Älemnıŋ oqyǧan jūrty aqsüiek, kıdı mınezdı öner dep baǧalaityn balet önerı men sekıldı dalada ösken adamǧa taŋsyqtau. Ony tüsınu üşın öre men bılım de kerek ekenı aian. Äitpese, Şäken atamyz tüsırgen «Taqiialy perışte» filmındegı Tana äjemızdıŋ Tailaq atty ūlyna qalyŋdyq ızdep jürıp, oida-joqta tanysqan balerina qyzdyŋ sahnadaǧy biın körıp, ekı qolymen betın basyp, tūra qaşqan körınısı esımızde bar. Ärine, bız mūndai jaǧdaidy bastan keşpesek te, bekzat önerdı bıraz jatyrqadym. Bıraq keiın kele ǧajaiyp älemnıŋ syryn tüsıngendei boldym. Oǧan äser etken adam – Reseidıŋ halyq ärtısı, RF Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty, «Astana Opera» teatry balet truppasynyŋ körkemdık jetekşısı, Qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasynyŋ rektory Altynai Asylmūratova.
Aitpaqşy, men Altynaidyŋ esımın bala künımnen bılemın. Mektepte oqyp jürgen kezden üige kelgen gazettı tük qaldyrmai oqityn ädetım bar.
Ūmytpasam, toqsanynşy jyldardyŋ basynda «Egemen Qazaqstanda» jurnalist Gülzeinep Sädırqyzynyŋ Sankt-Peterburgke ädeiı baryp, daryndy bişımen jürgızgen sūhbaty jariialandy. Osy dünie menıŋ jadymda qalyp qoidy. Ol uaqytta basylymnyŋ bas redaktory marqūm Şerhan Mūrtaza aǧamyz. Qairan Şeraǧaŋ kez kelgen talantqa janaşyr tūlǧa edı ǧoi. Keiın äigılı balerina jaiynda belgılı jurnalist Talǧat Batyrhan qalam terbedı.
Endeşe, bız de ataǧy jer jüzıne jaiylǧan jan turaly oi tolǧap körelık.
***
Halqymyz «At aunaǧan jerde tük qalady» deidı. Ertede auyldaǧy qariialar bır köŋılı ızgı abzal adamdy körse, «negızı jaqsynyŋ ūrpaǧy» ǧoi dep tamsanyp otyratyn. Altynai hanym da tektı jerden örbıgen. Arqada Narmanbet Ormanbetūly degen aituly aqyn ötken. Ol qazırgı Qaraǧandy oblysy Aqtoǧai audanynda ǧūmyr keşıptı. Narmanbet te bır ǧasyrdyŋ tölı Şortanbai, Mūrat aqyndar sekıldı «zar zaman» poeziiasynyŋ beldı ökılı, otarşyldyqqa qarsy bırneşe öleŋder men tolǧaular jazyp, azattyq ruhty asqaqtatqan. Altynaidyŋ babasy Asylmūrat – osy Narmanbet aqynnyŋ nemere bauyry. Közı tırısınde maly myŋǧyrǧan bai bolypty. Al atasy Äbılbek däulesker dombyraşy atanyp, kezınde Qūrmanǧazy atyndaǧy ūlt-aspaptar orkestrınıŋ qūramynda öner körsetken. Amal ne, daryndy azamat ekınşıdüniejüzılık soǧysta opat bolǧan.
Keiıpkerımızdıŋ äkesı Äbduahim aǧamyz – otandyq balet önerınıŋ negızın qalauşylardyŋ bırı. Leningradtaǧy horeografiia uchilişesın tämamdaǧannan keiın elge oralyp, Abai atyndaǧy opera jäne balet teatrynyŋ beldı solisı, keiın Almaty horeografiialyq uchilişenıŋ körkemdık jetekşısı boldy. 1958 jyly Mäskeude ötken Qazaqstan mädenietınıŋ onkündıgıne qatysyp, «Halyqtar dostyǧy» ordenımen marapattalypty. Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı. Közkörgenderdıŋ estelıkterınde būl kısınıŋ jany jūmsaq, bılımdı, öte mädeniettı, symbatty da syrbaz azamat bolǧandyǧyn aitady. Möldıretıp öleŋ de jazǧan.
Al anasy Galina Nikolaevna Neva jaǧalauynda ömırge kelgen. Galinanyŋ äkesı Nikolai Sidorov ta – balet mamany. Taǧdyrdyŋ taiǧaq jolymen Leningradtan asyp, Qazaqstanǧa kelıp, äsem şahar Almatydan pana tapqan. Galina apai da – sahnanyŋ sänıne ainalǧan balerina. Abai atyndaǧy opera jäne balet teatrynyŋ solisı bolyp, sahnada bıraz obrazdardy somdaǧan. Bıraq balet önerınde qos aqqudai jūptasyp ǧūmyr keşken qos önerpazdyŋ jaryq düniedegı ǧūmyry qamşynyŋ sabyndai qysqa bolǧany ökınıştı.
Mıne, osyndai önerdıŋ baq qūsy qonǧan şaŋyraqta ıŋgälap dünie esıgın aşqan Altynaidyŋ önerge, onyŋ ışınde baletke jaqyn bolmauy mümkın emes.
***
Alaida äke-şeşesı közderınıŋ aǧy men qarasy bolyp otyrǧan jalǧyz qyzyn balet üiırmesıne beruge onşa yntaly bolmaǧan. Olardyŋ balet önerınıŋ basqaǧa qaraǧanda öte kırpiiaz, qiyndyǧy da köp önerdıŋ türı ekendıgınen tüsınse kerek. Bıraq Altynaidyŋ jas künınen bige qūştarlyǧy mol bolǧan. Balalyq şaǧynda anasymen bırge teatrǧa barǧanda sahnadaǧy appaq qardai kiıngen myŋ būralǧan balerinalardyŋ önerın körıp, ädemı äserge bölengen. Bolaşaqta ol da sahnada osylai öner körsetsem dep armandaidy.
Aqyry ata-anasy jüz oilanyp, myŋ tolǧanyp on jasqa tolǧan jūdyryqtai qyzdy alystaǧy aq tünder qalasyndaǧy horeografiia mektebıne oquǧa alyp baruǧa şeşım qabyldaidy. Anasy qarşadai balasyn jetektep, tamyz aiynda Leningradqa keledı. Kelse, qabyldau emtihandary aiaqtalǧan. Amal joq, endı keiın qaitpaq bolady. Bıraq taǧdyrdyŋ tosynsyiy degen bar emes pe, orta jolda sol oqu ordasynda ısteitın qaiyrymdy jan kezıgıp, alystan at arytyp kelgen qyz balany mektep direktoryna ertıp aparyp, oquǧa qabyldatqyzady.
Ol būl mektepten bi önerınıŋ älıppesın üirenedı. Odan keiın Anna Pavlova, Galina Ulanova sekıldı äigılı önerpazdardy ūşyrǧan Vaganova atyndaǧy Leningrad horeografiia uchilişesınıŋ İnna Zubkovskaianyŋ synybynda oqyp, balettıŋ qyr-syryn meŋgeredı. Uchilişenıŋ soŋǧy kursynda jürgende, iaǧni 1978 jyldan bastap, Kirov atyndaǧy Leningrad opera jäne balet teatryna ornalasady. Būl qazırgı ataǧy jahanǧa jaiylǧan – Mariia teatry. Osy teatrda Altynai apamyz taban audarmai şirek ǧasyr eŋbek ettı. Sonyŋ köp bölıgınde prima balerinasy bolyp, körermender qyzyǧyp körgen «Aqqu kölı», «Raimonda», «Ūiqydaǧy aru», «Romeo men Djuletta», «Baqşasarai būrqaǧy» sekıldı klassikaǧa ainalǧan qoiylymdardaǧy basty partiialardy oryndady. Sondai-aq Londonnyŋ Koroldık «Kovent-Garden» jäne Marseldegı Rolan Peti teatrlarynda qosymşa jūmys ıstedı. Keŋes däuırınde dübırı alysqa estılgen Rudolf Nuriev, Baryşnikov, Makarovalarmen bırge AQŞ, Angliia, Fransiia, İspaniia, İtaliia siiaqty köptegen şet memlekette öner körsetıp, özge jūrtty taŋ-tamaşa etedı. Būl da – köp önerpazǧa būiyra bermegen baq.
Balerina Mariia teatrynan ketkennen keiın orys baletınıŋ ūstahanasy atanǧan, kezınde özı bılım alǧan Vaganova atyndaǧy Orys balet akademiiasynyŋ körkemdık jetekşısı ärı direktory boldy. Talǧat Batyrhan aǧamyz balerina turaly jazǧan maqalasynda: «Būl – daryn daralyǧyn moiyndaudyŋ jarqyn körınısı. Äitpese, qalyŋ orystyŋ ortasynan osynau qūrmettı orynǧa laiyqty tūlǧalar tabylmai qalǧan joq. Atalmyş akademiianyŋ ūzaq jyldar boiǧy körkemdık jetekşısı İgor Belskii öler aldyndaǧy ösietınde öz ornyna laiyq kandidatura retınde Altynaidyŋ esımın atapty» dep keltıredı. Sodan keiıngı jyldarda ol Mihailov balet teatry direktorynyŋ keŋesşısı qyzmetın atqardy.
***
Altynai önerdegı jolynda balet önerınıŋ barlyq biıgın baǧyndyryp, dünie jüzıne özınıŋ esımın ǧana emes, qazaq halqynyŋ abyroiyn aspandatty. Ol özge elde jürgende tuǧan jūrty syrtynan tılektes bolyp, amandyǧyn tılep otyrdy. Tau şyŋynyŋ basyna şyqqandai därejege jetken aiauly jan ūzaq jyldardan keiın elge oralyp, tuǧan jerge degen sartap bolǧan saǧynyşyn basty. Elbasynyŋ özı talantty tūlǧany Aqordada ekı ret qabyldap, jyly yqylasyn bıldırdı.
Qazır ol el önerınıŋ damuyna eselı üles qosuda. Elordanyŋ törınde boi kötergen arhitekturalyq örnegı özgeşe «Astana Opera» teatrynda balet truppasynyŋ körkemdık jetekşısı. Būl teatr az merzım ışınde «Abai», Qyz Jıbek», «Qaraköz» syndy ūlttyq şyǧarmalarymyzben bırge, älemdık opera jäne balet klassikalary: «Aida», «Traviata», «Bogema», «Toska», «Madam Batterfliai», «Karmen», «Ūiqydaǧy aru», «Aqqu kölı», «Baqşasarai būrqaǧy», «Baiaderka» jäne «Don Kihot», «Parij Qūdai Anasynyŋ sobory», «Manon» jäne t.b. tuyndylardy qoiyp, jūrtşylyq tarapynan ülken qoşemetke ie boldy. Osy qoiylymdarda Asylmūratovanyŋ qoltaŋbasy daralanyp tūrady. Sonymen bırge Qazaq ūlttyq horeografiia akademiiasynyŋ rektory. Bolaşaq balet önerınıŋ jūldyzdaryn daiyndauda. Bügınde būl salada da bıraz auqymdy jobalar qolǧa alynǧan.
Altynai – ataqty balerina, ūlaǧatty ūstaz, taǧylymdy tälımger, bılıktı basşy ǧana emes, aiauly ana. Jūbaiy, Reseidıŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı Konstantin Zaklinskii ekeuı monşaqtai qyz tärbielep otyr. Aitpaqşy, jezdemız teatrda jastarǧa bidıŋ qyr-syryn üiretedı. Keiıpkerımız bır sūhbatynda: «Jas künımızde ataq qudyq, daŋq qudyq, köp närsenı oilamadyq, sonyŋ ornyn toltyratyn uaqyt jettı. Armanym – «Astana Opera» teatryn älemdık arenaǧa şyǧaru» dep aitypty. Jan tolqynysynan şyqqan söz jürekke jetedı. Aidynymyzǧa aqqu bolyp oralǧan Altynaidyŋ armany oryndalsyn deimız.
