarǧa siiaqty bırqatar aŋ-qūsty kezdestıruge bolatynyn osyǧan deiın jazǧanbyz. Eger osynyŋ bärı halyqaralyq agenttıkter arqyly tiıstı deŋgeide jarnamalansa, qyzyǧuşylyq tanytatyn şeteldıkterdıŋ sanynda şek bolmas edı. Säl ärırekte Burabai kurortty aimaǧy. Onyŋ qysy qandai körkem! Ūzaq jyldar boiy salynǧan tramplin de jetımsırep tūr. Şaŋǧy, konki sportyna, atpen, şanamen seruendeuge, tıptı itjekken şanaǧa mınuge mümkındık bar.
Jūrt Laplandiiaǧa nege qūmar?
Bıraq syrttan keletın qonaq az. Nege? Būl – tiıstı mekemelerdı oilandyratyn saual. Qysqy turizmı damyǧan elderdıŋ bırı, nebärı 180 myŋ tūrǧyny bar Laplandiia aimaǧyna barǧandy turisterdıŋ köbı jön köredı eken. Būl jerdegı tabiǧat sūlulyǧy öz aldyna, şaǧyn töbeşıkterı men qyrat tūstary köp. Biık taularymen qosa osyndai töbeşıkterı turister arasynda ülken sūranysqa ie körınedı. Sonyŋ nätijesınde türlı jaǧdai jasalypty. Joǧaryda aitylǧandai, fin halqy kelgen jūrtty arqan esılgen joldarynan bölek, būǧy men haski sekıldı aiazǧa şydamdy türlı itter jegılgen şanasymen de qyzyqtyrady. Elımızdegı turistık agenttıkterdıŋ köbısı Finliandiianyŋ däl osy erekşelıkterın alǧa tartady.
Būl eldıŋ aua raiy da Qazaqstanmen ūqsas keledı. Qysta aua temperaturasy -30 gradusqa deiın suytar bolsa, jazdygünı +30 bolady eken.
Byltyr fin elınıŋ statistikalyq komitetı 2017 jyly 6 mln-nan asa şeteldık azamat qydyryp kelgenın habarlady. Olardyŋ basym bölıgı Qytai (46 paiyzy), Resei, Şvesiia jäne Germaniia elderınen barypty. Soŋǧy jyldary memlekettıŋ negızgı tabys közı däl osy saiahatşylardyŋ sanyna negızdeletın körınedı. Sebebı eldıŋ ekonomikalyq damu ministrı Olli Ren turizmnıŋ arqasynda köptegen jaŋa jūmys orny aşylyp, jūmyssyzdyq deŋgeiı azaiǧanyn jetkızdı. Sol siiaqty qazırgı körsetkışpen aldaǧy bes-alty jyl ışınde jylyna 20 mlrd euro paida tabu josparlanyp otyr eken.
Bızdegı kemşılık qandai?
Älemde paidaly qazbalary, iaǧni bızdegındei mūnai-gazy, kömırı sekıldı tūrmystyq qajettılıgı zor önımder şyqpaityn elder jeterlık. Esesıne adam aiaǧy baspaǧan, elsız qalǧan japan dalasyn, qūmy men şöleitın jarnamalap, bır ǧana turizmmen janyn baǧyp otyrǧan elder jeterlık. Olardyŋ qazynasyn qampaityp ketetınderdıŋ denı şeteldıkter ekenın qozǧap öttık. Sondyqtan kelgen turisterdıŋ köŋılınen şyǧuǧa ūmtylyp, qaita ainalyp taǧy da keluı üşın barynşa jaǧdai jasaidy. Al halyqaralyq PR kompaniialar arqyly jarnamasyn kelıstırıp jasasa bolǧany artynan turisterdıŋ qalyŋ legın kütuge daiyndalady. Bızdegı kenjelep tūrǧan jaidyŋ bırı osy jarnama mäselesı bolsa kerek. Sebebı joǧaryda atalǧan üş eldegı tauly, qyratty jerler Qazaqstanda da az emes. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı telearnalarǧa bergen sūhbattarynyŋ bırınde alyp taulary bar Qazaqstan elınde tau-şaŋǧy sportyn damytpau mümkın emestıgın, özı 50 jasynda alǧaş ret şaŋǧyda syrǧanasa da, üirengenın aitqan bolatyn. Sondai-aq öz sözınde būl qauıptı sport türı bolsa da köpşılık arasynda ülken sūranysqa ie ekenın tılge tiek etıp ötken.
Sol siiaqty bızde aqsap tūrǧan mäselelerdıŋ bırı – demalys oryndaryna arnalǧan tūstarda sanauly ǧana qonaqüi bar. Aty atalǧan memleketter turister köp baratyn maŋaiǧa jüzdegen hotelın aşyp, taŋdau erkın meilınşe yŋǧailastyrǧan. Al asüi mäzırı erıksız baurap alyp jatady. Turizmı damyǧan elderdıŋ qai qaisysyn alyp qarasaq ta arasynda et jemeitın vegetariandarǧa, doŋyz, jyrtqyş aŋdar etın qoldanbaityn mūsylmandarǧa arnalǧan ashanalary qarastyrylǧan.
Joǧaryda atalǧan üş eldıŋ jer kölemı bızden äldeqaida kışı. Alaida…
Aq şūnaq aiazdyŋ artyqşylyǧy
Bügınde qūmy men şöleitın jarnamalau arqyly qomaqty paida tauyp otyrǧan elderdıŋ bırı – Bırıkken Arab Ämırlıkterı. Mäselen, 2017 jyly bır ǧana Dubai qalasyna 15,8 mln şeteldık barypty. Ärine, köpşılıktı qyzyqtyratyn jaǧajaiyn ūmyt qaldyruǧa bolmas. Alaida qu medien qūmdy dalasy da turizmnıŋ körkın qyzdyryp tūrǧanyn aita ketken jön. Aua raiy jazdygünı +50 gradustan assa da jūrtşylyq tarapynan qyzyǧuşylyq azaiǧan emes. Sonyŋ nätijesınde en dalasyna kelgen şeteldıkterge jol talǧamaityn kölıkterın jalǧa berumen ǧana şektelmei, sol maŋaidy meken etken bäduinder (köşpelı arab halqy) tobynyŋ tūrmys-saltyn da tanystyrady.
Endı osy oraida, aita keterlıgı, arab halqy +50 gradus aua raiyn jarnamalap paida tauyp otyrsa, bızge ne sebeptı ekınşı jaǧyn tiımdı paidalanbasqa? Mäselen, biylǧy qysta Astanada aq şūnaq aiaz asyr salǧanda synap baǧanasy -50 gradusty körsetken sätter bolǧan. Al onyŋ adam densaulyǧy üşın paidasy baryn da aita ketken jön. Mäselen, qūrǧaq ärı qatty aiaz adam immunitetın bekıte tüsedı. Sol siiaqty, ǧalymdar mūndai auanyŋ ottegıge bai bolatynyn jiı qozǧap jatady. Al Astana qalasy densaulyq saqtau basqarmasynyŋ bas neonatology, medisina ǧylymdarynyŋ doktory Qarlyǧaş Jūbanyşeva sūhbattarynyŋ bırınde aiazdy uaqytta aǧzany qorǧaityn, iaǧni infeksiiamen küresetın leikosit, neitrofil, virusqa qarsy immunitettı köteretın interferon jasuşalarynyŋ jūmysy belsendı bolatynyn aitqan. Būǧan qosa, aiaz jürek-qantamyr jüiesınıŋ qyzmetın küşeitıp qana qoimai, gemoglabin deŋgeiınıŋ köterıluın de qamtamasyz etedı eken. Al Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymy 2030 jylǧa taman jürek auruynan jylyna 25 mln-ǧa juyq adam qaitys bolady degen boljam jasap otyr. Mıne, arqanyŋ bır ǧana aiazynda da artyqşylyq jeterlık. Sondai-aq arab halqy bäduinderdıŋ dästürın tanystyrsa, bız aiazdy künı etımız ben qymyzdan däm tattyryp, paidasyn nasihattar edık.
